Elke avond laat gaan slapen is niet onschuldig: experte waarschuwt voor gevolgen van het ‘uitgestelde slaapfasesyndroom’

‘Nog één keer snoozen en ik sta écht op’. Of ’s avonds: ‘nog één aflevering en dan ga ik slapen’. Klinkt dit jou bekend in de oren? Dan heb je misschien wel last van het uitgestelde slaapfasesyndroom, ofwel delayed sleep phase syndrome (DSPS). Slaapexpert Annelies Smolders: “DSPS is genetisch bepaald, maar je kan er wel iets aan doen.”

Urenlang tokkelen op je smartphone, tientallen keren snoozen en tot in het holst van de nacht bingewatchen. Velen onder ons maken zich er weleens schuldig aan. En op zich kan het geen kwaad, als het zich beperkt tot zo nu en dan, tenminste. Want wie het vaker doet, zou weleens kunnen lijden aan het uitgestelde slaapfasesyndroom, ook wel delayed sleep phase syndrome of DSPS genoemd. Annelies Smolders, psycholoog en ontwikkelaar van de online slaaptherapie ‘Start to Sleep’, legt uit waarom DSPS precies zo problematisch is, en wat je eraan kan doen.

Genetisch bepaald

Mensen met DSPS vallen ’s avonds moeilijk in slaap, waardoor het in de ochtend voor hen een hele opgave is om uit bed te raken. Het is een vicieuze cirkel, en wanneer dat vaak gebeurt en er zich dus een patroon vormt, creëren ze een uitgestelde slaap van één of meerdere uren per nacht. “Op die manier schuift de slaapfase op en is je inwendige biologische klok helemaal ontregeld”, legt Smolders uit.

“DSPS komt regelmatig voor bij avondtypes, en of je een avondtype bent, is genetisch bepaald”, gaat Smolders verder. “Sommige mensen staan namelijk van nature later op dan anderen of hebben nu eenmaal minder slaap nodig. Dat is heel individueel en afhankelijk van persoon tot persoon. Het gevaar schuilt ’m vooral in het feit dat deze mensen vaak een tweede leven gaan leiden tijdens de nacht door nog van alles te doen, terwijl ze eigenlijk zouden moeten slapen.”

Smolders behandelt veel studenten in haar praktijk die bijvoorbeeld gamen tot in de vroege uurtjes. Ze hebben last van zogenaamde ‘revenge bedtime procrastination’ waarbij ze hun slaap maar al te graag opofferen voor vrijetijdsactiviteiten. “Maar ook de pandemie was een grote trigger voor DSPS”, zegt Smolders, “want velen konden hun werkuren zelf kiezen. En een onregelmatige dagindeling, eetgewoontes en een chaotisch leefpatroon werken DSPS alleen maar in de hand. Daarom is het belangrijk om daar waakzaam over te zijn.”

Grote gevolgen

Een uitgestelde slaap komt niet alleen vaak voor bij studenten, maar ook bij leerkrachten die ’s avonds hun Smartschool moeten checken of mensen die een avondshift doen. En in de puberteit, voor velen een woelige periode, heeft bijna iedereen last van DSPS, zegt Smolders.

DSPS heeft jammer genoeg nog grotere gevolgen dan alleen maar slaaptekort. Zo zijn depressie, faalangst en concentratieproblemen als gevolg van DSPS niet ongewoon. Smolders: “Je biologische klok is volledig het noorden kwijt en dat is ook het systeem dat andere hormonen regelt, zoals ons humeur. Het heeft dus een enorme impact op ons hele lichaam.”

“Wat voornamelijk een probleem vormt bij DSPS’ers, is dat ze willen terugkeren naar hun oude patroon als ze toch proberen om op normale uren te gaan slapen”, waarschuwt Smolders. “Ze verlangen er opnieuw naar om laat op te blijven, omdat ze als avondpersoon productiever zijn in de nacht. Het is iets wat je vooral vaak ziet bij studenten, omdat ze het zich meer kunnen permitteren om laat op te blijven dan werkende mensen. Ik begrijp dat wel, maar adviseer toch om enkele dagen voor hun lessen beginnen of voor ze voor iets anders moeten opstaan, op regelmatige tijdstippen te gaan slapen.”

Melatonine en lichttherapie

Maar er is ook goed nieuws: het is niet omdat het genetisch is, dat je er niets kan aan doen. Want oplossingen zijn er gelukkig wel. “Alleen moet je volhouden”, zegt Smolders. “Anders val je terug in je oude patroon en moet je weer vanaf nul beginnen, en dat kan frustrerend zijn.”

Als de slaapfase enorm is ontregeld, raadt de slaapexpert externe hulpmiddelen aan, zoals melatonine, zodat nachtraven ‘s avonds opnieuw slaperig worden. “Dat is geen slaapmiddel, maar ons eigen slaaphormoon dat je in pilvorm kan innemen. Hiervoor werk ik samen met een dokter. Het is een quick fix, maar wel een prima manier als iemand een erg onregelmatige slaap heeft.” Slaappillen, en dus geen lichaamseigen hormonen, zijn wel uit den boze.

Een andere goede manier is lichttherapie, waar Smolders zelf een gigantische fan van is. Zo bestaan er wekkers die niet alleen geluid maken, maar ook daglicht nabootsen waardoor je slaapkamer opheldert. “Maar wie echt van DSPS af wil, schaft zich best een lichtbril aan”, vertelt Smolders. “Dat is een bril met twee verschillende glazen die je kan verwisselen en eruit kan klikken. Zo zijn er glazen met blauw licht die ervoor zorgen dat je terug alert wordt, en oranje glazen die zorgen voor slaapverbetering.”

Blauw licht is aanwezig in onze computers en smartphones en houdt je wakker. Door het felle licht denkt je brein namelijk dat het dag is waardoor je alert blijft. “Het wordt vaak als iets negatiefs gezien, maar eigenlijk is het een gezond, alertmakend licht. Blauw licht is enkel slecht in de avond, omdat het ons bioritme verstoort. Daarom raad ik aan om deze glazen in de ochtend te dragen, wanneer je fris aan de dag wil beginnen. De oranje glazen doen het omgekeerde, en blokken blauw licht af. Goed voor in de avond, dus.”

Een goede lichtbril is niet goedkoop en kost vaak 100 tot 200 euro. “Maar het is wel voor de rest van je leven”, benadrukt Smolders. En dus het investeren waard als je veel computerwerk doet of moeite hebt met slapen.