Heb je veel moedervlekken? Huidarts licht de gevaren én voordelen toe. “Mensen met veel moedervlekken worden ‘mooi oud’”

Moedervlekken zorgen weleens voor bezorgdheid. Hoe meer je er hebt, hoe groter de kans op huidkanker, dus houden sommige mensen hun plekjes nogal fanatiek in het oog. Maar moedervlekken zijn niet altijd gevaarlijk, sust huidarts Véronique Bataille, die al jaren onderzoek doet naar huidkanker en moedervlekken. Vaak komen ze zelfs met een pak voordelen. De arts legt uit hoe dat precies in elkaar zit en helpt je te berekenen hoeveel moedervlekken je hebt over je hele lichaam. “Als dat er meer dan 100 zijn, wordt je risico op een melanoom naar schatting 4 à 5 keer groter.”

Huidartsen wisten lang niet hoe het kwam, maar ze zagen het wel in hun praktijk: patiënten met een melanoom –de gevaarlijkste vorm van huidkanker – hebben vaak veel moedervlekken op hun lichaam. Dr. Véronique Bataille hielp als onderzoeker het onderliggende erfelijke mechanisme van dit fenomeen bloot te leggen. De Belgische huidarts verhuisde in 1985 naar Londen, waar ze onderzoek doet naar de erfelijke oorzaken van huidkanker en andere huidziekten. In haar dermatologische praktijk volgt ze families op met een verhoogd risico op melanoom. Ze deed er een vreemde ­vaststelling.

Dr. Véronique Bataille: “Ik zag oudere vrouwen van wie ik dacht: wow, jij ziet er nog goed uit! Die dames bleken vaak veel moedervlekken te hebben. Hoe meer ik erop lette, hoe duidelijker het werd: mensen met veel moedervlekken worden ‘mooi oud’. Hun huid is dik en soepel en ze hebben weinig rimpels, ook als ze de 50 of 60 voorbij zijn. Ook van zonnevlekken hebben ze weinig last. Alles wees erop dat er iets erfelijks aan de hand was, iets dat mensen met veel moedervlekken langer jong hield. Dat wilde ik graag ­uitzoeken.”

Hoe pak je zoiets aan?
“Ik was al jaren moedervlekken aan het tellen bij mijn patiënten. De uitdaging was om dat te koppelen aan erfelijke factoren. Ik heb daarvoor samengewerkt met een instituut dat onderzoek doet naar de genetische oorzaken van biologische veroudering.”

Wat bekijken ze dan precies om die biologische veroudering te meten?
“De lengte van de telomeren. Een telomeer is een stukje genetisch materiaal dat op het uiteinde van elk chromosoom in ons lichaam zit. Het is een soort van biologische klok. We starten allemaal met telomeren die ongeveer even lang zijn. Met het ouder worden krimpen ze. Daardoor worden je cellen moe en kunnen ze steeds minder goed delen, tot ze uiteindelijk sterven. Dat proces verloopt niet bij iedereen in hetzelfde tempo. Bij sommige mensen krimpen de telomeren minder snel dan bij andere. Die personen blijven langer jeugdig. Hun biologische leeftijd is lager dan hun chronologische leeftijd.”

En dat is het geval bij mensen met veel moedervlekken?
“Dat klopt. Mensen met veel moedervlekken hebben langere telomeren dan mensen met weinig moedervlekken. Daarom wordt hun huid minder snel oud en zien ze er langer fris uit.”

Senioren met een jeugdige perzikhuid hebben dat dus aan hun genen te ­danken. Hebben lange telomeren nog andere voordelen?
“Dat leek ons logisch, en verder onderzoek heeft het bevestigd: ook in andere weefsels blijven de cellen langer gezond en vitaal. Mensen met veel moedervlekken hebben daardoor niet alleen een jongere huid, maar ook sterkere beenderen en krachtigere spieren. Over het algemeen zijn ze ook groter. We vonden zelfs een verband met het functioneren van de hersenen bij het ouder worden, zoals vergeetachtigheid. Ook op dat vlak doen deze mensen het beter.”

