Vagina in vuur en vlam? De waarheid over vaginale schimmelinfecties. “Mannen zijn niet altijd immuun”

Jeuk, vreemde afscheiding en pijn bij het plassen of vrijen: 3 op de 4 vrouwen ondervonden al dat een vaginale schimmelinfectie niet van de poes is. En de zomer is gevaarlijk, want schimmels gedijen in de vochtige omgeving van ons badpak of onze zweterige plooien. Microbiologe Liesbeth Demuyser geeft uitleg. Kan je nog seks hebben met zo’n infectie? Welke verzorgingsproducten zijn boosdoeners? En werkt yoghurt smeren echt? “De schimmels houden van je maandverband.”

Zegt iemand ‘microbioom’, dan denken we ­meteen aan onze darmen. Over dat andere microbioom, het vaginale, wordt minder uitvoerig geschreven en gepraat. Nochtans heeft een verstoring ervan vaak een fameuze invloed op het vrouwelijk humeur, maar daarover later meer.

Het vaginale microbioom in een notendop? Daarbeneden leeft een microbenkolonie, die de boel gesmeerd houdt en schadelijke indringers weert. Bij de meerderheid van de vrouwen maakt candida deel uit van het intieme ecosysteem. In een ­gezonde vagina leeft deze gistachtige schimmel dan ook probleemloos samen met de rest van de bende. 

Helaas heeft candida ook een gemeen kantje. Op momenten dat de gastvrouw wat verzwakt is, gaat de schimmel de vagina namelijk koloniseren: hij neemt de plaats en het voedsel van goede microben in en verstoort zo de vrede down under. Resultaat: een vagina in vuur en vlam — en allerminst op een goede manier. “Een vaginale schimmelinfectie ontstaat doordat de candidaschimmels lange draden vormen die de menselijke cellen binnendringen”, legt microbiologe Liesbeth Demuyser (KU Leuven) uit. “Zo brengen ze schade toe aan de cellen en dat activeert het immuunsysteem. Maar als antwoord op de aanval slaat die afweer helemaal op hol, met een aantal onaangename symptomen tot gevolg.”

Geen soa, maar sommige mannen zijn niet veilig

Dat een schimmelinfectie niet onder de categorie soa’s valt, daar is de wetenschap het over eens. Want in tegenstelling tot pakweg gonorroe of chlamydia — wat je alleen kan oplopen via seksueel contact — kan je een vaginale schimmelinfectie ook krijgen zonder dat er seks aan te pas komt.

Onderzoekster Liesbeth Demuyser: “De candidacellen zijn bij de overgrote meerderheid van de vrouwen namelijk al in de ­vagina aanwezig. Hetzelfde geldt voor mannen, die ook een aantal micro-organismen op hun penis meedragen. Pas als de candida gaat koloniseren en het immuunsysteem daardoor geactiveerd wordt, zal er een ontstekingsreactie ontstaan – met irritatie en jeuk tot gevolg. Bij mannen is dat verschijnsel zeldzamer dan bij vrouwen.”

Toch zijn er koppels die simultaan getroffen lijken te worden door zo’n schimmelinfectie. “Wanneer een man vrijt met een vrouw die een vaginale schimmelinfectie heeft, krijgt hij ook meer candida op zijn penis. Via seks kunnen de cellen dus overgedragen worden van partner tot partner. Maar of er dan een immuunrespons op gang komt en de man ook echt klachten zal ontwikkelen, is persoonsgebonden.” 

“De ene man is er wat gevoeliger voor dan de andere – net zoals dat bij vrouwen ook het geval is – en onderliggende aandoeningen als diabetes verhogen het risico. De kwaal komt wel minder vaak voor bij mannen dan bij vrouwen. Heeft je man ook last van jeuk en irritatie aan zijn geslachtsdelen? Kaart dat dan zeker aan bij je dokter of gynaecoloog, want soms is één plus één twee.”

Tegelijk wordt seks niet standaard afgeraden als je een schimmelinfectie hebt. “Die keuze ligt bij het koppel zelf. Sowieso zal candida bij slechts een minderheid van de mannen klachten veroorzaken. Vrouwen die last hebben van symptomen als irritatie of jeuk kunnen seks wel als onaangenaam ervaren. In dat geval is het raadzaam om toch even te wachten.”

De middeltjes van de apotheek ... werken niet altijd 

Een branderig gevoel, gezwollen vulvalippen, pijn bij het plassen en een dikke, witte, soms brokkelige afscheiding: het merendeel van de vrouwen kan ervan meespreken, want geschat wordt dat driekwart minstens één vaginale schimmelinfectie in haar leven krijgt. Ondanks dat hoge aantal wordt de ontsteking nog te vaak omschreven als een ‘onschuldige kwaal’, of doodgezwegen.

“Niet alleen de symptomen zijn lastig, het taboe dat aan een vaginale schimmelinfectie kleeft, is dat ook. Uit misnoegdheid over dat taboe en het gebrek aan wetenschappelijke aandacht, besloot ik zelf een onderzoeksproject op te zetten in het labo. Ons doel is om op zoek te gaan naar nieuwe, doeltreffendere geneesmiddelen tegen dat soort infecties”, vertelt Demuyser.

Wie naar de dokter of apotheek trekt, krijgt doorgaans een antischimmelmiddel voorgeschreven, zoals vaginale zalven of pilletjes. Maar die werken niet bij iedereen. “Vijf procent van de vrouwen krijgt er minstens vier keer per jaar mee te maken. Sommigen worstelen er zelfs elke maand mee. Bij hen zien we dat zo’n geneesmiddel geen duurzaam effect heeft: na een maand koloniseert de schimmel opnieuw.” 

