De kans dat je tienerdochter zichzelf verminkt is maar liefst 1 op de 5. Expert geeft advies
“Omdat een klasgenootje het deed, wilde mijn dochter het ook proberen.” Het aantal meisjes dat aan zelfmutilatie doet — van snijden tot haren uittrekken — is in de afgelopen twintig jaar explosief gestegen: van 6 procent in 2000 naar 20 à 30 procent anno nu. Waarom treft het meisjes meer, wat zijn de alarmsignalen en hoe grijp je als ouder in? Mama Bianca vertelt hoe zij het deed, een psychologe geeft advies.
De cijfers zijn hallucinant: meer dan een vijfde van de pubermeisjes en jonge vrouwen zet zelfverwonding in om met mentale problemen om te gaan. Die automutilatie gaat over alle mogelijke manieren waarbij je jezelf pijn doet. Gaande van jezelf snijden, je haren uittrekken, krassen en krabben, tot jezelf prikken met een scherp voorwerp, verbranden met een sigaret of met je hoofd tegen iets hards bonken.
Het gaat dus verder dan enkel jezelf snijden. Daarom spreekt auteur en psycholoog Tara Porter die al meer dan vijfentwintig jaar jongeren met mentale uitdagingen in haar praktijk begeleidt, liever van zelfverwonding dan automutilatie. “In Engeland hebben we het eerder over self harm. Net omdat het verder gaat dan alleen jezelf snijden.”
In je boek, Je begrijpt me gewoon niet, spreek je over een epidemie als het gaat over zelfbeschadiging bij meisjes: in het VK gaat het van 6 procent naar 20 tot 30 procent in twintig jaar tijd. Ook Belgisch onderzoek wees vijf jaar geleden uit dat 1 op de 5 scholieren experimenteert met zelfverwonding. Hoe kan dat?
‘Ik merk bij jongeren dat de grens tussen wanneer het mentaal goed en niet goed met je gaat, dunner is geworden. Meer jonge mensen zijn zich bewust van moeilijke emoties. Ze voelen zich ongelukkig, angstig, ervaren druk of schaamte, en gaan op zoek naar manieren om daarmee om te gaan. Ze proberen meditatie, gaan joggen, drinken wijn ... óf gaan zichzelf verwonden. En helaas is die laatste manier een bijna gewone en vooral besmettelijke copingstijl geworden voor moeilijke gevoelens. Jonge mensen weten dat andere jongeren het doen of kennen jongeren die het doen en zien het op social media. Het is onderdeel van de maatschappij geworden. Het is minder een taboe en wordt ook minder verborgen gedaan.’
Hoe reageren ouders als ze ontdekken dat hun kind zichzelf pijn doet?
“Natuurlijk schrikken ze. Sommige ouders beweren dat het een trend is of dat jongeren het doen om erbij te horen. Of dat het een schreeuw om aandacht is. Maar jongeren zullen het nooit doen om erbij te horen of op te vallen. Ze doen het omdat ze kampen met heftige, moeilijke gevoelens en niet weten hoe ze daar beter of anders mee om kunnen gaan. En die moeilijke gevoelens zijn sterker voor deze generatie dan vorige generaties omdat de snelheid van het leven en de druk die op hen ligt, zoveel groter is dan toen wij jong waren.”
Wat brengt die zelfverwonding jongeren precies?
“Doordat ze zichzelf verwonden, voelen ze wel de fysieke pijn, maar voor even niet meer de emotionele zwaarte, pijn en problemen. Maar het kan ook werken als een soort van afleiding. Of een manier om jezelf te straffen omdat je vindt dat je een vreselijk persoon bent en het verdient om pijn te voelen. Of omdat je, als is het maar voor een minuut, af wil van een ondraaglijk gevoel en je je snel anders wil voelen.”
Pubermeisjes en jonge vrouwen doen vaker aan zelfbeschadiging dan jongens. Met welk negatief gevoel kampen zij vooral?
“Met schaamte. Het lijkt wel alsof veel jonge vrouwen een soort van vastgelopen plaat in hun hoofd hebben die voortdurend zegt dat ze niet goed genoeg zijn. Niet fit genoeg, slim genoeg, niet dun genoeg of niet lief genoeg. Ze zijn gewoon nooit goed genoeg. En daar schamen ze zich voor. Ik denk dat veel jonge vrouwen voortdurend op zoek zijn naar goedkeuring en bevestiging van anderen.”
