De helende kracht van natuur: deze 12 smaakmakers kunnen je gezondheid bevorderen

Venkel tegen darmkrampen, knoflook voor je hart ... Heel wat vertrouwde smaakmakers leveren niet alleen vezels, vitaminen en mineralen, maar kunnen nog meer voor je gezondheid betekenen. Deze helende ingrediënten helpen kwaaltjes en ziekten voorkomen. Doctor in de farmacie Geert Vergote legt uit: “Wij grijpen nogal snel naar pijnstillers, ontstekingsremmers of antibiotica om ons goed te voelen. Dat is alsof je banale tandpijn zou behandelen met morfine.”

“In de juiste dosis zijn planten een natuurlijk middel tegen kleine kwaaltjes, zoals keelpijn, stress, vermoeidheid, slapeloosheid of spijsverteringsproblemen”, zegt Geert Vergote, doctor in de farmacie en gastprofessor farmaceutische zorg en plantenleer binnen de associatie KU Leuven. “Planten maken namelijk allerlei biologisch actieve stoffen aan om zichzelf tegen ziekte en vraatzuchtige beestjes te beschermen. Als wij die planten en kruiden gebruiken, genieten we mee van die werking. Dat heel wat actieve stoffen uit de moderne geneeskunde hun oorsprong in de plantenwereld hebben, is dus geen toeval. Aspirine bevat bijvoorbeeld een gelijkaardige stof als de bast van schietwilg, in vingerhoedskruid zit een stof die een effect op de hartspier heeft en in een geneesmiddel op voorschrift verwerkt wordt, we gebruiken stoffen uit de taxus om kanker te bestrijden. Uiteraard moet je wel heel goed weten wat je doet: de natuur heeft niet alleen een helende kracht, maar kan ook dodelijk zijn.”

Specialistenwerk

De moderne geneeskunde gaat die werkzame bestanddelen isoleren, standaardiseren en uitgebreid testen. Soms worden de oorspronkelijke plantenstoffen synthetisch nagemaakt of grondig bewerkt. In elk geval krijg je zo een pilletje of capsule met een krachtige werking en een vaste hoeveelheid actieve stof. Sommige kruiden- en plantenkenners gaan zelf aan de slag met plantenonderdelen in bepaalde hoeveelheden en met allerlei bereidingswijzen. Maar ook dat is specialistenwerk. 

Blijft dus de vraag wat kruiden, planten en groenten in hun pure vorm, als ingrediënt in je gerechten, kunnen doen. Geert Vergote: “Sommige planten hebben echt een bovengemiddelde gezondheidsbevorderende werking. Door bepaalde kruiden of groenten aan je gerechten toe te voegen, kan je zeker iets voor je gezondheid doen. Mijn principe is: bij een kwaaltje of ziekte kan je het eerst met planten proberen en je voedingspatroon aanpassen. Als dat niet werkt, kan je in overleg met je apotheker of huisarts een planten- of kruidensupplement gebruiken. Pas daarna kan je overwegen om een zwaar geneesmiddel te nemen. Maar wij grijpen nogal snel naar pijnstillers, ontstekingsremmers of antibiotica om ons goed te voelen. Dat is alsof je banale tandpijn zou behandelen met morfine.”

Welke smaakmakers hebben nu zo’n mild heilzaam effect? Wij selecteerden enkele opmerkelijke ingrediënten die je makkelijk in de keuken kan gebruiken.

Rode biet

Geert Vergote: “Rode biet is rijk aan gezondheidsbevorderende stoffen. Eén daarvan is betalaïne, een sterk antioxidant dat verantwoordelijk is voor de typische rode kleur van bieten. Betalaïne beschermt de lichaamscellen tegen veroudering en maakt van rodebietensap een echt levenselixir. Als je een glas rodebietensap drinkt na de maaltijd, remt dat bovendien een sterke stijging van de bloedsuikerspiegel af, blijkt uit onderzoek. Verder heeft rode biet, dankzij de aanwezigheid van nitraten, ook een bloeddrukverlagend effect en bevordert het de doorbloeding in de hersenen. Tot slot is rodebietensap een energieleverancier die je gemakkelijk kan drinken voor een sportieve prestatie: de nitraten zetten je bloedvaatjes open, waardoor je extra zuurstof krijgt toegevoerd. Ook prima als je je wat futloos voelt.”

Waterkers

Geert Vergote: “Waterkers (Nasturtium officinale) komt uit de kruisbloemenfamilie, waartoe ook koolsoorten zoals radijzen, rapen, kool en broccoli behoren. Ze bevatten allemaal glucosinolaten, bioactieve stoffen die je cellen beschermen tegen vroegtijdige veroudering. Vooral waterkers is heel rijk aan die stof. Verwar waterkers echter niet met tuinkers (Lepidium sativum), die deze voordelen niet heeft. De peper- en mosterdachtige smaak van waterkers geeft pit aan salades, soep en sausjes.”

Paardenbloem

Culinaire avonturiers kennen misschien wel molsla, de jonge witgele blaadjes van de paardenbloem die je in salades of soepen kan verwerken. Geert Vergote: “Maar eigenlijk is de volledige paardenbloem eetbaar: zowel de wortels en blaadjes als de bloem. Paardenbloem heeft een uitgesproken bittere smaak, die wat aan witloof doet denken. Het is een heel zuiverende plant die ontgiftend werkt, en je lever en gal ondersteunt. De blaadjes kan je in soep of salade verwerken, van de bloem kan je confituur maken. Als je gedroogde paardenbloemwortels raspt en maalt, kan je er een soort koffie mee zetten. Opgelet met paardenbloemthee: drink hem zeker niet ‘s avonds, want hij werkt vochtafdrijvend. Het is geen toeval dat de paardenbloem in het Frans ‘pissenlit’ heet. (lacht) Paardenbloemen pluk je die best uit je eigen tuin of je kweekt hem in potten. Pluk ze niet zomaar langs de weg. Ze kunnen dan erg vervuild zijn.”

