“Hé, dit komt me bekend voor!” Wat is een déjà vu nu eigenlijk en waarom hebben we er last van? Neuroloog legt uit

Je kent het gevoel wel: je wandelt door straten waar je nooit eerder bent geweest, maar toch komt de plek je heel bekend voor. In dat geval spreken we van een déjà vu. Ongeveer twee derde van de bevolking zou het ooit eens meemaken. Maar hoe komt het dat we déjà vu’s hebben? En wie ervaart dit het vaakst? Neuroloog Steven Laureys legt uit: “Het zou best kunnen dat stress door de coronacrisis voor meer déjà vu's gezorgd heeft.”

Bij een déjà vu heb je het gevoel dat je iets al eerder gezien hebt, terwijl je eigenlijk weet dat dat niet het geval is. Bijvoorbeeld wanneer je naar een nieuwe stad gaat die je nooit eerder hebt bezocht, maar die wél bekend voorkomt. Het woord is afkomstig uit het Frans en betekent ‘eerder gezien’. Het gaat hier dus om een visuele waarneming, maar er zijn ook andere varianten zoals déjà vécu (eerder meegemaakt) of déjà senti (eerder gevoeld). Hoe kan het dat ons brein ons iets laat geloven dat eigenlijk niet klopt?

Neurologische verklaringen

Hoe een déjà vu ontstaat, is nog altijd niet helemaal duidelijk. Dat komt doordat het nog steeds een grote uitdaging is om ons geheugen te begrijpen in neurologische termen. Het zit namelijk heel complex in elkaar. Er zijn wel twee neurologische verklaringen voor het ontstaan van déjà vu's. “De eerste heeft te maken met stoornissen in de hersenen zelf”, zegt neuroloog Steven Laureys, hoofd van de Coma Science Group van het GIGA Consciousness Onderzoekscentrum en auteur van ‘Het no-nonsense meditatie-oefenboek’. “Die kunnen optreden in de hippocampus, een deel van je brein dat verantwoordelijk is voor je korte- en langetermijnherinneringen.”

“De hippocampus is gelegen in de temporale kwab van de hersenen dat onder andere een belangrijke rol speelt bij visuele herkenning.” Wanneer je dan een ongeregelde prikkel krijgt, zal ons bewuste brein denken dat we het beeld al gezien hebben, terwijl dit eigenlijk niet zo is. “Een voorbeeld van zo’n neurologische stoornis is epilepsie”, legt Laureys uit. “Zo zijn er bepaalde vormen van epilepsie waarbij er een abnormale elektrische activiteit is in de slaapkwab. Tijdens zo’n aanval kan je bepaalde herinneringen herbeleven en dat kan een déjà vu-ervaring geven. Ook tijdens migraine kan het voorkomen.”

“Een tweede verklaring is het bewustzijnsnetwerk, dat zich in de frontale gebieden van de hersenen bevindt”, zegt Laureys. “Dat netwerk kan een verkeerde interpretatie geven aan het visuele beeld. Daardoor kan je soms beginnen twijfelen en een déjà vu ervaren.”

Leeftijd, gezondheid en reizen

Déjà vu’s komen uiteraard niet enkel voor bij personen die kampen met neurologische stoornissen. Ook kerngezonde mensen kunnen het meemaken. Laureys: “Het komt heel frequent voor. De meerderheid van de mensen maakt ooit eens een déjà vu mee. Volgens bepaalde studies gaat het om twee derde van de bevolking. Maar het neemt af met ouder worden.” Jongeren tussen 15 en 25 jaar ervaren het vaker. Of dat iets met de hormonen in de puberteit te maken heeft, is niet geweten. Men denkt wel dat bepaalde neurotransmitters zoals dopamine, ofwel het gelukshormoon, een rol spelen. Die worden namelijk in hogere niveaus aangetroffen bij tieners en jongvolwassenen.

Niet alleen de leeftijd, maar ook stress en angst hangen samen met déjà vu's. In dat laatste geval zijn de déjà vu's misschien wel een alarmsignaal om het wat rustiger aan te doen en een gezondere levensstijl te hanteren. Er zijn nog geen studies over de invloed van de pandemie, maar Laureys denkt wel dat er een verband zou kunnen zijn tussen beide. “De coronacrisis brengt voor velen onder ons een hoop stress en angst met zich mee. Het zou dus best kunnen dat déjà vu's ook meer voorkomen tijdens de crisis, maar daar zijn voorlopig nog geen cijfers van.”

Ook bepaalde medicijnen kunnen déjà vu’s uitlokken. “Een voorbeeld daarvan is Amantadine”, vertelt Laureys. “Dit schrijven we na een coma voor omdat dit medicijn het brein stimuleert. Maar hier gaat het slechts over één case. Dus ook hier moeten we voorzichtig zijn met onze conclusies.” Maar déjà vu's kunnen ook in positievere contexten optreden, zoals reizen. “Als je vaak op reis gaat, kom je permanent in nieuwe omgevingen terecht en dat kan ook een trigger zijn.”

Niet onrustwekkend

De neuroloog benadrukt nog dat een déjà vu compleet ongevaarlijk is. “Het is niet abnormaal en wil dus ook niet zeggen dat je gek wordt. Op zich is het iets wat de grote meerderheid van ons al eens heeft gehad. Soms duurt het even voordat dit bizarre gevoel verdwijnt, maar het gaat altijd spontaan weg. Er zijn ook mensen die heel vaak déjà vu’s hebben en bijna de ene na de andere meemaken, een beetje zoals in bepaalde Hollywoodfilms. Dan is het natuurlijk wel vervelend. Als het bijvoorbeeld ook je werk en je dagelijks functioneren in de weg staat, kan je best een arts of neuroloog consulteren. Maar in alle andere gevallen kan je dus op je beide oren slapen.”