“Taylor Swift omschreef dat fenomeen heel treffend in haar Miss Americana-documentaire: ‘When you are living from the approval of strangers, one bad thing can cause everything to crumble’, als je teert op de goedkeuring van anderen, kan de kleinste opmerking je onderuit halen. Die uitspraak vat mooi samen hoe deze generatie jonge vrouwen heeft geleerd om zichzelf te beoordelen op basis van hun prestaties. Niet vanuit hun innerlijke gevoel of iets goed of niet goed voelt.”
“En als je kampt met schaamte, dan is dat gevoel allesomvattend omdat het jouw fout is. Jij bent het probleem. Het gevoel van zelfbeschadiging is voor sommigen dan in ieder geval beter dan dat gevoel van schaamte.”
Je richt je specifiek op meisjes en jonge vrouwen. Hoe anders is het voor hen tegenwoordig om mentaal sterk te worden in vergelijking met jongens?
“Wat vooral bij meisjes speelt is wat ik de better or more-maatschappij noem. Jonge vrouwen vragen zich vaker dan jonge mannen af wat ze nog meer kunnen bereiken, nog meer kunnen doen en hoe ze nog beter kunnen worden. Ingegeven door invloeden zoals social media. Meisjes absorberen die boodschappen meer dan jongens, ze internaliseren ze. En zijn altijd gelinkt aan niet goed genoeg zijn, aan verwachtingen waaraan ze menen te moeten voldoen.”
“Jongens en jonge mannen hebben zeker ook hun uitdagingen, maar zullen hun frustraties of moeilijke emoties eerder naar buiten toe uiten of toeschrijven aan anderen. Ze zijn bijvoorbeeld sneller agressief en plegen meer criminele feiten. Meisjes intern“Wat vooral bij meisjes speelt is wat ik de better or more-maatschappij noem. Jonge vrouwen vragen zich vaker dan jonge mannen af wat ze nog meer kunnen bereiken, nog meer kunnen doen en hoe ze nog beter kunnen worden. Ingegeven door invloeden zoals social media. Meisjes absorberen die boodschappen meer dan jongens, ze internaliseren ze. En zijn altijd gelinkt aan niet goed genoeg zijn, aan verwachtingen waaraan ze menen te moeten voldoen.”
“Jongens en jonge mannen hebben zeker ook hun uitdagingen, maar zullen hun frustraties of moeilijke emoties eerder naar buiten toe uiten of toeschrijven aan anderen. Ze zijn bijvoorbeeld sneller agressief en plegen meer criminele feiten. Meisjes intern
Toch lijkt er minder een stigma te zitten op het bespreken van mentale problemen in vergelijking met twintig, dertig jaar geleden. Ook jonge vrouwen onderling delen meer dan dat vroeger gebeurde.
“Dat klopt en daar ben ik ook bij om. Toen wij jong waren (Tara zelf is 52, red.) hadden we weinig kennis van mentale problemen en we spraken er niet over. Ik ben ook erg optimistisch over deze generatie jonge vrouwen omdat ze zo goed zijn in het voor zichzelf bepalen wat er met ze aan de hand is. Sommige menen dat die grotere openheid de reden is dat meer jonge mensen worstelen met hun mentale gezondheid, maar ik denk dat het vooral komt omdat de maatschappelijke druk op jonge mensen tegenwoordig enorm is.”
Waar komt die druk vandaan?
“Er is druk vanuit de maatschappij om vooruit te gaan in het leven, economische druk, de druk van school, van familie, van vrienden... Als jongere kan je dan snel het idee krijgen dat er veel van je wordt verwacht en dat je heel de tijd met anderen de concurrentie moet aangaan. Zeker op scholen en universiteiten is de druk toegenomen om goede cijfers te halen en ernaar te streven de beste te zijn.”
“En op social media wordt de druk extra opgevoerd met eindeloos veel foto’s van perfecte lichamen. Dat dat een behoorlijk negatieve impact heeft op je eigen lichaamsbeeld, is wetenschappelijk aangetoond. Dus van alle kanten worden jongeren gestimuleerd om betere versies van zichzelf te worden.”
Hoe belangrijk is de rol van ouders als het gaat over het ontwikkelen van een gezonde mentale balans bij hun dochters?
