Komt er ook bij ons binnenkort een ‘recht op deconnectie’? Prof: “Slechte balans tussen werk en privé is recept voor vroegtijdig uitvallen”

Sinds we thuiswerken is de grens tussen ons privé- en professionele leven steeds meer vervaagd. Want na een lange werkdag aan je geïmproviseerd bureau de knop omdraaien, is moeilijk. Daarnaast zijn we volgens een grootschalige studie ook een pak meer beginnen werken sinds de pandemie. Dat wakkerde het debat aan om een algemeen ‘recht op deconnecteren' in te voeren in de bedrijfscultuur, zoals in Spanje, Italië en Frankrijk al het geval is. Kan dat ook bij ons? Christophe Vanroelen, professor arbeidssociologie aan de Vrije Universiteit Brussel: “Het is de verantwoordelijkheid van de baas om ervoor te zorgen dat de werkdag goed afgebakend is.”

Toegegeven, de work-lifebalance was al voor de pandemie een agendapunt. Maar voor veel mensen was de verhuis naar hun home office de druppel die de emmer deed overlopen. Een bevraging bij 3,1 miljoen werknemers in Noord-Amerika, Europa en het Midden-Oosten wees uit dat het aantal verstuurde en ontvangen mails flink gestegen is. De onderzoekers maten de tijd tussen de eerste en de laatste meetings en e-mails die verstuurd werden gedurende 24 uur, en stelden vast dat de gemiddelde werkdag sinds de pandemie maar liefst 48,5 minuten langer is. 

Uit onderzoek van Eurofund blijkt ook dat telewerkers, in vergelijking met werknemers die op kantoor werken, meer dan dubbel zo vaak geneigd zijn om langer dan 48 uur per week te werken. Ook werkt bijna dertig procent af en toe tijdens de vrije tijd. Bij werknemers die op kantoor vertoefden, is dat nog geen vijf procent. 

Always-on cultuur 

De tijd die je anders al pendelend zou doorbrengen, werd dus gewoon aan de werkdag geplakt. De grens tussen werk en thuis vervaagde, en dat zorgde ervoor dat e-mails steeds later op de dag beantwoord werden. “Veel mensen vinden het moeilijk om te ontspannen en de knop om te draaien, en dat zorgt voor extra psychologische druk”, vertelde Andrew Pakes van de Prospect Union, een vakbond in het Verenigd Koninkrijk, onlangs aan The Guardian. De vakorganisatie wil daarom een doeltreffende, maar ietwat radicale oplossing om ons e-mailverkeer opnieuw de kop in te drukken: inmenging van de overheid. Ze pleit daarom voor een ‘recht om te deconnecteren’, geïntegreerd in de bedrijfswetgeving, zodat leidinggevenden hun werknemers niet zomaar meer buiten de werkuren of wanneer ze op vakantie zijn kunnen contacteren. 

Een soortgelijke wet werd vier jaar geleden al in Frankrijk in het leven geroepen, Italië en Spanje en Slowakije volgden. Ierland voerde een gedragscode in, in Nederland ligt het onderwerp op tafel en in Canada onderzoekt de regering zo’n beleid. Ook het Europees Parlement riep begin dit jaar nog op om het als fundamenteel recht te erkennen, verwijzend naar onze ‘always on’-cultuur en het belang van een evenwicht tussen werk en privé, zeker in tijden van telewerken. 

Constructieve dialoog

Maar is het überhaupt mogelijk om bij ons zo’n wet in te voeren op niveau van de overheid? Professor arbeidssociologie Vanroelen: “In België wordt dat aangepakt op het niveau van de sociale partners, in de vorm van een CAO of collectieve arbeidsovereenkomst. Zo’n CAO heeft de kracht van een wet indien ze door de vakbonden en de werkgeversvertegenwoordigers ondertekend is en vervolgens door de regering als algemeen verbindend wordt verklaard. Naar aanleiding van de pandemie werd er een overeenkomst goedgekeurd waarin het thuiswerken in de uitzonderlijke omstandigheden van corona geregeld is. Daarin is ook sprake van een recht op deconnectie. Deze overeenkomst is echter wel tijdelijk, en geldt slechts tot het einde van dit jaar. Maar naar wat ik gehoord heb, is er, op het niveau van de nationale arbeidsraad, een constructieve dialoog gaande tussen werkgever en vakbonden, die de regels rond telewerk verder zal uitlijnen in een definitieve CAO.”

