Cardioloog over de impact van stress op je hart: “Zelfs zonder dichtgeslibde aders kan je klachten hebben”

Elk jaar sterven meer vrouwen aan hartinfarcten dan mannen, en bij een op de drie van hen is te veel stress een boosdoener. Meer zelfs: onze stress creëert nieuwe hartziektes, zoals ‘technostress’ of een pijn op de borst. Leef je ook zo gejaagd? Een cardioloog legt uit wanneer je té veel stress ervaart en moet ingrijpen. “Er bestaan manieren om te ontspannen die direct effect hebben op je risico op hart- en vaatziekten.”

Hart- en vaatziekten zijn de doodsoorzaak nummer één bij vrouwen. Ongeveer de helft van alle sterftegevallen bij Europese vrouwen is eraan te wijten. Bij mannen gaat het om 40 procent. Voor de duidelijkheid: de term hart- en vaatziekten dekt alle hartfalen, beroertes en ziektes van de kransslagaders.

“Voor kanker bestaan er goeie preventieve overheidsprogramma’s, maar op het gebied van hart- en vaatziekten gebeurt er zo goed als niks. Ik blijf me hierover verbazen”, reageert dr. Janneke Wittekoek, cardioloog en gezondheidswetenschapper. “Zeker als je weet dat we zoveel preventieve maatregelen kunnen nemen om hartproblemen te voorkomen.”

Een van die belangrijke preventieve maatregelen is een gezonde levensstijl. Dat de juiste voeding en voldoende beweging een positieve invloed hebben, is geweten. Maar hoe zit dat met stress? Volgens Wittekoek wordt er in ziekenhuizen en spreekkamers amper gekeken naar de impact van stress op het lichaam. Terwijl het je hart wél ziek kan maken: in een derde van alle hartinfarcten speelt emotionele stress zelfs een sleutelrol. Daarom schreef de cardiologe het nieuwe boek ‘De hart/hoofdconnectie’.

Van een stressinfarct tot een ‘gebroken hart’: stress werkt deze problemen in de hand

Het idee dat er een verband bestaat tussen je hart en hoofd stamt al uit de tijd van Hippocrates. De Griekse arts zei al dat als er iets misgaat in de connectie tussen hart en hoofd, dat ernstige consequenties heeft voor heel je lichaam. En toch is onderzoek ernaar relatief nieuw.

“Nu weten we dat stress leidt tot een verhoogde productie van cortisol en adrenaline”, legt Wittekoek uit. “Op de lange termijn heeft dat een ongunstig effect: het zorgt voor verkramping of spasmen van de kleine bloedvaten rond het hart. Zelfs zonder dat er sprake is van dichtgeslibde aders kan dat leiden tot een reeks klachten, zoals kortademigheid, hartkloppingen en pijn in je armen of kaken. In het ergste geval gaat het om een stressinfarct. Vrouwen worden trouwens vaker dan mannen getroffen door zulke stressinfarcten.”

Stress heeft zelfs nieuwe hartziektes in de hand gewerkt. Wittekoek verwijst als voorbeeld naar neurovasculaire angina pectoris. Een mondvol, dat wil zeggen: pijn op de borst door stress. “Ook dit komt vooral voor bij vrouwen, en deze vrouwen hebben vaak geen andere risicofactoren die voor hart- en vaatziekten kunnen zorgen.”

Zulke hartproblemen zijn nog relatief nieuw, zegt Wittekoek. De ratrace en onze huidige manier van leven kan daar voor iets tussen zitten. “Een continue stroom van licht, geluid en informatie maakt het voor ons steeds moeilijker om echt te ontspannen. De invloed van al die prikkels is voor een groot aantal mensen al genoeg om chronische stress te ontwikkelen. Dit heet ook wel ‘technostress', het altijd maar ‘aan’ staan. En vrouwen lijken daar dus iets minder goed tegen te kunnen.”

Nog zo’n voorbeeld is het gebrokenhartsyndroom of het takotsubo infarct. Het gaat dan om heftige emoties die een ernstig hartfalen uitlokken. “Uit een onderzoek uit Denemarken met data van meer dan een miljoen mensen, blijkt dat mensen met ernstig liefdesverdriet een hoger risico op ritmestoornissen, hartinfarcten en zelfs beroertes hebben. In de eerste twee weken na de stressvolle gebeurtenis kan hun hart het zelfs begeven. Deze studie laat zien dat langdurige vormen van stress kunnen leiden tot hartproblemen. En opnieuw: vooral vrouwen hebben hier last van, melden de onderzoekers.”

Wanneer heb je té veel stress?

Dat klinkt natuurlijk alarmerend, want iederéén heeft weleens last van stress. Wanneer moet je je dan zorgen maken dat je te fel in overdrive gaat? “Meestal gaat het om ernstige vormen van stress. Zoals depressies, angststoornissen en paniekaanvallen, een traumatische ervaring die je niet goed verwerkt en uiteindelijk uitmondt in een posttraumatische stressstoornis (PTSS).”

“Ook onbewuste stress kan een boosdoener zijn. Dat zie je bij psychiatrische aandoeningen die niet goed gediagnosticeerd en behandeld worden. Zo is er een hele grote groep vrouwen die niet weten of er pas op oudere leeftijd achter komen dat ze ADHD hebben en ja, zij ondervinden ook vaak hartklachten.”

