Slechte concentratie? Misschien heb je ‘brain fog’. Neuroloog: “Je levensstijl heeft een invloed”

Ben je tijdens een gesprek weleens de draad kwijt? Vergeten wat je wilde doen eens je de kamer binnenwandelt? Raakt dat nieuwe boek maar niet uitgelezen? Mogelijks heeft dat beestje een naam: brain fog, of hersenmist. Twee neurologen leggen uit wat je dat wazige gevoel in je hoofd geeft én hoe je het kunt verhelpen. “Het is een stoornis in je werkgeheugen.”

“Brain fog is geen wetenschappelijke term”, verduidelijkt neuroloog en auteur Steven Laureys (UZ Luik). “Maar het duidt op cognitieve problemen waardoor mensen zich slecht kunnen focussen of niet helder kunnen nadenken. Er zit, als het ware, mist tussen hun twee oren.”

Het is een overkoepelende term die patiënten spontaan zijn beginnen gebruiken, bevestigt prof. dr. Rik Vandenberghe (UZ Leuven). Hij onderscheidt drie duidelijke contexten waarin mensen klagen over hersenmist. “Een: we zien het bij mensen die chemotherapie volgden. Zij noemen het fenomeen soms ook het ‘chemobrein’. Twee: bij mensen met long covid treden eveneens concentratiestoornissen op. En drie: mensen met migraine ervaren soms een verlies aan mentale scherpte vlak voor of na een migraine-aanval.”

Je smartphone zegt *ping* en jij bent afgeleid

De klachten zijn duidelijk: vermoeidheid, issues met je concentratie en aandacht, en geen energie. Maar aan de basis ligt een probleem dat zich, letterlijk, in je hoofd afspeelt. Vandenberghe: “Er is sprake van een stoornis in het werkgeheugen. Normaal schiet het werkgeheugen in gang als je een taak uitvoert of wanneer je ergens mee bezig bent. Het gebeurt onbewust, maar je creëert intern een soort idee of doel: waar zijn we mee bezig en wat willen we doen?”

“Bij mensen met brain fog is dat idee veel minder scherp of helder. Daardoor zijn ze makkelijk afgeleid”, verklaart Vandenberghe. Tijdens het werk getriggerd worden door een melding op je smartphone en vervolgens niet meer weten waar je mee bezig was? Dat is dus een typisch voorbeeld van hersenmist.

Toch is brain fog moeilijk om vast te stellen in een wetenschappelijke omgeving. “Laat mensen met brain fog testen uitvoeren die te maken hebben met hun intelligentie, geheugen of cognitieve functies, en ze halen vrij goede scores. Dat komt omdat zulke testen plaatsvinden in gecontroleerde en gestructureerde omstandigheden. Brain fog daarentegen komt vooral naar boven in iets chaotischere situaties, als je bijvoorbeeld verschillende opdrachten tegelijk moet uitvoeren.”

Andere oorzaken voor een ‘mistige’ situatie in je hoofd

Prof. dr. Rik Vandenberghe benadrukt dat hij het fenomeen vooral tegenkomt in de eerder drie genoemde situaties - na chemotherapie, bij long covid en migraine. Maar natuurlijk zijn er nog een heleboel andere factoren die je werkgeheugen beïnvloeden.

“Tijdens de nasleep van een hersentrauma zoals een hersenschudding kan iemand zich gedesoriënteerd voelen, niet op woorden kunnen komen en minder creatief zijn”, stelt Vandenberghe. Sommigen klagen ook bij hormonale veranderingen, zoals bij de overgang, over cognitieve klachten. Net zoals diabetes, verstoorde bloedsuiker- en insulinespiegels en sluimerende ontstekingen kunnen leiden tot gelijkaardige symptomen.

Wat kan je ertegen doen?

De hamvraag is: kan je ingrijpen als je een dikke mistwolk in je hoofd hebt? Laureys: “Eerst en vooral is het belangrijk dat je naar een arts stapt, zodra het je functioneren thuis, op het werk of op school beïnvloedt. Dan kunnen jullie samen zoeken naar een eventuele oplossing.”