“Ik zie dat ouders zichzelf snel de schuld kunnen geven als hun kind mentale problemen heeft. Maar de meeste ouders die ik in mijn praktijk zie, zijn absoluut goede mensen en kan je niet aanwijzen als schuldige. Al is het natuurlijk een ander verhaal als je als kind thuis te maken krijgt met misbruik en verwaarlozing. Ik zie bij ouders vooral bepaalde patronen. Dat ze niet zo’n warme band hebben met hun dochter omdat ze dat zelf thuis ook niet hadden. Of vaak te snel boos worden.”
“Maar dat zijn dingen waar je ook nu nog aan kan werken in de relatie met je kind. Het is goed te beseffen dat perfectie niet bestaat, ook niet in opvoeden. En zelfs dat als je een perfecte jeugd en liefdevolle ouders had en geen trauma hebt meegemaakt, dat nog geen garantie is dat je geen mentale uitdagingen zal krijgen. Net zoals een heel gezonde leefstijl met gezonde voeding en voldoende beweging ook geen garantie is dat je niet ziek zal worden.”
Spreken jonge vrouwen met hun ouders over hun zelfbeschadiging?
“Sommigen wel, maar de meesten niet. Meestal beginnen meisjes er stiekem mee want ouders zijn erdoor geshockeerd. Vooral omdat het iets is dat de generaties ouders van nu zelf amper hebben meegemaakt. En omdat ze er vooral op gefixeerd zijn dat hun dochters ermee stoppen in plaats van te erkennen dat zelfbeschadiging een copingstrategie is. Want eigenlijk gaat het niet zozeer over de zelfbeschadiging. Het gaat over de moeilijke gevoelens die ervoor zorgen dat ze zichzelf pijn doen.”
Wat kan je als ouder doen als je merkt dat je kind zichzelf pijn doet?
“Het belangrijkste is dat je luistert naar de gevoelens van je kind. Dat je echt bereid bent om te horen hoe afschuwelijk die gevoelens voor je kind zijn. Zonder ze te minimaliseren, te ontkennen of ze meteen te willen oplossen. Als je dochter je bijvoorbeeld vertelt dat ze zich vaak niet goed genoeg voelt, zal je als ouder haar willen geruststellen en zeggen dat ze helemaal goed is zoals ze is. En dat ze mooi is en slim. Maar dat stelt haar niet gerust.”
“Het versterkt eigenlijk het idee dat dit de normen zijn waaraan jonge vrouwen zich moeten houden zodat ze niet teleurstellen. Voor veel ouders is dat moeilijk, want ze willen liefst zo’n moeilijke situatie snel oplossen en neutraliseren. Maar je kan de situatie niet meteen oplossen. Je kan er wél vooral voor je kind zijn.”
“Ga maar na: als jij het zelf heel moeilijk hebt, wil je ook niet van vrienden of je partner horen dat alles wel goed komt en dat je wél heel goed bezig bent. Of dat het zou helpen als je eens wat minder op je telefoon zou zitten en wat minder stress zou hebben...”
“Je wil op zo’n moment iemand om je emoties mee te delen en die moeilijke gevoelens met je kan dragen. Zo is het ook voor onze dochters. Echt luisteren zorgt bovendien voor meer verbinding tussen jou en je kind. En het is net die verbinding die zo belangrijk is voor onze mentale gezondheid.”
Wanneer schakel je professionele hulp in?
“Dat is afhankelijk van de situatie. Als je dochter wettelijk volwassen is, is het moeilijker om voor haar te gaan beslissen. Je kan met haar praten over wat professionele hulp voor haar kan betekenen en hoe het haar kan helpen. Maar als je dochter veertien is en zichzelf geregeld snijdt, dan maak je zo snel mogelijk een afspraak bij een psychotherapeut. Ook al wil je dochter dat niet, op die leeftijd ben jij verantwoordelijk en neem jij de beslissingen voor haar gezondheid.”
Hoe kunnen pubermeisjes en jonge vrouwen anders met hun mentale problemen omgaan in plaats van zelfverwonding?
“We weten natuurlijk allemaal wel wat goed is voor onze mentale gezondheid, net zoals we dat ook weten voor onze fysieke gezondheid. Genoeg slapen, regelmatig en gezond eten, voldoende bewegen, geregeld de natuur intrekken, minder op je gsm zitten...”
“Maar minstens zo belangrijk is je verbinden met andere mensen, met mensen die achter je staan. Die je begrijpen, om je geven en naar je luisteren zodat je het gevoel hebt dat je niet de enige bent met die grote, enge en overweldigende gevoelens.”
