9 op de 10 bedrijven pakken een ontslag slecht aan. Experts: “Het kan ook een opportuniteit zijn”

Als werkgever maak je met een slecht ontslag meer kapot dan je denkt. Ook bínnen je bedrijf. En als ontslagen werknemer ervaar je een carrièrecrash die nog lang doet wankelen. Hoeft niet: er bestaat een aanpak die beide partijen dankbaar uit elkaar laat gaan. Een advocate en jobcoach schetsen die. “De meest bevredigende carrièreswitches vinden plaats na een ontslag. Maar er is één voorwaarde.”

Een week geleden getuigde reportagemaker Annick Ruyts over haar kil en afstandelijk ontslag bij de VRT.Hoe kan het dat in een tijd waarin zo hard gehamerd wordt op het belang van mentaal welzijn, nota bene de openbare omroep zo onhandig omgaat met de psyche van zijn eigen medewerkers? En vooral: hoe kan het beter?

We gingen te rade bij Vicky Buelens, een Antwerpse advocate gespecialiseerd in zakelijke conflicten én auteur van het boek ‘Fired Up’, waarin ze bedrijfsleiders het belang bijbrengt van een respectvol, bedachtzaam en empathisch ontslag.

Eén slechte exit kan een bedrijf veel kosten: “Dat verhaal op LinkedIn haalde 1,3 miljoen views”

Vicky Buelens: “Uit onderzoek blijkt dat 89 procent van de bedrijven faalt in het goed managen van een ontslag, terwijl een correct ontslag en een positief exitgesprek belangrijk zijn voor beide partijen. Bedrijfsleiders staan er vaak niet bij stil dat ze er zelf ook bij gebaat zijn dat ex-werknemers op een goede manier terugblikken op hoe ze behandeld werden. Dat geldt zeker in een tijd waarin er een war on talent heerst, mensen steeds mondiger worden en social media een enorme impact hebben.”

“Online branding is cruciaal. Eén negatieve ervaring overschaduwt al het positieve dat een bedrijf onderneemt. Ik heb een cliënte die op het werk op een kille manier aan de deur werd gezet en haar verhaal met naam en toenaam deelde op LinkedIn. In nog geen 48 uur had dat verhaal 1,3 miljoen views en werd het 40.000 keer gedeeld. Voor het bedrijf in kwestie is dat enorm schadelijk.”

“Vlaanderen is bovendien klein. Je weet nooit waar een ex-werknemer terechtkomt. Ik ken iemand die na een vreselijke ontslagervaring vervolgens bij een klant van zijn voormalige werkgever aan de slag kon en er daar voor gezorgd heeft dat die klant voortaan met de concurrentie in zee ging. De voormalige werkgever was daarmee zijn grootste klant kwijt en moest de boeken uiteindelijk neerleggen.”

“Het is slimmer om van een exit een opportuniteit te maken om zo ambassadeurs te creëren van je bedrijf. Mensen die achteraf zeggen: ‘Ik vond mijn ontslag jammer, maar ik ben correct behandeld en het blijft een topbedrijf om voor te werken.’ Het gevoel waarmee een werknemer vertrekt is belangrijk, en daar kan een bedrijf maar beter in investeren.”

“De meerderheid van de zakelijke conflicten die ik behandel had vermeden kunnen worden door een waardevol gesprek. Dat is toch iets om bij stil te staan? Werkgevers spenderen vaak enorme budgetten aan werving en teambuilding. Door een slecht uitgevoerd ontslag, boeten ze in aan imago, creëren ze destabilisatie van een team – collega’s vrezen namelijk vaak een soortgelijke behandeling – en hangt er hen misschien een gerechtelijke procedure boven het hoofd. Eén slechte exit kan een bedrijf heel wat kosten.”

“Uiteraard is het aangewezen om in eerste instantie vanuit menslievendheid een ontslag met enige warmte aan te pakken, maar bedrijven mogen ook gerust nadenken over wat zij zelf te winnen hebben bij een empathische exit, in dit geval: risico- en kostenbeperking.”

Hoe kunnen bedrijven het beter aanpakken? Volgens Vicky Buelens kunnen de meeste werkgevers leren om iemand op een juiste manier te ontslaan. “Een slecht uitgevoerd ontslag gebeurt meestal niet uit kwade wil, maar is veelal te wijten aan onwetendheid, onhandigheid en ongemakkelijkheid.” En dus ontwikkelde Buelens een stappenplan om bedrijfsleiders te helpen beter te worden in offboarding, met 4 cruciale handvatten.

