Eerste hulp voor controlefreaks: redacteur David leert loslaten

‘Lose control.’ Ik hoor het rockers en popsterren graag zingen. Maar redacteur David Devriendt lukt het maar niet, zelfs met een minder opwindend bestaan. Zijn hoofd draait altijd op volle toeren. Hij gaat op zoek naar een manier om meer ‘foert’ te zeggen. 

13.757. Ik zie het getal en het angstzweet breekt me uit. Het zijn de ongelezen nieuwsbrieven in mijn mailbox. Al weken, maanden, jaren zijn ze me een doorn in het oog. In plaats van ze te wissen, blijf ik ze verzamelen. In mijn hoofd heb ik tijd om ze allemaal te lezen. Wat als in die ene mail van januari 2018 iets superinteressants staat? Geen enkel magazine kan ik als redacteur voorbijlopen of ik moet erin kijken. Waar ik ook ben. Bij de dokter, in een koffiebar, bij vrienden ... Van alles neem ik een foto, want je weet maar nooit. Het is een drang, een verslaving. Ik ben perfectionistisch en hyperkritisch, voor mezelf en­ anderen. Mijn knopje staat altijd aan. Af en toe met serieuze technische storingen als gevolg. Oververhitting! Kortsluiting! Black-out! 

Waarom is loslaten zo moeilijk?

Heb je ook nood aan een geschoolde ‘elektricien’ voor een zachte (of harde?) reset van je bedrading? Ik stap ervoor binnen bij dokter Stéphane Pirsoul, psychiater-­psychotherapeut in het Psychiatrisch Ziekenhuis in Duffel en bestuurslid van de Vlaamse Vereniging voor Gedragstherapie. Met de nodige zenuwen voor de eerste sessie.  ‘Dat is heel normaal. Voor perfectionisten en mensen die moeilijk de controle kunnen loslaten, is toegeven dat je een therapeut nodig hebt, een soort mislukking. ‘Oei, ik kan het niet alleen.’ Vaak zijn ze al tegen iets gebotst, zoals een depressie of een burn-out, voor ze professionele hulp inroepen. Het helpt niet dat de buitenwereld perfectionisme vaak niet ziet als probleem. Als je in een sollicitatiegesprek zegt dat je perfectionistisch bent, zien velen een poten­tieel uitstekende werknemer. Bij mij zou er een alarmpje afgaan: oei, gevaar voor burn-out. Controlefreaks en perfectionisten hebben de behoefte alles goed te doen, kunnen veel minder nee zeggen en raken zo overwerkt en overspannen. De omgeving van de ­perfectionist ondervindt daar geen schade van. Want wie wil nu geen collega die alles piekfijn ­afwerkt? Voor de persoon zelf is het zwaar om te dragen.’

Helpt therapie je loslaten?

Gelukkig valt er iets aan te doen. Pirsoul: ‘Ik werk met het gedragstherapeutische proces. Ik ga, met behulp van oefeningen en gesprekken, op zoek naar moeilijkheden in je leven en naar welke gedachten, valkuilen en gedragingen daarvan de oorzaak zijn. Ik pas ook ACT – Acceptance and Commitment ­Therapy – toe. Erg kort door de bocht is dat omarmen wat je niet kan veranderen. En wat je kan ­veranderen, stuur je in de richting die jij uit wil. Het ­aantal sessies hangt af van persoon tot persoon. Het belangrijkste is dat je een vertrouwensband opbouwt met je therapeut. Dat bepaalt voor een groot stuk of een therapie werkt.’ 

Voor mij heeft dokter Pirsoul een opdracht. ‘De volgende keer dat ik je zie, heb je al je ongelezen mails gewist.’ Maar aan mijn trillende benen voel ik dat ik daar nog niet klaar voor ben.

