Altijd moe en futloos? Je schildklier kan de schuldige zijn. Topdokter Guy T’Sjoen: “1 op de 8 mensen krijgt er problemen mee”

Dat je zwaarlijvig wordt van een trage schildklier: niet waar. Dat jodiumpillen bij een kernramp je schildklier beschermen: wel waar. Bij één op de acht mensen hapert er vroeg of laat iets aan dit orgaan, met symptomen als futloosheid, constipatie of een verstoorde menstruatie als gevolg. Belangrijk dus om er meer over te weten. Topdokter Guy T’Sjoen scheidt de feiten van de fabeltjes. “De schildklier kan sneller gaan werken in de tiende week van de zwangerschap. Onbehandeld kan dat tot een miskraam leiden.”

In de middeleeuwen dachten artsen dat de vlindervormige klier in onze hals, net onder de adamsappel, onze luchtpijp als een ‘schild’ beschermde. Intussen weten we dat dat niet klopt, maar het orgaantje van 25 gram heeft er wel zijn naam aan te danken. Die schildklier maakt levensbelangrijke hormonen aan: T3 en T4. Hormoonspecialist en ‘topdokter’ Guy T’Sjoen (diensthoofd endocrinologie UZ Gent): “Schildklierhormonen regelen de snelheid van je ­lichaam: het hartritme, de lichaamstemperatuur, de stofwisseling, de vetverbranding, het energiepeil en noem maar op.”

Daarnaast staan schildklierhormonen ook in voor een normale groei en ontwikkeling, zowel van nog ongeboren baby’s als opgroeiende kinderen. Met die schildklier kan er een en ander mislopen: die kan te veel of te weinig hormonen aanmaken en er kunnen kleine knobbeltjes of heuse vergrotingen ontstaan. Ongeveer 12 procent van de mensen wordt in de loop van zijn leven met een schildklierprobleem geconfronteerd, bij vrouwen gebeurt dat 6 à 7 keer vaker dan bij ­mannen, maar een sluitende ­verklaring voor dat verschil is er niet. Guy T’Sjoen: “Een schildklieraandoening overkomt je, je kan dus niets doen om het te voorkomen. Soms is er een familiale belasting. Maar de meeste problemen zijn goed te ­behandelen.”

Traagheid in denken en doen

Het courantste probleem – het treft ongeveer 3 procent van de mensen – is een schildklier die te weinig of geen hormonen aanmaakt en daardoor te traag werkt. Typische klachten zijn futloosheid, het koud hebben, constipatie, traagheid in denken en doen, soms ook neerslachtigheid of een verstoorde menstruatie.

Guy T’Sjoen: “Heel wat mensen wijten hun overgewicht aan een te trage schildklier. Maar dat is een misvatting. Een tekort aan schildklierhormoon leidt hooguit tot enkele kilo’s extra. Wij zien méér mensen zonder of met te weinig schildklierhormoon en zonder overgewicht dan obese mensen met een te trage schildklier.”

In 95 procent van de gevallen is de ziekte van Hashimoto de boosdoener van een te trage schildklier. Dit is een auto-immuunaandoening waarbij je eigen antistoffen schildkliercellen aanvallen, waardoor zij geen jodium meer opnemen. En da’s belangrijk, want je schildklier heeft jodium nodig om de belangrijke hormonen T3 en T4 aan te maken.

Een andere mogelijke oorzaak is een probleem met de hypofyse, het kliertje onder de hersenen dat onder meer TSH (schildklierstimulerend hormoon) aanmaakt en zo je schildklier stimuleert om T3 en T4 te produceren. Een trage schildklier krijgt als ondersteuning medicatie met het schildklierhormoon thyroxine. Zolang je de voorgeschreven dosis respecteert, is het niet schadelijk om dit schildklierhormoon je hele leven te nemen, als dat nodig zou zijn.

Uitpuilende ogen

De schildklier kan ook te veel hormonen aanmaken en te snel gaan werken. Dat geeft klachten als ongewenst gewichtsverlies, warmteopwellingen en zweten, hartkloppingen, gejaagdheid, prikkelbaarheid, slecht slapen, beven, hartritmestoornissen,... Die versnelde werking kan verschillende redenen ­hebben. Soms vergt het wat zoekwerk om die te ­achterhalen.

In veel gevallen gaat het eveneens om een auto-immuunziekte: bij de ziekte van Graves, die vooral voorkomt bij vrouwen tussen 30 en 50 jaar, maken je antistoffen de schildklier hyperactief. Guy T’Sjoen: “Graves is als een auto die constant 180 kilometer per uur rijdt. Dat kan een tijd goed gaan, maar vroeg of laat vlieg je uit de bocht. Zonder behandeling zou één op de drie mensen eraan sterven.”