“Je ziet de Belgische traditie daar heel sterk in terug: afspraken op de werkvloer worden bij ons geregeld door middel van vertegenwoordiging, de vakbonden en de werkgevers dus. In zo een CAO zal vooral staan dat er duidelijke wederzijdse afspraken moeten zijn, bijvoorbeeld dat in het arbeidsreglement heel duidelijk gezegd wanneer er wel en niet mails gestuurd mogen worden. Een wet die voor iedereen dezelfde voorschriften oplegt, zoals in Frankrijk en enkele andere landen, zal er in België volgens mij niet komen.”

Balans tussen werk en privé

Toch vindt prof Vanroelen dat er een belangrijke nuance gemaakt moet worden. “Er is een consensus onder wetenschappers dat een slechte balans tussen werk en privé een recept is voor vroegtijdig uitvallen of burn-outs. Dat moet vermeden worden. Maar hou er rekening mee dat sommige mensen het wel appreciëren om soms na de werkuren nog een mail te kunnen versturen. Ze zien dat als een manier om werk en privéleven met elkaar in evenwicht te brengen. Als je een algemene regel voor iedereen maakt, betekent dat dat je geen mail meer zou mogen versturen om negen uur ’s avonds, als je je kinderen eindelijk in bed gelegd hebt. Dat kan voor sommigen misschien juist meer stress opleveren.”

“Het is belangrijk dat je ook rekening houdt met de kenmerken van de werknemer zelf. Sommige mensen kunnen nu eenmaal veel meer werkeisen aan. Vooral hooggeschoolde professionals zijn graag creatief met hun werkuren, terwijl andere mensen er juist gek van worden als ze geen structuur hebben of die zelf moeten maken. Maar, ik moet daar een bijkomstige nuance bij maken: we hebben ook wel het inzicht dat je mensen tegen henzelf moet beschermen tot op een bepaald punt.”

“We zouden moeten streven naar een manier om te deconnecteren zonder mensen de kans te ontnemen om toch nog iets voor hun werk te doen indien ze dat zouden wensen. Regelgeving is dus belangrijk om op terug te vallen, maar nog belangrijker is volgens mij leiderschapseducatie. Leidinggevenden bewust maken en trainen, maar ook de werknemers zelf natuurlijk. Want zeker wie jong is of net ergens is beginnen werken, heeft de neiging om op iedere zucht van hun baas te antwoorden. Het is de verantwoordelijkheid van de baas om ervoor te zorgen dat de impulsen er niet zijn en dat de werkdag goed afgebakend is.”

Nood aan deconnectie?

Het Belgische CESI, een externe dienst voor preventie en bescherming op het werk, heeft een brochure ontwikkeld om te deconnecteren. Die kan je op aanvraag bestellen bij het secretariaat van de organisatie, door een mailtje te sturen naar risicobeheersing@cesi.be. “De context van de coronacrisis heeft de cultuur aangewakkerd die mensen aanzet om altijd en overal geconnecteerd te zijn”, klinkt het bij CESI. “Hoewel het ons flexibiliteit en autonomie oplevert en we vlot overal heen kunnen, kan dit constant bereikbaar zijn stress veroorzaken en ons irriteren, wat snel leidt tot burn-out. Mensen die van thuis uit werken, hebben de indruk dat ze altijd beschikbaar moeten zijn. Sommigen van hen gaan zelf zo ver om tijdens het weekend te werken of tijdens de vakantie, wat ten koste gaat van hun privéleven.”