1. Bereid je voor

"Diegene die de beslissing nam voert idealiter het exitgesprek, tenzij die persoon empathisch onbekwaam is. Wees mild en voorzie tijd. Erken ook het eigen aandeel of dat van het bedrijf, en zorg dat je antwoorden hebt, vooral op de waarom-vraag: zorg dat het ontslagmotief onderbouwd en authentiek is."

2. Stap uit je rol

"Werkgevers die vriendschappelijk met werknemers omgaan, nemen tijdens een exitgesprek vaak de rol van klassieke baas op zich, met een kille sfeer tot gevolg en werknemers die hun leidinggevende niet meer herkennen. Hef die rollen op, praat met elkaar als gelijken. Zo ontstaat er meer vertrouwen."

3. Focus op het positieve

"Het is eigen aan mensen om bij een breuk alleen het negatieve te zien. Terwijl in elke samenwerking ook positieve elementen zaten, anders was er al veel vroeger een breuk geweest. Benoem die zaken, zet ze in de verf. Zo krijgt het gesprek een betere teneur."

4. Wees consequent

"Een bedrijf dat veel toeters en bellen hangt rond onboarding, denk aan een welkomstreceptie, moet ook aandacht besteden aan offboarding. Wanneer iemand via de achterdeur moet vertrekken, creëert dat een wrange nasmaak."

Als je zelf ontslagen wordt: “De grootste carrièreswitches vinden plaats na een ontslag”

Omgaan met een ontslag volgt hetzelfde patroon als omgaan met een sterfte of een echtscheiding, zo vertelt ons Karen Dejongh, managing partner bij The Jobcoach, waar je terecht kan voor loopbaanbegeleiding op maat. Toch ziet ze ook een silver lining: “Wanneer mensen in een comfortabele situatie zitten, voeren ze geen veranderingen meer door.”

“De grootste en meest bevredigende carrièreswitches vinden plaats na een ontslag. Hoe groter de wrijving, hoe mooier de glans. De voorwaarde is echter dat negatieve emoties verwerkt kunnen worden. Net zoals bij een relatiebreuk is het aangeraden om het samen uit te maken, ook al komt de beslissing van hogeraf. It’s not you, it’s us.”

“Jullie zijn gewoonweg niet langer de juiste match. En net zoals het geen zin heeft om te blijven bij een partner die niet meer in jou investeert, heeft het ook geen nut om te blijven hangen in een job waarin jouw competenties niet meer tot hun recht kunnen komen. Wat jij te bieden hebt, is niet wat het bedrijf of de positie die jij bekleedt (nog) nodig heeft, maar dat wil niet zeggen dat jij weinig te bieden hebt.”

Vicky Buelens noemt de do’s en don'ts om een ontslag goed te verwerken.

Don't: laat je niet drijven door angst

“Het is een overlevingsreactie om zo snel mogelijk weer aan de slag te willen gaan. Maar wie overhaast en in paniek in een nieuwe job stapt, vergroot de kans om in een slechtere positie terecht te komen en dat kan niet de bedoeling zijn. Je hebt nu meer dan ooit behoefte aan een adempauze. En bij een ontslag krijg je meestal tijd cadeau.”

“Doe tijdens deze periode aan zelfreflectie. Zoals bij elke breuk ben je ook bij een ontslag met twee. Wat was jouw aandeel? Had je dit kunnen vermijden? Werk aan jezelf en je competenties. Zo vermijd je dat je straks in dezelfde valkuil loopt. Durf ook te dromen. Elke crisis is namelijk een kans. Maak de balans op: wat wil je écht doen? En is dat ook mogelijk?”

“Misschien wil jij niet meer in de file staan? Misschien wil jij een betere werk-privébalans? Dit ontslag zou weleens de push kunnen zijn die jij nodig hebt om uit je comfortzone te komen en jezelf te verbeteren. Je kan onze gratis jobmatchertest doen om je waarden en competenties te leren kennen, wat inspiratie kan geven voor toekomstige opleidingen of jobs.”

“Neem ook contact op met de RVA en de VDAB en onderzoek wat je rechten en mogelijkheden zijn. Veel mensen weten bijvoorbeeld niet dat ze vaak een opleiding kunnen combineren met een werkloosheidsuitkering. Ga pas solliciteren wanneer je er écht weer zin in hebt.”