Luister naar je ademhaling 

Maar het is niet alleen dat kopje dat nooit stopt met malen, ook je lichaam kan in overdrive gaan. Daar kan een ­lichaamstherapeut van pas komen, voor meditatie en fysieke beweging – onder ­andere ademhalingsoefeningen. ‘Als we in de drukte zitten, is dat vaak in ons hoofd, maar op die momenten hebben we doorgaans weinig aandacht voor ons lichaam’, vertelt ­lichaamstherapeut Henry ­Teitelbaum van Groepspraktijk Zuid in Antwerpen. ‘Vreemd, want ons hoofd weegt maar 4 à 5 kilo, terwijl de rest 95 procent van ons lichaamsgewicht uitmaakt. Dat is wat ik doe: door ademhalingsoefeningen, meditatietechnieken en gesprekken mensen bewuster maken van hun lichaam. Wat voel je? Eerder dan: wat denk je?’

Stop met oei-denken

Hoe dat werkt? Al meteen een keer goed in- en uitademen. Dat kan raar zijn, bij een volslagen onbekende, maar gaandeweg kan je – jawel – de controle voelen wegebben. Henry ­Teitelbaum: ‘Je ademhaling doet je beseffen hoe je lichaam er nu voor staat. Als je kwaad bent, adem je anders dan als je verdrietig of blij bent. Bij elke gemoedstoestand zijn er ­lichaamsdelen actiever, of net logger. Die oefening is een pauze op zich, maar ook een pauze omdat je tijd neemt om je lichaam af te toetsen. Misschien voel je meer spanning in je borst of slaat je hart sneller. Je neemt de tijd om te erkennen: ik voel me nu onzeker of onder druk gezet. Dat toegeven maakt een wereld van verschil. Ook krijg je meer focus. Want op elk moment kan je aandacht maar op één iets gericht zijn.’

‘We leven in een cultuur die heel erg neigt naar multitasking, waarbij je liefst 25 dingen tegelijk doet. Het gebeurt vaak onbewust dat je ­aandacht zich splijt. Een cliënt noemde dat ‘oei-denken’. Je zit in een gesprek met vrienden en denkt: oei, ik moet me straks door mijn mails ­ploeteren. Oei, dat ­telefoontje ging niet zo goed. Het is een almaar moeten ‘her-richten’ van je aandacht, een constante beweging tussen de taak die je moet doen en de commentator in je achterhoofd. Heel vermoeiend; het vreet energie.’

Beweeg als een marionet

Herkenbaar? Probeer deze oefening. Beweeg je armen als een marionet aan touwtjes. Alsof je ongecontroleerde bewegingen staat te maken. ‘Het is een goede oefening in die zin dat je schijnbaar de controle over je lichaam afgeeft aan degene die met de marionet speelt. Het zijn jouw armen die bewegen, maar tegelijk heb je er niets mee te maken. Naar je lichaam luisteren is een training. Hoe vaker je oefent, hoe minder de behoefte om aan dingen vast te houden. Ik raad aan de ademhalingsoefening die we gedaan hebben elke 45 minuten te herhalen. Maar het belangrijkste is de attitude: met welwillendheid en vriendelijkheid. De lat ligt heel laag. Het ons moeilijk maken doen we al genoeg. Maak het jezelf gemakkelijk.’ 

Niet mijn sterkste kant, maar als ik buitenkom, denk ik ... nee, vóél ik dat het me deugd gedaan heeft.

Van negatieve gedachten naar positief gedrag

Toch blijft de opdracht om de ongelezen mails te wissen door mijn hoofd spoken. Uiteindelijk stel ik die uit, tot enkele luttele uren voor een tweede sessie bij dokter Stéphane Pirsoul. Alles lezen kan niet meer, maar een delete all krijg ik niet over mijn hart. Tot ik denk aan de opmerkingen van de psychotherapeut en zie dat het oudste ­ ongelezen mailtje uit 2016 dateert! Plots maakt mijn brein een klik: oude melk gooi je ook weg. Ik klik snel snel op het vuilnisbakicoontje. Zo, dat is ­gebeurd! Mijn eerste gevoel is er een van verlies. Tegelijk voel ik me een pak lichter, alsof er een blok van mijn schouders valt. Waarom heb ik dit niet eerder gedaan? Ik stel prompt een nieuw doel: een zero mailbox. Maar dat vindt de therapeut voor mij een gevaarlijke piste. Het mag niet doorslaan.

