Het M-woord: dit weten we over migraine, de op een na meest belastende ziekte ter wereld
Ongeveer een op de tien Belgen krijgt regelmatig een migraineaanval. De oorzaak blijft voorlopig een ontbrekend puzzelstuk. Dit weten we al wél over de op een na meest belastende ziekte ter wereld.
Een hoofd dat overspoeld wordt door een lawine aan pijnlijke prikkels, terwijl gewoon geluid de intensiteit van hels lawaai krijgt en licht plots onverdraagzaam wordt. Een migraineaanval kan je 72 uur lang kwellen. De aandoening – die niet zo heel lang geleden nog smalend omschreven werd als ‘de ziekte van de hysterische vrouw’ – staat anno 2020 op het medische voorplan. Mogelijk komt dat door de implicaties. Zo is migraine op dementie na de duurste neurologische aandoening in Europa, terwijl het ook een van de meestvoorkomende hersenziekten is. De Wereldgezondheidsorganisatie zet migraine op de tweede plaats in de lijst met ziekten die de grootste impact op het leven van patiënten hebben, vóór diabetes en angststoornissen. Kortom, het wetenschappelijk en maatschappelijk begrip voor de ziekte neemt toe. Toch blijven er nog heel wat onduidelijkheden bestaan: is chocolade de grote boosdoener, of was het toch oude kaas? Waarom bestaat er nog steeds geen pilletje tegen migraine, maar wel een piercing? En waarom ervaren sommige migrainepatiënten ook visuele verschijnselen als vlekjes of sterretjes? Wij vroegen prof. Jan Versijpt, hoofd Neurologie in het UZ Brussel en migraine-expert, om een update.
Prof. Versijpt: ‘In eerste instantie is het belangrijk om te duiden op welke manier migraine verschilt van hoofdpijn. In de neurologie wordt ‘gewone’ hoofdpijn benoemd als spanningshoofdpijn. Die benaming dekt de lading niet helemaal. Het Engelse ‘featureless headache’ of ‘hoofdpijn zonder duidelijke kenmerken’ is net iets correcter. Die specifieke kenmerken zijn er bij migraine wel.
Theoretisch gezien vertoont migrainehoofdpijn minstens twee van de volgende symptomen: de pijn situeert zich aan één kant van het hoofd, is kloppend, wordt erger bij inspanningen en is matig tot ernstig. Dat gaat gepaard met minstens één van de volgende kenmerken: er is sprake van misselijkheid, die eventueel gepaard gaat met braken, of licht en geluid worden niet verdragen. In principe moet je vijf keer zo’n aanval doorgemaakt hebben om als migrainepatiënt bestempeld te worden.’
‘Bij een op drie wordt een aanval aangekondigd door een aura: ineens nemen ze flikkeringen of sterretjes waar, die zich kunnen verspreiden over heel het gezichtsveld. Deze fase kan gepaard gaan met spraakproblemen of – in heel zeldzame gevallen – tijdelijke halfzijdige verlammingen. In totaal duurt een dergelijk fenomeen vijf minuten tot een uur. Meestal volgt daarna de hoofdpijn. De precieze oorzaak van migraine kennen we nog niet, maar de auraverschijnselen werden al wel geïdentificeerd. Het gaat om een breinproces dat onderzoekers ‘cortical spreading depression’ noemen, een soort golf die je brein van achteren naar voren overspoelt. Omdat eerst het achterste deel van de hersenen geprikkeld wordt – het gebied waarmee je ziet – treden de flikkeringen op. Als de golf daarna nog niet ‘uitgedoofd’ is, bereikt hij de taalgebieden: je gaat moeilijker uit je woorden komen, of moeite hebben om bepaalde zaken te begrijpen. In heel zeldzame gevallen raakt zo’n golf tot aan de krachtsgebieden en verlies je tijdelijk kracht. Hoewel het enorm schrikken kan zijn als zoiets je overkomt, heeft het ervaren van een aura weinig implicaties. Migraine met aura wordt als een subtype van migraine beschouwd, en je hebt niet of migraine mét aura, of migraine zonder aura: het kan per aanval verschillen. De hoofdpijn kan zich ook vóór de visuele verschijnselen manifesteren, of een aura kan optreden zonder dat daar hoofdpijn op volgt.’
‘Verder wordt onderscheid gemaakt tussen episodische migraine en chronische migraine. Bij episodische migraine is er sprake van minder dan vijftien dagen hoofdpijn per maand, gemeten over een periode van drie maanden. Chronische migraine is gedefinieerd als minimaal vijftien dagen per maand hoofdpijn waarvan minstens acht dagen met de kenmerken van migraine. Al gaat het hier mogelijk niet helemaal om dezelfde aandoening. Een hypothese is dat er bij chronische migraine een fenomeen als ‘sensitisatie’ optreedt: het zenuwstelsel is overgevoelig geworden en reageert zelfs bij heel lichte prikkels al met pijn.’
Welke soorten migraine bestaan er?
Welke invloed hebben onze hormonen?
Prof. Versijpt: ‘Een migraineaanval wordt meestal uitgelokt door een optelsom van triggers. Bij heel wat vrouwen kunnen de hormonale veranderingen die gepaard gaan met de menstruatie er daar een van zijn. Slechts een hele kleine groep van patiënten heeft puur menstrueel gerelateerde migraine.’