Do: wees mild voor jezelf

“Schaamte, verdriet, boosheid, onzekerheid, angst ... het zijn gevoelens die voorkomen wanneer we onze job verliezen. Veel mensen negeren die emoties, houden zich sterk en willen van meet af aan constructief zijn. Zo werkt het niet. Erken die emoties, geef ze ruimte en maak ze bespreekbaar. Maak ook de schaamte bespreekbaar. Zo leer je dat de meeste mensen weleens een job verliezen en dat je niet alleen bent met die gevoelens. Alleen zo doorbreken we het taboe.”

“Schat, voordat je met iemand uit je omgeving een gesprek aangaat, je behoeftes juist in en geef ook je grenzen aan. Mensen reageren vaak vanuit een eigen onzekerheid en zo krijg je raad à la ‘Zou je daar niet gaan solliciteren?’ of ‘Zou je die opleiding niet volgen?’. Terwijl je behoefte hebt aan rust, en aan een luisterend oor. Een ontslag is een rouwproces. Je hebt tijd nodig om te verwerken en mildheid voor jezelf is op zijn plaats.”

“Negatieve emoties moeten eruit. Schrijf die neer. In een volgende fase kan je een positieve oefening maken en drie dingen noteren waarvoor je dankbaar bent, ook al is de samenwerking in mineur geëindigd. Je hebt misschien fijne kansen gekregen, werkervaring opgedaan en boeiende mensen leren kennen. Erken die meerwaarde en waardeer het.’”

Don't: blijf niet hangen in het verleden

“Het is belangrijk om je goed voor te bereiden op een nieuw sollicitatiegesprek. De vraag waarom je bent weggegaan op je vorige job zal sowieso vallen. Wees dan eerlijk, maar bondig. Ga zeker niet kwaadspreken over je vorige werkgever, dat wijst alleen maar op onverwerkte emoties.”

“Toon zelfs bij voorkeur dankbaarheid voor je vorige werkgever. Focus je niet op het verleden, maar benadruk wat je geleerd hebt uit de situatie en welke positieve eigenschappen je meeneemt naar je nieuwe job. Laat zien dat je mindset toekomstgericht is. Oefen dit gesprek vooraf.”

“Wanneer je merkt dat dat moeilijk is, dan wil dat wellicht zeggen dat je al die gevoelens nog geen plaats hebt kunnen geven en dat je nog niet klaar bent voor een sollicitatie. Volg zeker outplacementcoaching of loopbaanbegeleiding, of doe onze gratis test om weer een positief beeld over jezelf te krijgen voor je begint te solliciteren. Zo straal je hernieuwde drive en zelfvertrouwen uit na een periode van rouw. Wanneer je ergens zelf niet van overtuigd bent, dan is het erg moeilijk om een ander te overtuigen. Zo val je door de mand.”

“Wanneer je wegens economische redenen bent ontslagen, dan is het aangeraden om aan je ex-werkgever een referentiebrief te vragen. Dat kan een ongemakkelijk moment tijdens het solliciteren verhelpen.”

Do: schakel hulp in

“Besef dat je dit hele proces niet alleen hoeft te doen. Schakel op tijd professionele hulp in. Maak een afspraak met een therapeut of een jobcoach via thejobcoach.been krijg een beeld van je belangrijkste waarden en competenties op het werk via thejobmatcher.be.”

Do: bekijk de feiten

“Mildheid wil niet zeggen dat je in een slachtofferrol moet kruipen of mag blijven hangen in negativiteit. Wanneer we door een crisis gaan, dan ligt het in onze aard om de zaken uit te vergroten en te veralgemenen: ‘Ik ben niet goed genoeg’, ‘Ik vind nooit nog een job’. Besef dat dit gedachten zijn en geen feiten.”

“Gedachten zijn gekleurd, feiten niet. Vervang die negatieve gedachten door productieve concepten, die wel gebaseerd zijn op feiten: ‘Ik zal altijd kunnen terugvallen op mijn diploma, talenten en ervaring’. Herhaal dit als een soort mantra. Na het rouwen is het namelijk tijd om je weer open te stellen en aan je zelfvertrouwen, je competenties en je personal branding op de arbeidsmarkt te werken.”

Meer lezen? ‘Fired Up: Alles wat je nodig hebt voor een correct en respectvol ontslag’, 49,90 euro bij Uitgeverij Gompel & Scavina).