Geen narcose, wel hypnose: “Dankzij de hypnose voelen patiënten zich rustig en comfortabel op de operatietafel”

Hypnose in de operatiekamer? Steeds meer artsen zijn fan. De zalvende stem van de anesthesist houdt je dan rustig en comfortabel tijdens de ingreep. Ook anesthesist Sabine Maes is enthousiast: “Hoe minder verdovende geneesmiddelen we moeten gebruiken, hoe beter.” Een Belgische start-up ontwikkelde zelfs een digitale toepassing met een VR-bril. 

Hypnose is geen zweverig gedoe. In ziekenhuizen wordt medische hypnose of ‘hypnosedatie’ al jaren gebruikt om stress en pijn tegen te gaan. Dat is geen inbeelding. Op scans zien wetenschappers dat de pijngebieden in de hersenen tijdens hypnose minder actief worden. Er zijn al straffe operaties mee gebeurd. Omdat ze heel allergisch reageerde op alle beschikbare verdovende middelen, onderging een Britse vrouw ooit een keizersnede onder hypnose, zonder enige andere vorm van verdoving. Zover drijven ze het niet in het UZ Antwerpen, stelt anesthesist dr. Sabine Maes ons gerust.

Sabine Maes: “Dat is ook niet nodig: er bestaan genoeg middelen om iedereen adequaat te verdoven. Wij gebruiken hypnose vooral als aanvulling bij een aantal ingrepen die onder plaatselijke verdoving gebeuren, om stress en angst weg te nemen en lichamelijke ongemakken tot een minimum te beperken. Daardoor hebben we tijdens de ingreep vaak geen kalmeermiddelen meer nodig. Patiënten blijven bij bewustzijn tijdens de ingreep, maar dankzij de hypnose zijn ze kalm, voelen ze zich comfortabel en blijven ze mooi stilliggen. Hoe minder geneesmiddelen we nodig hebben, hoe beter, zeker bij kwetsbare en oudere mensen. Die kunnen behoorlijk van de kaart zijn door verdovende medicatie.”

De bergen van Zwitserland

Paul Graf is 73. Hij kreeg vijf jaar geleden als eerste patiënt in het UZA onder hypnose een pacemaker ingeplant. Dat gebeurde op zijn eigen vraag. “Een pacemaker plaatsen is een routine-­ingreep die onder plaatselijke verdoving gebeurt, vertelt Paul. “Op zich niet erg, maar door twee vorige zware operaties, een aan een long en een aan mijn strottenhoofd, was ik zo bang geworden dat ik vreesde dat ik zou gaan lopen nog voor ze me de operatiekamer zouden binnenbrengen.” (lacht)

Paul had gelezen dat hypnose kon helpen. De chirurg zag het zitten en dr. Maes begeleidde hem in hypnose. Paul Graf: “Ik heb samen met haar een mooie treinreis gemaakt naar een van mijn lievelingsplekken op aarde, namelijk de bergen in Zwitserland. Ze bleef maar praten en vragen stellen, waarop ik met plezier antwoordde. Heel die ingreep lang was ik werkelijk op reis. Ongelofelijk maar waar: ik heb geen moment pijn of angst gevoeld. Het heeft mijn verwachtingen meer dan ingelost.”

Paul was zo enthousiast dat hij voor een recente ingreep weer om hypnose vroeg. Het ging dit keer om een operatie die wél onder algemene verdoving moest gebeuren. “Hypnose heeft me toen geholpen om vlak voor de narcose mijn angst onder controle te krijgen. Dat is ook medisch een voordeel, want als je kalm bent, werkt de narcose sneller. Ik ben dr. Maes heel dankbaar. Zij zorgt ervoor dat ik, Paul de angsthaas, verander in een normale mens.”

Een soort van trance

Sommige mensen zijn ontvankelijker voor hypnose dan andere. Toch komt bijna iedereen in aanmerking voor medische hypnose. Sabine Maes: “Het is geen kwestie van persoonlijkheid, maar van vooroordelen. Je moet er een beetje voor openstaan. Hypnose zorgt voor een soort van trance. Zeker in combinatie met lokale verdoving, hoeft die trance niet zo diep te zijn. Je moet gewoon ­gemotiveerd zijn.”