‘Het ‘hormonenverhaal’ verklaart waarschijnlijk wel waarom vrouwen drie keer meer kans op migraine hebben dan mannen. Migraine is trouwens een van de weinige aandoeningen die meestal beteren of zelfs verdwijnen met het ouder worden. Een groot deel van de vrouwen raakt van de migraine af na de menopauze. Ook bij mannen vermindert het aantal aanvallen rond die leeftijd, maar minder drastisch. Voor jonge vrouwen die met migraine kampen, blijkt zwangerschap het beste medicijn: de overgrote meerderheid is negen maanden lang van hun klachten verlost. Dat is natuurlijk geen permanente oplossing, maar het illustreert wederom de belangrijke rol die hormonen spelen bij de aandoening. (lacht)’
Welke rol speelt het CGRP-eiwit bij migraine?
Prof. Versijpt: ‘Dat het CGRP-eiwit de grote boosdoener is bij migraine, weet men al lang. Het eiwit komt vrij tijdens een migraineaanval, verwijdt de bloedvaten en veroorzaakt een neurogene ontsteking. Dertig jaar geleden kwamen de eerste CGRP-blokkers voor oraal gebruik al op de markt. Maar bij langdurig gebruik was er risico op leverbeschadiging. De nieuwe variant werkt volgens hetzelfde principe: ook hier worden antilichamen toegediend die het CGRP-eiwit blokkeren. Maar omdat ze toegediend worden via een onderhuidse injectie, hoeven ze niet meer door de lever afgebroken te worden en blijven ze langer in het bloed circuleren. Ze lijken sneller te werken dan de klassieke middelen en worden goed verdragen. Al zijn er tegelijk nog relatief weinig langetermijngegevens.’
Krijg ik migraine van chocolade of oude kaas?
Prof. Versijpt: ‘Er bestaan heel wat misverstanden over voeding, ook op migrainegebied. Chocolade is het beste voorbeeld: in de allereerste fase van een migraineaanval krijgen patiënten te kampen met enkele vage klachten als vermoeidheid, prikkelbaarheid én een toegenomen eetlust. Die vertaalt zich meestal in een drang naar zoetigheid … en dus chocolade. Of oude kaas, als je dat graag eet. (lacht) De chocolade is dus niet de aanleiding van een migraineaanval, maar eerder het gevolg van de zin in iets zoets. Wat sowieso wel vaststaat, is dat migraine een link heeft met overgewicht. In die optiek is het schrappen van ‘lege’ en calorierijke voedingsmiddelen natuurlijk wel nuttig. Het ketodieet is een voedingsplan dat een bewezen verbetering oplevert. Maar omdat dit zo’n streng en beperkend dieet is en verder onderzoek noodzakelijk is, stel ik het nog niet aan mijn patiënten voor. Het voornaamste advies? Streef naar een gezonde levensstijl met voldoende beweging en regelmaat. En ga zéker niet crashdiëten: in tegenstelling tot chocolade is het overslaan van een maaltijd wél een keiharde migrainetrigger.’
Hoe kan migraine behandeld worden?
Prof. Versijpt: ‘Een migraineaanval kan je acuut behandelen met algemene of migrainespecifieke pijnstillers. Heb je meer dan acht dagen per maand migraine, dan is een onderhoudsbehandeling aangewezen. Al decennialang worden daarvoor bètablokkers, anti-epileptica en antidepressiva voorgeschreven. Recent werd migrainespecifieke onderhoudsmedicatie ontwikkeld in de vorm van een maandelijkse of driemaandelijkse injectie met een antilichaam dat het CGRP-eiwit – het eiwit dat mee voor migraine zorgt – blokkeert.’
‘Er bestaat ook een niet-medicamenteuze onderhoudsbehandeling, in de vorm van neuromodulatie: door bepaalde zenuwen te stimuleren, probeert men de pijn te bestrijden. Maar de effectiviteit van deze behandeling is moeilijker wetenschappelijk hard te maken. Zo is het placebo-effect bijvoorbeeld moeilijker te meten dan bij medicatie.’
Werkt een botox-injectie tegen migraine?
Prof. Versijpt: ‘Ja en nee. Het werkt wel bij chronische migraine, maar niet bij de episodische variant. Botox blokkeert wellicht het vrijkomen van neuro-
transmitters die in verband gebracht worden met het ontstaan van pijn. Het werkt dus rechtstreeks op de pijnsignalisatie in. Men vermoedt dat het achterliggende mechanisme van de twee types verschillend is. Belgische patiënten met chronische migraine krijgen een botoxbehandeling gedeeltelijk terugbetaald sinds 2019.’
Heeft een daith-piercing effect?
Prof. Versijpt: ‘Wetenschappelijk valt die claim (nog) niet hard te maken. Tegelijk is de bewering niet helemaal uit de lucht gegrepen. Zo’n piercing wordt aan de binnenkant van je oor gezet, net boven het kraakbeen aan de voorzijde van de oorschelp. Er wordt beweerd dat deze daith-piercing een tak van de nervus vagus – een van de twaalf hersenzenuwen – zou stimuleren. Deze nervus vagus is een lange, zwevende hersenzenuw die via de nek loopt en over een takje beschikt dat het oor innerveert. Juist op die plaats plaatst men dan de piercing. In de context van migraine is dat geen complete onzin. Het is eigenlijk hetzelfde principe als bij neuromodulatie, waarbij dezelfde zenuw via de nek met een externe stimulator geprikkeld wordt.’