Als behandeling wordt de schildklier tijdelijk stilgelegd met een hormoonremmer en neem je tegelijk een schildkliersupplement. Guy T’Sjoen: “Door de schildklier van zijn taak te verlossen, kan die rustig herstellen. Na anderhalf jaar is de kans op volledige genezing 60 à 70 procent.” Overigens gaat Graves soms gepaard met een opvallend symptoom: uitpuilende ogen. Droge ogen of een gevoel van zand in de ogen zijn couranter.

Andere mogelijke oorzaken van een snelle schildklier zijn knobbeltjes die extra schildklierhormoon aanmaken, een hyperactieve hypofyse, een schildklierontsteking (heel pijnlijk, maar uiteindelijk onschuldig) of medicatie voor hartritmestoornissen die jodium bevat. Ook na een CT-scan met jodiumhoudende contrastvloeistof kan de schildklier – tijdelijk – hyperactief zijn. Guy T’Sjoen: “De schildklier kan ook sneller gaan werken in de tiende week van de zwangerschap. Op dat moment piekt het zwangerschapshormoon en dat lijkt sterk op TSH. Onbehandeld kan het tot een miskraam leiden. We proberen dit liefst zonder of met zo weinig mogelijk medicatie onder controle te krijgen.”

Nooit een jodiumtekort dankzij onze bakkers

Zo’n 40 procent van de mensen heeft kleine knobbels of ‘nodules’ op de schildklier; maar die geven meestal geen overlast – je voelt ze niet en ze beïnvloeden de schildklierfunctie niet. Guy T’Sjoen: “Maar soms zijn de knobbeltjes ‘toxisch’: ze produceren extra schildklierhormoon en zorgen ervoor dat je schildklier uiteindelijk te snel werkt.”

Daarnaast zijn er ook schildkliervergrotingen die na jaren een zichtbare ‘krop’ vormen. Guy T’Sjoen: “In ontwikkelingslanden ontstaat die meestal door een jodiumtekort, maar bij ons gebeurt dat zelden.” Sinds 2009 zijn ­bakkers namelijk verplicht om jodiumzout in hun brood te gebruiken. Ook veel merken tafelzout bevatten jodium. Andere bronnen zijn vis, ­zeevruchten, eieren en zuivel. “Hier zien we vooral genetisch bepaalde schildkliervergrotingen. Die vallen vooral op tussen de leeftijd van 40 en 60 jaar. Gelukkig is 95 procent van de gezwellen en vergrotingen goedaardig.”

Moet zo’n knobbel of vergroting aangepakt worden? Guy T’Sjoen: “Als het gezwel op je luchtpijp of slokdarm drukt, de schildklierfunctie beïnvloedt of esthetisch storend is, kan je het chirurgisch verwijderen. Hormoonproducerende nodules kunnen we soms ook uitschakelen met radioactief jodium: een soort doelgerichte ‘inwendige’ ­bestraling, waarvan je niets voelt. Heel elegant en veilig.”

Plotse heesheid?

Kwaadaardige knobbels zijn vrij zeldzaam: in 2017 werden er in ons land 1.038 gevallen van schildklierkanker vastgesteld (751 vrouwen en 287 mannen). Guy T’Sjoen: “Waar kan je op letten? Elke plotse verandering is een aandachtspunt: een knobbel die je plots opmerkt, een harde schildklier, plotse heesheid. Dat wijst niét per se op kanker, maar je moet het wel laten nakijken. Ook als je familiaal belast bent of in je jeugd in de halsstreek bestraald werd, moet je alert zijn.”

Het goede nieuws is dat schildklierkanker meestal goed behandelbaar is, al bestaan er helaas ook agressieve vormen. De schildklier wordt bijna altijd volledig verwijderd (daarna moet je levenslang schildklierhormoon slikken), soms volgt een behandeling met radioactief jodium. Maar de prognose is goed: 92,5 procent leeft vijf jaar later mét een goede levenskwaliteit.

En waarom is het alweer zo belangrijk dat we jodiumpillen slikken bij een kernramp? Op die manier verzadigen we onze schildklier met niet-radioactief jodium. Daardoor kunnen we geen ongewenst radioactief jodium meer opnemen, die in grote dosissen tot schildklierkanker kan lijden.

Meer lezen? In 'Hormonen onder controle' gidst prof. dr. Guy T’Sjoen je niet alleen door de wirwar van hormonen en hun invloed, maar doorprikt hij ook een hoop pseudowetenschap. ‘Hormonen onder controle’, Guy T’Sjoen (Pelckmans Uitgevers, 19,50 euro)