Medische professionals die hypnose willen toepassen, volgen eerst een opleiding bij de Vlaamse Wetenschappelijke Hypnose Vereniging VHYP. Daar leren ze niet pendelen of met hun vingers knippen. “Hypnose is een vorm van positieve communicatie”, zegt Sabine Maes. “Ik gebruik dus gewoon mijn stem en volg een aantal stappen waarbij ik de hypnose eerst instel, vervolgens verdiep en daarna bevestig. De patiënten komen zo in een tranceachtige toestand terecht. In die toestand staan ze open voor suggesties. Meestal vraag ik hen om in gedachten naar een plek te gaan waar ze graag zijn en zich veilig voelen. Sommige mensen stellen zich voor dat ze thuis in de zetel zitten, andere kiezen voor een vakantiebestemming of voor een boswandeling. Ik begeleid hun fantasie en plant er hier en daar wat suggesties in: het is lekker weer, je bent rustig, je voelt je prettig … Ik vertel ook dat ze na de ingreep geen pijn zullen hebben en snel zullen herstellen.”

Ervaart de patiënt tijdens de ingreep plots een pijnprikkel, dan kan de anesthesist suggesties doen om de ­‘pijnschakelaar’ naar beneden te draaien. En als er toch iets fout zou lopen, dan wordt er meteen op klassieke ­anesthesie overgeschakeld.

De walvis achterna

Wat voor de patiënt een aangename ervaring is, is voor de anesthesisten hard labeur. De woordenstroom en de aandacht mogen niet verslappen tot de ingreep voorbij is. Het is onhaalbaar om dit van ’s morgens tot ’s avonds constant te doen. En natuurlijk moet ook de rest van de operatieploeg rekening houden met de patiënt. Luid ­gebabbel is uit den boze, om de trance niet te verstoren. En de chirurg moet soms wat meer geduld hebben.

Logistiek is hypnose dus een uitdaging. Gelukkig komt er hulp uit technologische hoek. De Belgische start-up Oncomfort (zie kaderstuk) bracht de Oncomfort Sedakit op de markt: een VR-bril die het hypnosewerk van de ­anesthesist overneemt. Wen Van Den Broeck droeg de bril tijdens een recente operatie. Ook zij kwam met een positieve ervaring uit de operatiezaal.

Wen Van Den Broeck: “Ik had een goedaardig gezwel in mijn schildklier, waardoor de helft verwijderd moest worden. Dat gebeurt normaal onder algemene verdoving, maar daar was ik bang voor. Ik ben altijd heel misselijk als ik uit een narcose kom. Een operatie aan mijn hals en dan moeten overgeven, dat leek me geen aantrekkelijk vooruitzicht. Ik vroeg of er geen andere mogelijkheid was. Mijn chirurg, prof. dr. Dirk Ysebaert, stelde voor om een plaatselijke verdoving te combineren met hypnose.”

In de operatiekamer mocht dr. Maes haar stem sparen. Ze zette Wen gewoon een VR-bril en een koptelefoon op. De 3D-therapeutische sessie begon met een zicht op de zee en een rustgevende stem die ademhalingsoefeningen gaf. Even later bevond Wen zich in een duikboot die onder water dook en een walvis volgde, dieper en dieper het water in.

Wen Van Den Broeck: “Dat ging heel goed. Ik kon volgen wat er gebeurde, maar voelde geen angst of ongemak. Het trok een beetje toen ze het weefsel door het sneetje in mijn hals heen haalden, maar dan concentreerde ik me opnieuw op mijn ademhaling en de walvis en kwam ik al snel weer tot rust. Op geen enkele moment had ik de ­indruk dat ik het niet zou volhouden. Ik heb zelfs geen idee hoe lang de operatie geduurd heeft.”

In de ontwaakruimte voelde Wen deze keer geen pijn of misselijkheid. Ze knapte snel op en mocht vroeger naar huis dan normaal na een dergelijke ingreep. Sabine Maes: “Een klassieke anesthesie is veilig, maar heeft onvermijdelijk een impact. Als het niet echt nodig is, vermijden we het liever. In dit geval was hypnose een mooi alternatief. Dankzij die VR-bril kunnen we de techniek nu aan steeds meer mensen aanbieden.”

Tekst: Bart Desomer