En dan heb je nog zoiets als huis-tuin-en-keukenstress, zoals Wittekoek het noemt. Dan gaat het over de dagelijkse gejaagdheid die we allemaal ervaren. De druk door een veeleisende job, bijvoorbeeld, de file die je elke ochtend moet trotseren, een discussie met je partner of een slecht rapport van je kind.

“Daarbij is het belangrijk om te kijken of je nog in balans bent”, tipt de cardioloog. “Kan je je nog goed ontspannen en de stressoren loslaten? Of lig je ’s nachts wakker omdat je blijft piekeren? Dan begin je in te boeten op veerkracht en word je wellicht sneller emotioneel dan normaal. Als je plots in huilen uitbarst tijdens een lastige meeting, moet je jezelf afvragen of je nog voldoende rustmomenten hebt.”

Zeker als stress gedurende een langere periode aanhoudt, kan het een risicofactor worden voor hartproblemen. “Ik heb het dan niet over een paar weken, maar minstens over een jaar”, aldus Wittekoek.

Van bewegen tot koudetrainen: dit kan je doen om tot rust te komen

“Stress is net als het weer. Iedereen heeft het erover maar niemand doet er wat aan”, vindt Wittekoek. Ze geeft daarom enkele handvaten om je stress onder controle te krijgen. “Stap één: word je bewust van de hoeveelheid stress in je leven. Wat zijn de factoren die stress uitlokken, hoe beïnvloedt stress jou en hoe wil je dit aanpakken? Er bestaan diverse strategieën die je kunt gebruiken - gaande van meditatie en mindfulness tot ademhalingstechnieken en yoga.”

“Als er sprake is van een echt zware problematiek dan geldt het advies om toch een psychotherapeut of psycholoog te bezoeken voor therapie”, stelt de cardiologe. “Daarnaast bestaan er wél verschillende manieren om te ontspannen die direct effect hebben op je risico op hart- en vaatziekten.”

“De eerste techniek is het verbeteren van je parasympathische respons. Je parasympatisch zenuwstelsel houdt je bloeddruk en hartslag in toom in een wereld vol stressfactoren, het helpt je dus bij ontspanning. Een belangrijk mechanisme om je parasympathisch zenuwstelsel te activeren is je slaap: goed slapen herstelt namelijk al een hoop schade die stress overdag aanricht.”

De tegenhanger is je sympathisch zenuwstelsel, dat in actie komt bij stress. Ook dit kun je trainen. “Een mooi voorbeeld hiervan is koudetherapie. Door je onder te dompelen in koud water en controle te houden over je ademhaling leert je lichaam om te gaan met stress, kou in dit geval.”

“Als je beheerst begint aan je koude duik dan kan je brein ervoor zorgen dat je hart niet direct op hol slaat, je niet begint te gillen en de onderdompeling kranig doorstaat. Hier word je niet alleen mentaal sterker van, maar lichamelijk heeft dit eveneens voordelen. Je traint zo namelijk je hele hart- en bloedvatenstelsel, je verhoogt je vetverbranding en je immuunsysteem krijgt een enorme boost.”

Verder hebben goede liefdevolle relaties, tijd doorbrengen in de natuur en actief luisteren naar muziek die jij prettig vindt, een heilzaam, ontspannend effect. “Zelfs een museumbezoek of andere culturele activiteiten dragen bij aan een gezonde leefomgeving. Waarom? Omdat kijken naar kunst en het lopen door een museum waarbij je even afgeleid wordt van de waan van de dag een gunstig effect op je lichaam heeft.”

De buitenlucht ingaan en bewegen is nog zo’n goed idee. “Vooral in de hersenen gebeurt veel wanneer we hardlopen, waardoor hardlopen tegenwoordig zelfs als therapie tegen depressie en angst wordt ingezet. Dit noemen we runningtherapie. Er is een directe invloed op je brein doordat rennen voor een betere suikerstofwisseling zorgt, de ontstekingsreacties in het lichaam remt en de aanmaak van nieuwe bloedvaatjes stimuleren. Indirect verbetert hardlopen je slaapkwaliteit, je stemming en het vermindert stress en angstgevoelens.”

Maar hoe vaak en hoelang moet je dan rennen voor een gezond en gelukkig brein? “Het gemiddelde van alle onderzoeken wijst uit dat je voor het beste resultaat drie keer per week minimaal een uur stevig moet wandelen. Dit komt ongeveer overeen met 120 minuten hardlopen per week.”

Symptomen van een hartprobleem waarmee je het best naar de cardioloog gaat

Pijn of druk op de borst of tussen de schouderbladen

Het kan aanvoelen als een drukkende pijn of het gevoel samengeknepen te worden. Dit kan in golfbewegingen voorkomen, waarbij het ongemak enkele minuten kan duren.

Gevoel van luchttekort

Het onrustige gevoel op de borstkas kan gepaard gaan met het gevoel van luchttekort, alsof de adem je wordt afgesneden.

Uitstralende pijn naar je kaken of tandvlees

De pijn of druk op de borst kan uitstralen naar een of naar beide kaken en een tintelend gevoel in het tandvlees kan uitstralen tot achter je oren.

Gek gevoel in je armen

De druk of pijn op de borst kan ook uitstralen naar een of beide armen en een gevoel geven alsof je armen niet meer bij het lichaam horen.

Zweetaanvallen

Heftige (koude) zweetaanvallen die al dan niet gepaard gaan met pijn of druk op de borstkas of schouderbladen.

Hartkloppingen

Kortademigheid

Extreme vermoeidheid