Tot zover het goede nieuws. Er zijn ook nadelen.
“Lange telomeren geven je veel moedervlekken en houden je jonger en fitter bij het ouder worden, maar het risico op kanker stijgt wel een beetje. Dat ­effect is het sterkst voor melanoom, het ­gevaarlijkste type van huidkanker. Een twaalftal genen bepaalt hoe snel of traag telomeren krimpen. Diezelfde genen bepalen mee hoe groot je kans op ­melanoom is. Hoe langer de telomeren, hoe groter het risico.”

Oei.
“Geen paniek. Melanoom staat laag op de lijst van dingen die fout kunnen lopen bij het ouder worden. De kans dat je het krijgt, is heel klein. Ook voor mensen met veel moedervlekken.”

Vanaf hoeveel moedervlekken moeten we ons zorgen maken?
“Ik ken mensen zonder één moedervlek, terwijl andere er 600 en meer hebben. Als je er meer dan 100 over je hele ­lichaam hebt, wordt je risico op een ­melanoom naar schatting 4 à 5 keer groter.”

Begin dat maar eens te tellen!
“Als je het geduld niet hebt, bestaat daar een simpel trucje voor: tel de moedervlekken op één arm. Zijn dat er meer dan 11, dan heb je er meestal 100 of meer op je hele lichaam.”

En dan? Snel naar de dermatoloog?
“Heb je meer dan 11 moedervlekken op één arm, bekijk dan eens je hele lichaam. Eén bezoekje aan een specialist kan in elk geval geen kwaad als je heel veel ­moedervlekken hebt. De huidarts weet uit ­ervaring welke vlekken onschadelijk zijn en welke er verdacht uitzien en ­potentieel gevaarlijk zijn.”

Moedervlekken die met de jaren dikker worden, zijn dat de gevaarlijke?
“Dat denken veel mensen, maar het klopt niet. Met het ouder worden gaan moedervlekken typisch wat dikker worden. Dat zijn ‘mature’ moedervlekken. Je hebt ze vele jaren, ze verouderen mooi en ze blijven bijna altijd stabiel. Vlakke moedervlekken zijn minder stabiel. Als een melanoom uit een moedervlek groeit, is het bijna altijd uit een vlak exemplaar.”

Wat bedoelt u met ‘als’? Groeit een ­melanoom dan niet altijd uit een ­moedervlek?
“Nee. Naar schatting 50 à 60 procent groeit uit een moedervlek, de rest start in huid die er perfect normaal uitziet.”

Om moedervlekken te tellen, mag je ze niet verwarren met andere vlekjes.
“Het verschil met sproeten is meestal duidelijk. Die zijn lichter en kleiner en hebben een zachtere rand. Ze worden ook niet dikker als je ouder wordt. Moedervlekken zijn vaak bruin en duidelijk afgerand. Ze hebben de neiging om dikker, meer verheven, te worden in de loop der jaren. Het onderscheid met zonnevlekken is soms wel moeilijker te maken. Zonnevlekken zijn bruine vlekjes die je krijgt als je ouder wordt, vooral op stukken huid die veel zon gezien hebben. De onderarmen en onderbenen bijvoorbeeld.”

Hebben mensen met veel sproeten ook veel moedervlekken?
“Net niet! Als je huids- en haarkleur afzet tegen het aantal moedervlekken, krijg je een gekke grafiek. Mensen met rood haar en veel sproeten hebben er weinig. Het aantal wordt steeds hoger naargelang de haarkleur naar blond en lichtbruin gaat. Wanneer het haar en de huid donkerder worden, neemt hun aantal weer af.”

Krijg je eigenlijk meer ­moedervlekken als je veel in de zon loopt?
“Het is toch vooral een erfelijk verhaal. Het is voor 60 procent genetisch bepaald of je er hebt en hoeveel. Daardoor hebben identieke tweelingen ongeveer evenveel moedervlekken. Toch speelt de zon een rol: op oudere leeftijd kan je meer moedervlekken krijgen op stukken huid die veel aan de zon zijn blootgesteld.”