Kinderherinneringen

Al pratend kan je ontdekken waarom je bent zoals je bent.  Als je – zoals ik – vooral je persoonlijke mails verwaarloost en niet je professionele, wijst dat op een grote focus op werk. Wat kan duiden op de grote werkethos, die je dan weer hebt meegekregen van je ouders. Gelukkig is je verleden niet allesbepalend.

Dokter Pirsoul: ‘Vaak hoor ik: ‘Ik heb het ­meegekregen van thuis, zo ben ik nu eenmaal.’ Dat vind ik te simplistisch. Mensen kunnen leren en groeien. Gedachten en gevoelens kan je niet veranderen, gedrag wel. Als je een negatieve gedachte verdringt, wordt die ­sterker. Wat telt is wat je met die gedachte doet. Je moet ze counteren en er constructief gedrag ­tegenover zetten. Als je dat herhaaldelijk doet, wordt het een automatisme. Elk gedrag is een keuze, niemand legt het op.’

Maar soms zit er zoveel ruis op de lijn dat je je innerlijke stem niet hoort. Heeft hij tips? ‘De meditatieoefeningen kunnen helpen. Soms zijn gedachten gewoon gedachten en moet je ze laten passeren. Of maak eens expres een fout. Een kleintje. Zo zal je zien dat mensen er of geen acht op slaan, of er heel begripvol op reageren.

Hoog risico op burn-out

Voor plichtbewuste overwerkers heeft hij deze raad. ‘Het is heel ­belangrijk dat de grenzen van zelfzorg te bewaren. Zo niet steven je af op een burn-out. Altijd die controle willen houden slorpt ­bakken energie op. Er zijn maar 24 uur in een dag, en je hebt maar één potje. Probeer de oefening van het waardekompas, waarbij je van bepaalde ­levens­domeinen (werk, liefde ...) bepaalt hoe belangrijk je ze vindt. En dan zie je bij veel mensen een grote discrepantie. Ze steken veel energie in iets waar ze weinig belang aan hechten. Of omgekeerd. Je kan niet zeggen dat je vrienden superbelangrijk zijn als je er nooit iets voor doet. Dan leef je niet volgens je waarden.’

Work in progress

Dat is het ding met therapie. Je hoopt op snelle oplossingen, maar je krijgt er vooral ­vragen voor in de plaats. Is de balans in mijn leven oké? Verwaarloos ik mezelf? Moet ik een hobby zoeken die meer gemoedsrust brengt? De weg is nog lang, al heeft de stap naar therapie alvast de eerste vruchten afgeworpen.

Meer lezen? De valstrik van het geluk

Een leestip van psychotherapeut dokter Pirsoul om controledrang aan te pakken is De valstrik van het geluk van ­Robert ­Harris (Bohn ­Stafleu van Loghum, € 44,95). De auteur vertrouwt ook op de ACT-methode (Acceptance and Commitment Therapy), waarbij je leert om minder te vechten tegen gevoelens en gedachten, vermijdingsgedrag te ondermijnen en meer contact te krijgen met het hier en nu. Vooral de oefeningen die je aanzetten om vastgeroeste denkpatronen in vraag te stellen zijn interessant. Zoals: wat als je zou terugkijken op je leven als tachtiger en je jezelf vragen zou stellen als ‘ik besteedde te veel tijd aan tobben over ...’? Ik was duidelijk te veel bezig met informatie verzamelen die binnen vijf jaar, of zelfs een halfjaar, totaal niet belangrijk meer is. Het helpt je waarden te verhelderen. In plaats van me uren bezig te houden met mijn mailbox, spendeer ik liever tijd met mijn lief en vrienden.

Mediteren met Matthew McConaughey

Calm is een meditatie­app. Niets nieuws, maar dankzij de handige features kan je hem meermaals per dag gebruiken. Denk aan een timer die je elke drie kwartier herinnert aan een ademhalingsoefening. Maar je kan ook meditatiemasterclasses volgen en stretchoefeningen doen. ’s Avonds, vlak voor het slapengaan en een typisch piekermoment, kan je kiezen voor de rustgevende bedverhalen, ingesproken door bekende stemmen. Onder wie Matthew McConaughey. Met hem is het niet eens zo heel moeilijk om de controle te verliezen.

De basisversie is gratis via Apple Store en iTunes, Calm Premium vanaf € 35,99