Hoe herken je een gevaarlijk vlekje op je huid? Dermatoloog over alle soorten en wat je eraan doet

Zeg nooit moedervlek tegen melasma. En noem sproetjes geen zonnevlekken. Het ene vlekje is het andere niet, maar het herkennen en verzorgen verloopt lang niet altijd even … vlekkeloos. Met de ABCDE-regel check je snel of je naar de dermatoloog moet.

Cindy Crawford had er één boven haar lip, net als Marilyn Monroe, Madonna en Sophia Loren (al migreerde dat bij die laatste weleens naar andere oorden). In het Nederlands: schoonheidsvlekje. In het Engels: beauty mark. In het Frans: tache de beauté. In werkelijkheid: een opeenhoping van pigmentcellen. Volgens de oude Grieken waren pigmentvlekken een teken van de goden en onthulden ze wat het lot voor ons in petto had. Hippocrates meende dat de plaatsing, vorm en constellatie van moedervlekken onze toekomst voorspelden: een schoonheidsvlekje op je wang betekende dat je voorbestemd was voor grootse dingen. Een jammerlijk exemplaar in je nek impliceerde een onfortuinlijke onthoofding. 

Valse vlekken

Gelukkig bleek het zo’n vaart niet te lopen. Meer nog: van de zestiende tot achttiende eeuwtekenden de vrouwen aan het Franse hof massaal valse moedervlekken met make-up. De bruine vlekjes – toen nog ‘mouches’ genoemd (Frans voor vliegen) – waren ideaal om de sporen en littekens van ziekten als de pokken of syfilis te verbergen. Een soort concealer avant la lettre, zeg maar. En als ze dan toch bezig waren, werd er af en toe eentje strategisch in het decolleté geplaatst. Om de aandacht op de juiste plaatsen te vestigen, quoi. Wie heeft er nog een wonderbra nodig?

Een vlekje onder de zon

Al had Hippocrates het niet volledig bij het verkeerde eind. Er speelt inderdaad een zekere mate van voorbestemdheid mee, vertelt Samira Baharlou, kliniekhoofd Dermatologie in het UZ Brussel. Niet op de manier die de Griekse arts en filosoof in gedachten had, wel in die zin dat alles te maken heeft met de genetische aanmaak van melanine, een organisch pigment dat van nature aanwezig is in de huid. Het bepaalt misschien niet hoe onze toekomst eruitziet, maar wel de kleur van onze huid, haren, ogen, lippen en tepels. Je vindt melanine overal: in het lichaam, in de haren en de ogen, zelfs in de hersenen. “Er zijn verschillende types melanine, die allemaal al vanaf het embryonale stadium aanwezig zijn. Hoe meer melanine, hoe beter we van nature beschermd zijn tegen de zon. Daarom verbranden donkere types minder snel dan mensen met een lichte huid.” 

Dat verklaart meteen de band tussen pigmentvlekken en de zon. Waarom we in de zomer meer sproetjes hebben, bijvoorbeeld. Of hoe het komt dat bepaalde vlekjes alleen op vakantie opduiken. Op moedervlekken na hebben de meeste veelvoorkomende huidvlekken te maken met zonlicht, zegt de dermatologe. “Als reactie op uv-stralen gaat de huid melanine aanmaken om zichzelf te beschermen. Dat zorgt voor dat mooie gebruinde tintje, maar soms ook voor een overmatige aanmaak van melanine. Met pigmentvlekjes als resultaat.” Maar welke soorten vlekken zijn er nu precies? Hoe herken je ze? En kan je er iets aan doen?

Check je vlek

Twijfel je of je met een vlekje naar de dokter moet? Laat de smartphoneapps voor wat ze zijn. Hoewel de skincheckers plots overal opduiken, hebben ze één grote – euh – blinde vlek: we weten zelf niet tot welke groep een vlekje behoort. Samira Baharlou: “Als je een foto neemt van een ouderdomsvlek en die vervolgens in de categorie ‘moedervlekken’ plaatst, is de analyse niet meer accuraat.” Beter is het om vast te houden aan de ABCDE-regel.

• Asymmetry:

een vlekje moet links en rechts dezelfde vorm hebben.

• Border:

een mooie begrenzing of rand is oké.

• Colour:

een homogene kleur is goed, bij een heel donkere kleur of kleurverschillen ga je het best naar de dokter.

• Diameter:

alle moedervlekken groter dan 6 mm zou je regelmatig moeten laten nakijken.

• Evolution:

verandert de vorm of kleur van de vlek of bloedt ze soms? Ga dan naar de dermatoloog.

VLEKLIJST

Sproetjes

Deze lichtbruine tot donkerbruine vlekjes zijn erg oppervlakkig en zien we voornamelijk in het gezicht, de armen en het decolleté en bij mensen met een lichte huid. Ze ontstaan onder invloed van de zon: de cellen maken meer pigment aan als reactie op uv-straling. Op zich zijn sproetjes niet gevaarlijk, al zijn veel sproeten wel een teken dat de huid veel blootgesteld werd aan de zon.

Wat kan je doen? Sproetjes vervagen van nature in de winter, omdat er minder zonlicht is. En verder: wees trots! Sinds Meghan Markle haar jawoord gaf met een heleboel schattige sproetjes op haar gelaat, wil iedereen plots aan de ‘faux freckles’. Nepsproetjes laten tatoeëren of tijdelijk laten plaatsen met zelfbruiner of henna? Het kan allemaal. Voor wie minder avontuurlijk is: ga aan de slag met een wenkbrauwpotlood. De kleur van je wenkbrauwen is precies de juiste tint voor sproetjes. Zet voorzichtig enkele stipjes op je neus en wangen. Vervolgens dep je er zachtjes overheen met je vingertop. Zo blijft er een subtiele schaduw achter die er heel natuurlijk uitziet.