Supermodel Cindy Crawford is beroemd voor het schoonheidsvlekje boven haar lip. Een teken van goede genen?
“Eén of twee verheven moedervlekjes op het gezicht zeggen niks over het aantal moedervlekken op de rest van je ­lichaam. In elk geval: Cindy staat er prachtig mee. Dat zeg ik ook aan patiënten die mij vragen om hun schoonheidsvlekje weg te halen. Ik kan ze meestal niet overtuigen.” (lacht) 

Ook acnelijders hebben een jongere huid

Ontstoken mee-eters, leeggeprutste pukkels, puistjes met gele koppen die op knappen staan: voor onzekere en psychologisch kwetsbare adolescenten is acne een drama en soms een levenslang trauma. Ook na de puberteit kan je er trouwens nog last van krijgen. Het goede nieuws: op je oude dag is er compensatie voor de geleden ellende.

Dr. Véronique Bataille: “De huid van mensen die acne gehad hebben, is dikker en soepeler, bevat meer en steviger collageenweefsel en blijft langer jong. We vonden recent dezelfde ­erfelijke verklaring: net als mensen met veel moedervlekken hebben mensen met acne langere telomeren. Daardoor verouderen hun cellen langzamer en zien ze er ook op oudere leeftijd jeugdiger uit dan hun leeftijdsgenoten.”

Melanoom: de schuld van je genen of van de zon?

Te veel zon is slecht voor de huid. Door de uv-stralen veroudert die snel. Dat kan op lange termijn zelfs leiden tot bepaalde soorten van huidkanker. De meest frequente types huidkanker (92 procent ervan) zijn basaalcelkanker en plaveiselcelkanker. Die twee komen vooral bij oudere mensen voor, bijna altijd op huid die (te) veel zon gezien heeft. Ze zaaien gelukkig bijna nooit uit en kunnen meestal eenvoudig weggesneden ­worden. Melanoom (de overige 8 procent) is een kwaaiere klant. ­Melanomen kunnen wel snel groeien en uitzaaien, naar de lymfeklieren of elders in het lichaam. De kans op overlijden is ongeveer 14 procent.

Het advies van overheden en artsen klinkt simpel en allesomvattend: je kan huidkanker voorkomen door je huid tegen de zon te beschermen. Dr. Véronique Bataille behoort tot een groeiend korps van artsen dat een paar vraagtekens bij dit advies zet.

“Pas op, overdreven blootstelling aan de zon ga ik nooit verdedigen. Ik zie in mijn praktijk te vaak patiënten met vreselijke ­zonschade. En de zon speelt wel degelijk een rol bij het ­ontstaan van basaalcelkanker en plaveiselcelkanker. Maar de link tussen de zon en melanoom is minder duidelijk. Veel melanomen hebben helemaal niks te maken met blootstelling aan ­uv-stralen. Het is, net als veel andere kankers, in de eerste plaats een erfelijke ziekte, die in bepaalde families vaker voorkomt dan in andere.” 

“De zon is dus niet de grote boosdoener in dit verhaal. Het stoort me dat overheden huidkankers op één hoop gooien in hun sensibiliseringcampagnes. Het is niet omdat je uit de zon blijft of veel smeert, dat je geen melanoom kan krijgen. Dat moeten de mensen beseffen.”

In Australië, waar de nakomelingen van Ieren en Schotten hun melkwitte huid aan de felle zon blootgeven, neemt melanoom epidemische vormen aan. Ook bij ons zijn er elk jaar meer ­gevallen. Daar moet zonnebaden toch een rol in spelen?

“Niet noodzakelijk”, aldus de dokter. “De Australische dermatologie werkt zeer agressief. In de winkelstraten loop je om de drie gevels de deur van een ‘mole clinic’ voorbij, een moedervlekkenpraktijk waar mensen om de haverklap een huidscreening laten doen. Telkens worden dan vijf of zes ‘verdachte’ plekjes weggesneden. Waarschijnlijk zouden die nooit voor problemen gezorgd hebben. ‘Borderlinehuidletsels’ noemen we die.” 

“Met screening is het altijd hetzelfde: wie zoekt, die vindt. En wat je vindt, is zeker niet altijd gevaarlijk. Zo’n aanpak zorgt voor overdiagnose en overbehandeling. Het zal veel mensen raar in de oren klinken, maar screening doet soms meer kwaad dan goed. De dermatologie heeft op dat vlak wel één voordeel: een huidscreening is snel en pijnloos, en een stukje huid wegsnijden is meestal ook geen drama.”