Wereldwijd hebben 138 miljoen vrouwen last van zo’n hardnekkige infectie. Tegen 2030 zullen dat er waarschijnlijk 160 miljoen zijn. “Enerzijds lijkt hier een zekere genetische voorbeschiktheid te spelen, aangezien het opvallend vaak bij vrouwen uit dezelfde familie voorkomt. Anderzijds blijkt uit recent klinisch onderzoek dat een meer resistente candidavariant terrein wint, de Candida glabrata.”

“De variant die wel te bestrijden valt met de huidige antischimmelmiddelen, Candida albicans, komt momenteel het vaakst voor”, verduidelijkt de onderzoekster. “Maar omdat er weinig efficiënte medicijnen tegen de glabrata bestaat, kan deze soort blijven voortwoekeren.”

Bier en brood kunnen soelaas bieden? 

Enter het onderzoek van Demuyser en haar team. “We ­focussen op het gebruik van probiotica, geneesmiddelen die bestaan uit levende micro-organismen die de ziekteverwekkers op een natuurlijke manier aanpakken. Probiotica kan je opdelen in twee soorten: bacteriën, die bijvoorbeeld in yoghurt voorkomen, en gisten, zoals bier- en bakkersgist.” 

Vooral gist blijkt interessant: “Heel wat vrouwen krijgen een schimmelinfectie als respons op een antibioticakuur. Die zal ook het bacteriële probioticum doden. Omdat een gistcel qua structuur meer op een menselijke cel lijkt, hebben de antibiotica er geen vat op.”

Voor hun scriptie gingen drie van Demuysers studenten, Mart Sillen, Silke Baldewijns (KU Leuven) en Jade Michiels (UCLL), na op welke manier bier- en bakkersgist schimmelinfecties kunnen bekampen. “In ons labo zagen we enkele interessante dingen: de gist ging de competitie met de schimmel aan, waardoor de groei en de hechting van schimmeldraden onderdrukt werd. Bovendien verhoogde de aanwezigheid van gist de concentratie van bepaalde zuren in de vagina, die op hun beurt de candidakolonisatie afremden. Ook muisexperimenten leverden al veelbelovende resultaten op.”

Liesbeth Demuyser: “Het blijft moeilijk om te geloven dat we anno 2022 nog steeds geen doeltreffende oplossing hebben gevonden voor een kwaal waar de overgrote meerderheid van de vrouwen mee te maken krijgt. Gelukkig staan vrouwspecifieke kwalen nu steeds vaker in de wetenschappelijke spotlights.”

Nu die vervelende schimmelinfectie nog. Al is er hoop: het labo van prof. Patrick Van Dijck, waar Liesbeth Demuyser het onderzoek startte, heeft intussen een samenwerking lopen met MY®HEALTH, een bedrijf dat gespecialiseerd is in sporenvormende probiotica. 

Wat zijn de grootste triggers?

“Een vaginale schimmelinfectie ontstaat meestal door een ­wisselwerking van diverse factoren”, zegt Demuyser. Een vochtige omgeving down there is vaak mee de boosdoener: de schimmels gedijen daarin goed. Daarom loop je deze zomer beter niet te lang of te vaak in een nat badpak rond. Maar er zijn nog een pak andere populaire triggers. 

• Antibiotica
“De vaakst voorkomende trigger is een antibioticakuur: omdat deze medicatie ook de goede bacteriën in de vagina doodt, krijgt de candidaschimmel vrij spel.”

• Je hormonen
“Vanaf de eerste menstruatie stijgt de kans op vaginale schimmelinfecties sterk, om weer drastisch te dalen rond de menopauze. Hoe hoger je niveaus van het vrouwelijke hormoon oestrogeen, hoe meer kans je hebt op een schimmelinfectie. Daardoor zijn vrouwen er het gevoeligst voor tijdens hun ovulatie en verhoogt anticonceptie het risico lichtjes.”

• Het gebruik van inlegkruisjes en maandverband
“Met een inlegkruisje of maandverband creëer je een vochtige omgeving. Daar houden schimmels van.”

• Vaginale verzorgingsproducten
“Gebruik geen gewone douchegel of zeep om je vagina te reinigen, want die zijn erg agressief voor de vaginale flora. Ook speciale intieme zepen en vochtige doekjes zijn overbodig, en soms zelf schadelijk. Wassen met water is voldoende, want de vagina heeft een zelfreinigend systeem. Vermijd zeker geparfumeerde producten.” Of om het met de woorden van de Canadese gynaecologe en ‘Vagina Bible’-auteur Jennifer Gunter te zeggen: “Het is een vagina, geen pina colada.”

Do not try dit trucje at home

Dokter Google tipt maar al te graag ‘makkelijke’ remedies voor vaginale schimmels. Bijvoorbeeld: “Smeer yoghurt rond je vulva, of breng een yoghurttampon in: de goede yoghurtbacteriën zullen de strijd aangaan met de schimmel.” 

“Niet doen”, benadrukt Liesbeth Demuyser. “Een aantal yoghurtbacteriën wordt inderdaad verkocht als probioticum, maar zo’n thuisexperiment is toch van een heel andere orde. Terwijl wij in het labo de microben puur gebruiken, heb je hier een product dat allerlei andere componenten bevat. Zoals suiker, een stof die je infectie alleen maar kan verergeren. We weten namelijk dat de candidaschimmel graag suiker eet. Ook voor de bier- en bakkersgist moet de wetenschappelijke basis trouwens nog verstevigd worden.”