Zonnevlekken

Deze goedaardige pigmentvlekken ontwikkelen zich doorgaans pas op oudere leeftijd en zijn daarom berucht onder de naam ‘ouderdomsvlekken’. De lichtbruine vlekjes verschijnen op plaatsen die veel aan de zon blootgesteld werden: gelaat, handen en onderarmen. Uv-straling beschadigt de pigmentcellen van de huid, waardoor ze toenemen in aantal én meer pigment gaan produceren. Het grote verschil met sproetjes – die eveneens ontstaan onder invloed van de zon – is dat zonnevlekken permanent zijn, terwijl sproetjes een winterslaap houden.

Wat kan je doen? Zonnevlekken kan je lichter maken met brighteningproducten, al zullen ze waarschijnlijk niet volledig verdwijnen. Hoe intenser de verkleuring, hoe zwaarder het geschut: bij donkere verkleuringen heb je het meeste succes met laserbehandelingen. Maar onder het motto ‘voorkomen is beter dan genezen’ kan je beter zo veel mogelijk uit de zon blijven en trouw smeren met een zonnefactor.

Moedervlekken

Met een gezellig gemiddelde van 25 vlekjes per persoon zijn moedervlekken een veelvoorkomend fenomeen. In de praktijk is de term echter een familienaam voor verschillende subtypes. Sommige moedervlekken heb je van bij de geboorte, de meerderheid ontwikkelt zich pas later. In tegenstelling tot de meeste andere pigmentvlekken ontstaan moedervlekken niet omdat er te veel melanine aangemaakt wordt, wél omdat op een bepaalde plaats in de huid meer melanocyten (huidcellen die melanine aanmaken) zijn. Moedervlekken zijn vaak dikker of meer verheven dan andere vlekken.

Wat kan je doen? In principe is er niets mis mee, en hoef je geen actie te ondernemen – op voorwaarde dat ze er rustig uitzien (zie kader ‘Check je vlek’). Wil je er liever van af om esthetische redenen? Dan kan je een laserbehandeling overwegen.

Postinflammatoire vlekjes

Soms treden bruine verkleuringen op na een ontsteking of beschadiging van de huid. Die kan verschillende oorzaken hebben: van acne, wondjes of eczeem tot een felle zonnebrand. Eigenlijk is het een soort verdedigingsmechanisme: de cellen maken meer pigment aan om de huid te beschermen. Mensen met een lichte huid krijgen roze of rode verkleuringen, donkere huidtypes zien eerder donkerbruine tot zwarte vlekjes.

Wat kan je doen? Goed nieuws: de vlekjes gaan vanzelf weer weg. Minder goed nieuws: dat duurt zes maanden tot een jaar. Gelukkig kan je het proces versnellen met blekende crèmes. Wie gevoelig is voor postinflammatoire hyperpigmentatie kan agressieve peelings of laserbehandelingen beter achterwege laten. Die kunnen namelijk zélf inflammatie en nieuwe bruine vlekken veroorzaken. Ga in tussentijd zeker niet zonnebaden: een tintje doet die vlekjes optisch dan wel verdwijnen, door de zonneschade kan de huid zich minder goed herstellen en zal je er uiteindelijk langer mee rondlopen.

Melasma

Dan zijn er nog hormonale pigmentvlekken. Die bevinden zich meestal op het voorhoofd, de wangen, de slapen, rond de ogen en de bovenlip. Het kan optreden door anticonceptie, maar vooral zwangere vrouwen zijn hier gevoelig voor. Ergo de naam: ‘zwangerschapsmasker’.

Wat kan je eraan doen? De verkleuringen kan je perfect behandelen met blekende crèmes, exfoliërende behandelingen of peelings. Die stimuleren de celvernieuwing, waardoor de vlekjes sneller vervagen. Nadeel is dat melasma altijd kan terugkomen als je het eenmaal gehad hebt. Smeer je dus altijd goed in als je in de zon komt.

Mr. Bright side

De meeste pigmentvlekken – op heel donkere vlekken en moedervlekken na – kan je lichter maken met brighteningproducten of blekende crèmes. Die zorgen voor een egalere en stralendere huid. Met een loyale routine (smeer ’s ochtends én ’s avonds), doorzettingsvermogen en wat geduld kan je er een mooi resultaat mee bereiken. Al is het belangrijk om te beseffen dat je pigmentvlekken als gevolg van een jarenlange zonneschade niet in één-twee-drie weer wegsmeert. Dé steringrediënten waar je naar op zoek moet, zijn hydrochinon, retinol, zoethoutextract, vitamine C, azelaïnezuur, niacinamide en peptiden.

Van links naar rechts:

Doctor Babor, Age Spot Corrector, 49 euro, bij het schoonheidssalon.

Bioderma, Pigmentbio Night Renewer, 30,90 euro, bij de apotheek.

Shiseido Ginza Tokyo, White ­Lucent ­Illuminating ­Micro-Spot Serum, 95 euro, bij Planet Parfum.

Collistar, Pure Actives ­Anti-Dark Spot Concentrate, 29,50 euro, bij ICI PARIS XL.

Caudalie, ­Vinoperfect Dark Spot ­Correcting ­Moisturizer, 35,20 euro, bij de apotheek.