Gember

Geert Vergote: “Gember bevordert je spijsvertering en zorgt voor een minder opgeblazen gevoel. Het is ook goed tegen misselijkheid, bijvoorbeeld bij een zwangerschap of wagenziekte. Daarnaast zijn er aanwijzingen dat gember ook een gunstige invloed heeft op milde ontstekingen die blijven aanslepen. Van die ontstekingen merk je zelf weinig, maar op termijn kunnen ze schadelijk zijn voor je weefsel en bijvoorbeeld last geven in je gewrichten. Geef je lichaam wel de tijd om aan gember te wennen, niet iedereen verdraagt meteen een sterke dosis. Bouw dit dus liever op.”

Kurkuma

Geert Vergote: “Kurkuma werkt ongeveer op dezelfde manier als gember, maar wordt wel iets minder goed opgenomen. Kurkuma is dus goed voor je spijsvertering en heeft - nog meer dan gember - een ontstekingsremmend effect op je gewrichten. Het maakt ook je lichaamscellen weerbaarder tegen veroudering. Maar je mag natuurlijk niet verwachten dat je door af en toe kurkuma in een oosters gerecht te gebruiken een sterk effect op ernstige reuma zal krijgen.”

Zwarte peper

Geert Vergote: “Zwarte peper werkt ontsmettend in de darmen en waarschijnlijk stimuleert het ook je immuunsysteem. Zwarte peper is een goede combinatie met kurkuma en olijf- of koolzaadolie: als je die drie mengt, wordt de kurkuma beter opgenomen in je bloed én worden de werkzame bestanddelen minder snel afgebroken. Een stoofpotje met zwarte peper en kurkuma is dus een topper. Let wel op als je een gevoelige maag of gevoelige darmen hebt: tast voorzichtig af of je zwarte peper goed verteert. Niet alle planten passen even goed bij iedereen.”

Look

Het mediterraan dieet staat bekend als een gezonde levenswijze, en daar zit het kwistige gebruik van knoflook ongetwijfeld voor iets tussen. Look is namelijk op veel manieren goed voor je hart en bloedvaten. Geert Vergote: “Het verlaagt je bloeddruk, is gunstig voor je cholesterolspiegel en werkt als natuurlijke bloedverdunner. Regelmatig look in de keuken gebruiken is, net als voldoende bewegen, dus een goed idee voor de gezondheid van je hart en bloedvaten. Uiteraard heeft look niet zo’n krachtig effect op je cholesterolspiegel als een klassieke cholesterolverlager. Maar als je vroeg begint met regelmatig look te gebruiken, heb je later misschien geen cholesterolverlagers nodig. Veel kans ook dat regelmatige lookgebruikers mét een erfelijk aanleg voor hoge cholesterol een lagere dosis cholesterolremmers moeten slikken dan wie nooit look eet.”

Salie

Geert Vergote: “Salieblaadjes bevatten een etherische olie die de luchtwegen ondersteunt. Misschien nog interessanter, zeker als je met hormonale schommelingen en warmteopwellingen te maken krijgt: salie heeft ook een effect op je inwendige thermostaat en remt zo de zweetvorming af. Het beste effect heb je met een thee: je gebruikt meer blaadjes dan in gerechten én de etherische olie komt dan ook het beste vrij.”

Tijm

Geert Vergote: “Nog meer dan salie staat tijm bekend om zijn actieve stoffen, waaronder thymol, die de luchtwegen vrijmaken door bijvoorbeeld het ophoesten van slijm te vergemakkelijken. Als je een krachtig effect wilt, maak je een thee van tijm, eucalyptus en rozemarijn.”

Venkel

Venkel is een fantastisch middel om darmkrampen te voorkomen. Geert Vergote: “Het is rijk aan een etherische olie die darmgassen absorbeert: zo gaat venkel winderigheid, een opgeblazen gevoel en krampen tegen. Ook een prima idee als je borstvoeding geeft, maar doe dat wel met mate en in overleg met je vroedvrouw of huisarts. Via de moedermelk krijgt je baby dan een beetje van die werkzame stof binnen en zal hij meegenieten van het gunstige effect op z’n darmpjes. Omdat venkel ook de smaak van de moedermelk wat verandert, kan dat de baby aanzetten om meer te drinken. Geef echter nooit rechtstreeks venkelthee aan een baby, dat is veel te sterk.” Je kan de venkel gewoon als groente eten, de zaadjes gebruiken of thee zetten. Anijs heeft overigens een gelijkaardige rustgevende werking op de darmen en spijsvertering.

Munt

Geert Vergote: “De menthol uit munt is niet alleen prima voor de luchtwegen, maar brengt ook je spijsvertering op gang. Ook hier werkt thee beter dan één blaadje munt. Maar het is natuurlijk niet onlogisch om je dessert, na een rijke maaltijd, te voorzien van wat extra muntblaadjes. Ook de mengeling van munt, anijs en karwijzaad werkt goed.”

Shiitake

Geert Vergote: “Alle paddenstoelen zijn rijk aan B-vitamines, fosfor en kalium, maar de Japanse shiitake, die je tegenwoordig ook in de supermarkt kan kopen, bevat nog enkele extra bioactieve componenten: vooral bètaglucanen helpen de veroudering van de cellen tegengaan en ondersteunen je immuunsysteem. Ook oesterzwammen hebben een gelijkaardige werking.”

Tekst: Inge Taucher