Migraine, meer dan hoofdpijn

Een voortdurend bombardement, stampende olifanten of een hamer die blijft kloppen: welkom in het hoofd van een migrainepatiënt. Die zijn er heel wat in België: dertien procent, om precies te zijn. En toch blijft het een taboe.

Een hoofd dat overspoeld wordt door een lawine van pijnlijke prikkels. Doodnormale geluiden die de intensiteit van hels lawaai krijgen. Een onzichtbare bankschroef die door een even onbestaande kracht aangedraaid lijkt te worden. Kortom: een complete black-out in je hoofd. Wie in deze beschrijving die van een fikse kater dacht te herkennen, heeft het mis. Het is de manier waarop een migrainepatiënte haar aandoening beschrijft. Dat de invloed van migraine op al wie erdoor getroffen wordt allerminst miniem te noemen is, wordt aangestipt in een recent rapport van de Wereldgezondheidsorganisatie. Die plaatst het op de zesde plaats in de lijst van ziektes die de grootste impact op het leven van patiënten hebben, vóór diabetes en angststoornissen. Toch blijkt de drempel om erover te praten huizenhoog. Tijdens een enquête uitgevoerd door GSK Consumer Healthcare gaf 41 procent van de vrouwelijke patiënten te kennen dat ze op de werkvloer met geen woord reppen over hun migraine. Bij de mannelijke patiënten bedroeg dat cijfer maar liefst 61 procent. De angst voor onbegrip vormt de voornaamste reden. Geen onterechte vrees, bevestigt professor Jan Versijpt, neuroloog en coördinator van de Kliniek voor hoofd- en aangezichtspijn in het UZ Brussel. ‘Als de term migraine valt, heeft zowat iedereen meteen een definitie klaar. Niet zelden wordt de aandoening sterk geminimaliseerd tot ‘een beetje hoofdpijn, zo af en toe’. Ook de medische wereld leed lang aan hetzelfde euvel. Twee à drie generaties geleden werd migraine door neurologen nog smalend de ziekte van de hysterische vrouwen genoemd. Gelukkig heeft zich op dat gebied intussen een radicale ommezwaai voltrokken en wordt er momenteel hard gezocht naar nieuwe behandelingen. Logisch trouwens, als je weet dat migraine op dementie na de duurste neurologische aandoening in Europa is. Niet door hooggeprijsde medicatie, wel door indirecte kosten zoals werkverlet.’

Als een brand

Dat migraine miskend wordt, heeft dus veelal te maken met een gebrek aan informatie. Jan Versijpt: ‘Voor veel mensen is er maar één soort hoofdpijn: dat vervelende, kloppende gevoel dat ons te pas en te onpas teistert. Iedereen heeft er weleens last van, en vaak brengt een pijnstiller vrijwel meteen soelaas. De neurologie onderscheidt er echter tientallen, die grosso modo onderverdeeld worden in een primaire en een secundaire groep hoofdpijnen. Die laatste treden op ten gevolge van een aanwijsbare pathologie – denk aan een tumor, een hersentrauma of een infectie – terwijl er voor de eerste groep geen vinger te leggen valt op de oorzaak ervan. Migraine is een van de meest frequente vormen uit de eerste categorie.’ Zeg dus nooit zomaar hoofdpijn tegen het bonkende gevoel dat je in je schedel voelt. De duur én de symptomen van de verschillende hoofdpijnvormen kunnen namelijk sterk van elkaar verschillen, zo legt de professor uit. Toch raadpleegt slechts vijftien procent van de hoofdpijnlijders een arts. Valt de diagnose migraine, dan blijken de klachten eveneens sterk te variëren van patiënt tot patiënt. Jan Versijpt: ‘Kloppend, drukkend of net stekend: migrainehoofdpijn kan het allemaal zijn, al wordt de pijnsensatie meestal slechts aan één kant van het hoofd waargenomen. Misselijkheid – eventueel gepaard met braken – en overgevoeligheid voor licht, geluid of bepaalde geuren zijn symptomen die op migraine kunnen wijzen. Een eenduidige checklist is er echter niet: de meeste migrainepatiënten ervaren slechts een deel van die ongemakken.’ De aandoening is dus niet in een hokje te stoppen. Bovendien manifesteert de aanval zich als een brand: aanvankelijk nagenoeg onzichtbaar, maar op zijn hoogtepunt hevig woedend en allesoverheersend. ‘In de allereerste fase krijg je te kampen met enkele banaal lijkende klachten die je op dat moment zelf niet kan thuisbrengen. Je voelt je minder scherp bijvoorbeeld. Dat gevoel evolueert dan wat later naar vermoeidheid, concentratiestoornissen, neklast, prikkelbaarheid en een toegenomen eetlust, die zich meestal vertaalt in een drang naar zoetigheid. Dat je migraine krijgt van chocolade klopt dus niet. Je zin erin wijst er namelijk op dat de aanval eigenlijk al bezig is. Ook overdreven vaak moeten geeuwen is zo’n symptoom. Die voortekenen manifesteren zich uren tot dagen voor de eigenlijke aanval begint. Voor 25 procent van de migrainelijders gaat de tweede fase gepaard met auraverschijnselen die maximaal een uur aanhouden. Sterretjes, vlekken, lichtflitsen of kleurrijke zigzaggende lijnen verschijnen voor de ogen en verstoren het gezichtsvermogen. Nog minder courant zijn eenzijdige tintelingen, gevoelloosheid of spraakstoornissen. Meteen daarop volgt de hoofdpijnfase als een mokerslag die tot 72 uur kan aanhouden. De na- of herstelfase kondigt het einde van de aanval aan. Nog twee dagen na de eigenlijke hoofdpijn kan de patiënt met een migrainekater kampen die zich vertaalt in lusteloosheid, een gebrek aan eetlust en vermoeidheid.’