“Zelf vertel ik jonge meiden in therapie vaak hoe belangrijk het stellen van grenzen is. Dat ze bijvoorbeeld niet altijd goede punten hoeven te halen of niet altijd naar alle feestjes moeten gaan. Omdat het verwachtingen zijn die voor extra druk en stress zorgen. Je bewust worden van je grenzen en het loslaten van te hoge verwachtingen die je aan jezelf stelt, is belangrijk.”
Wat is daarvoor nodig?
“Meer zelfcompassie. Liever zijn voor jezelf. Zeker pubermeisjes en jonge vrouwen die zichzelf beschadigen, veroordelen zichzelf enorm. Ze vinden zichzelf vaak waardeloos. Ze zijn superlief naar anderen, behalve naar zichzelf. Die vriendelijkheid en zachtheid zouden ze vaker voor zichzelf mogen inzetten. Zodat ze fouten mogen maken en niet perfect hoeven te zijn. Dat is heel belangrijk als het gaat om beter omgaan met moeilijke emoties.”
“En daar kan psychotherapie bij helpen. Want zelfcompassie gaat niet over oppervlakkige tips zoals een warm ontspannend bad nemen en uitrusten of geurkaarsjes branden. Nee, zelfcompassie gaat over bewust worden van en leren hoe je anders over jezelf kan denken zodat je slechte overtuigingen in je hoofd kan ombuigen.”
Bianca (46), mama van Anna (18): “Ik wilde meteen alles weten, want ik was in paniek en doodongerust”
“Anna was vijftien toen ik ontdekte dat ze zichzelf beschadigde. Ik zag streepjes en krassen op haar linkerarm toen ze tijdens het bellen met haar hand door haar haar ging en haar mouw omlaag zakte. Ik had ze nog nooit eerder gezien en schrok enorm. Toen ik haar er na het telefoongesprek naar vroeg, schrok ze en rende ze naar haar kamer.”
“Ik riep haar nog na dat ik met haar wilde praten, dat ik me ongerust maakte, maar ze wilde het er niet over hebben. Ik merkte dat ik haar voorzichtig moest benaderen en stuurde haar die middag nog berichtjes dat als we er alleen over zouden praten als zij er klaar voor was. Eigenlijk wilde ik liefst meteen alles weten, want ik was in paniek en doodongerust.”
“Ik riep haar nog na dat ik met haar wilde praten, dat ik me ongerust maakte, maar ze wilde het er niet over hebben. Ik merkte dat ik haar voorzichtig moest benaderen en stuurde haar die middag nog berichtjes dat als we er alleen over zouden praten als zij er klaar voor was. Eigenlijk wilde ik liefst meteen alles weten, want ik was in paniek en doodongerust.”
“Omdat de wachtlijsten in de geestelijke gezondheidszorg zo lang zijn, zijn mijn ex-man en ik zelf actief op zoek gegaan naar een therapeut waar ze na een paar weken al terecht kon. Want ze zag zelf ook in dat het zo niet verder kon. Gelukkig vonden we een fijne psychotherapeute waar Anna een klik mee had. Nog steeds ziet ze deze therapeute, want ze heeft toch een mentale kwetsbaarheid.”
“Ze is ook nog niet helemaal genezen van het in zichzelf snijden, al gebeurt het nu veel minder. Alleen weet ik amper wat er in die gesprekken gedeeld wordt. Anna zelf vertelt me zelden iets over zichzelf en over die gesprekken, en omdat ze officieel volwassen is, zijn de sessies bij de therapeut confidentieel.”
“Daar heb ik wel eens moeite mee, want ik zou haar zo graag willen helpen en voel me nu vooral machteloos. Dat moet ik respecteren, want als ik bij haar zou aan aandringen op meer openheid, duw ik haar alleen maar verder van me af...”
Eerste hulp bij zelfbeschadiging
- zelfverwonding.be
- tegek.be/psychische-problemen/klachten/automutilatie
- grenswijs.be/omgaan-met-zelfbeschadiging
- zelfbeschadiging.nl/
- opvoeden.nl/zelfbeschadiging-2244/
- sameninmijnschoenen.nl
Meer lezen? ‘Je begrijpt me gewoon niet’, Tara Porter, (Pelckmans, 22,99 euro)