Het lastige is dat je in vele gevallen de oorzaak van brain fog niet kunt wegnemen. Vandenberghe: “Long covid, een hersentrauma, chemotherapie, ... Dat zijn zaken die mensen overkomen zijn. Dat kunnen we niet meer veranderen. Wat we wél kunnen, is de patiënten geruststellen. Want vaak zijn ze erg bezorgd omdat hun geheugen minder goed werkt. Door middel van neuropsychologisch onderzoek kunnen we aantonen dat de meeste functies desondanks heel goed behouden zijn.”

Jammer genoeg bestaat er geen pilletje dat de wolken in je hoofd doet opentrekken. “De meeste mensen bereiken stapsgewijs het niveau dat ze voordien hadden. Of ze dat herstel kunnen bevorderen? Het belangrijkste advies is dat ze niet mogen wachten tot de mist vanzelf verdwijnt. Het is pas door opnieuw je activiteiten te hernemen, bijvoorbeeld door weer aan het werk te gaan of hobby’s op te pikken, dat je beterschap ervaart.”

Er bestaan ook hersentrainingen voor het werkgeheugen. “Maar die worden vooral toegepast in revalidatieprogramma’s”, zegt Vandenberghe. “Bij brain fog zijn de deficits niet uitgesproken genoeg. Specifieke oefeningen die als een soort van huiswerk worden voorgeschreven, hebben dus weinig nut.”

Volgens Laureys is er toch ruimte om de mistbanken uit je hoofd te verdrijven. “Je levensgewoontes hebben een invloed op hoe alert je bent en je concentratievermogen”, zegt hij. De neuroloog somt enkele kleine aanpassingen op die kunnen helpen om scherper na te denken.

Impact van levensstijl

1. Een goede nachtrust
Laureys: “Als je een paar nachten slecht slaapt, kan je al last hebben van mist in je hoofd. Voldoende slaap is dus een must voor een fris hoofd.”

2. Voldoende ontspanning
Laureys: “Chronische stress is neurotoxisch. Dat zien we op hersenscans. Voldoende relaxatie is dus nodig om helder te kunnen nadenken. Ikzelf ben een grote voorstander van meditatie. Dat is mentale gymnastiek. Je leert namelijk om je aandacht te focussen op één ding: je ademhaling, een mantra, je zintuigen, ... Op die manier krijg je controle op het wilde aapje dat in je hoofd van de ene gedachtestroom naar de andere springt. MBSR, of Mindfulness Based Stress Reduction, is een training die acht weken duurt en de meeste wetenschappelijke bijval krijgt.”

3. Lichaamsbeweging
Laureys: “Veel mensen zitten elke dag achter hun bureau, achter schermen. We moeten meer bewegen.” Vandenberghe bevestigt: “Studies hebben vastgesteld dat lichaamsbeweging een gunstig effect heeft op je cognitief functioneren. Dat gaat bijvoorbeeld over vijf keer per week een aerobe training van een halfuur, zoals wandelen, joggen of zwemmen, maar evengoed zijn stretchoefeningen erg voordelig.”

4. Sociaal contact
Laureys: “Wie sociaal geïsoleerd is, challenget zijn brein minder. Ook dat kan hersenmist creëren. Dat hebben we bijvoorbeeld duidelijk gezien tijdens de pandemie. Kortom, investeren in sociale activiteiten en relaties met je collega’s, vrienden en familie is erg belangrijk.”

5. Gezonde voeding

“Voeding is sowieso belangrijk voor het cognitief functioneren”, zegt Vandenberghe. “Ultrabewerkte voeding en vleesproducten hebben een nadelig effect. Eet dus niet meer dan vier keer vlees per week, maar wel voldoende groenten, fruit, noten enzovoort.” Ook Laureys benadrukt dat het vooral neerkomt op ‘gezond boerenverstand’ gebruiken. “Je wordt niet superslim door een supplementje te slikken. Zo eenvoudig is het niet. Maar een gezond voedingspatroon, zoals het mediterrane dieet met veel groenten, fruit, noten en vette vis, is een aanrader.”

Meer weten? ‘Het no-nonsense slaap boek’, ‘Het no-nonsense meditatie boek’ en ‘Ons briljante brein’ van Steven Laureys, Borgerhoff & Lamberigts.