Waarom? Daarom

Tekenend is dat niemand echt kan verklaren waarom de een migraine krijgt en de ander niet. Het antwoord situeert zich volgens de expert in het grensgebied tussen nature en nurture. ‘Hoewel hét migraine-gen niet bestaat, speelt de genetische loterij zeker een cruciale rol. Migraine clustert namelijk in families. Daarnaast lopen vrouwen drie keer meer kans dan mannen door hormonale triggers, en lokken de hormonale veranderingen die gepaard gaan met de menstruatie bij heel wat dames zo’n aanval uit.’ Maar ook omgevingsfactoren of ongezonde leefgewoontes kunnen boosdoeners zijn, aldus de professor. ‘Net als bij epilepsie raakt het brein tijdens een aanval in een toestand van hyperexciteerbaarheid. Er ontstaan als het ware ontladingen in je hersenen omdat een bepaalde drempel overschreden wordt. Onder invloed van alcohol bijvoorbeeld, of door slaaptekort. Ook bepaalde voedselbestanddelen of geuren kunnen een aanval uitlokken. Aspartaam wordt al eens genoemd, maar evengoed vormt een sterk parfum mogelijk de aanleiding. Zelfs de weersomstandigheden worden af en toe als uitlokker genoemd. In bepaalde landen bestaat er zelfs een heus weerbericht voor migrainepatiënten. Door de sterke individuele factor en de gefaseerdheid van migraine blijft het echter moeilijk om een ‘als, dan’-lijstje op te stellen. Eén ding staat wel vast: stress blijft de grootste externe trigger. Het is een soort selffulfilling prophecy. Ben je té obsessief bezig met het vermijden van mogelijke uitlokkers, dan loop je mogelijk net meer risico op een aanval door de stress die hiermee gepaard gaat. Enig relativeringsvermogen is dus aan de orde.

Een levenslang kwaad

De duur van zo’n migraineaanval en de frequentie ervan blijken erg wisselend en individueel. ‘De hoofdpijn zelf houdt gemiddeld zo’n vier tot 72 uur aan, terwijl drie vierde van de patiënten minstens één aanval per maand heeft. Eén procent van de bevolking zou aan chronische migraine lijden, wat betekent dat zij meer dan vijftien dagen per maand met hoofdpijn kampen.’ Aspirines of andere lapmiddeltjes vormen geen permanente oplossing, zo benadrukt Jan Versijpt. ‘Een migraineaanval kan je acuut – dus op het moment van de aanval zelf – behandelen met algemene of migrainespecifieke pijnstillers. Addertje onder het gras: te frequent gebruik van pijnmedicatie werkt juist hoofdpijn in de hand. Noopt je migraine je ertoe om meer dan acht dagen per maand naar Dafalgan of consorten te grijpen, dan is een preventieve behandeling aangewezen. Al decennialang worden daarvoor onder meer bètablokkers, serotonine-agonisten en antiepileptica gebruikt. Helaas bedraagt het gemiddelde netto-effect slechts een vermindering van één tot drie hoofdpijndagen per maand. De allernieuwste preventieve medicatie zit nog in de testfase en lijkt veelbelovend, maar vaststaat dat ook die maandelijkse injecties geen wonderspuitjes zullen zijn. Migraine kan in principe verdwijnen, maar patiënten kunnen hun verwachtingen beter niet te hoog leggen. Een preventieve behandeling is succesvol als ze de klachten met de helft reduceert.’

Op de werkvloer

Wie door migraine getroffen wordt, rest dus maar één oplossing: ermee leren leven. Een goede levenshygiëne – op tijd gaan slapen, het roken laten en alcohol met mate consumeren – blijkt een goede leidraad. Je aandoening bespreekbaar maken op de werkvloer is dat evenzeer, benadrukt dokter Peter Winderickx, arbeidsgeneesheer bij Mensura. ‘Felle lampen, direct zonlicht of een kantoor waarin het gonst van het geroezemoes: voor wie een migraineaanval heeft, vormen zulke omgevingsfactoren de hel. Voorkomen kan je niet, aanpassingen doen wel. Een goed gesprek met je leidinggevende vormt daarvoor de basis. Bepaalde patiënten ervaren het op hun ergste dagen bijvoorbeeld als een zegen om zelf hun werkritme te kunnen bepalen, terwijl andere op dat moment de rust van thuiswerk verkiezen. Nog anderen zijn dan weer gebaat bij een (tijdelijke) verhuis naar een rustiger kantoor, met een bureau dat niet in direct daglicht staat. Pols dus eens of dergelijke vormen van flexibel werken een optie zijn binnen jouw bedrijf.’ Voor wie die drempel als te hoog ervaart, vormt de arbeidsgeneesheer de ideale tussenpersoon. ‘Het medisch beroepsgeheim garandeert de anonimiteit van de werknemer in kwestie, maar tegelijkertijd kan er zo wel naar een oplossing gezocht worden. Geen overbodige luxe, als je weet dat een op de vijftien werknemers met migraine geconfronteerd wordt. Wie zich ervoor schaamt, mag dus gerust zijn: je staat absoluut niet alleen.’