Veertigplus, vrouw en uitgeblust? Dat cliché wil deze prof uit de wereld helpen. “Je doet botox níét voor jezelf”

“Schoonheid is voor vrouwen het concurrentiemiddel bij uitstek. Ze koppelen het aan aandacht en begeerte, liefde en geluk, zonder het te beseffen.” Ouder wordende vrouwen lijken meer dan ooit geobsedeerd met jong blijven. Concealers, push-ups, spandex en botox vieren hoogtij. Basta ermee, zegt psycholoog Liesbeth Woertman, die waarschuwt voor de gevaren van deze evolutie. Ze geeft concrete tips voor iedereen die het lastig heeft met ouder worden.

Journalist Astrid: Op mijn veertigste verjaardag ontving ik een kaart met de boodschap ‘You still look 21.’ Hoera voor mij. De woorden streelden mijn ego, hoe pertinent onwaar ze ook zijn. Dat ‘het verval’ is ingezet valt namelijk niet meer te ontkennen: ik heb zakken onder mijn ogen, mijn mondhoeken én borsten lijken de strijd tegen de zwaartekracht te hebben opgegeven, de lijnen op mijn gezicht verdwijnen al lang niet meer na de ochtendstond en mijn gebit verraadt een jarenlange voorliefde voor koffie en rode wijn. Recent ontdekte ik een wit haartje tussen mijn wenkbrauwen.

De natuur doet wat ze doet, en toch is dat balen. Weinig mensen worden graag oud en al zeker vrouwen niet. Daarom worstelen we halsstarrig met concealers, push-ups, spandex en botox. We leveren dagelijks een gevecht tegen de tijd, die genadeloos en zonder omkijken verder tikt. Waarom willen we zo graag mooi zijn? Met die vraag trek ik naar professor in de psychologie Liesbeth Woertman (68), gespecialiseerd in lichaamsbeelden.

“Mensen zijn altijd aangetrokken geweest tot wat mooi is, maar vrouwen zijn gaandeweg schoonheid gaan koppelen aan aandacht en begeerte én verwarren die concepten met liefde en geluk”, legt ze uit. “‘Als ik mooi ben, zal ik in de smaak vallen en graag gezien worden.’ We beseffen dat zelf niet. Wanneer je aan vrouwen vraagt waarom ze die dure crèmes kopen, botox gebruiken, hun tanden bleken ... dan zullen ze wellicht zeggen dat ze dat voor zichzelf doen. Maar daar is niets van aan.”

“We weten maar wat mooi is in vergelijking tot anderen. We worden zodanig bestookt met beelden van strak gestreken vrouwen, dat een jeugdig beeld van ‘de vrouw’ hét referentiekader is geworden, ook voor vrouwen ouder dan 40 of 50 jaar. Het is bovendien moeilijk om nog te onderscheiden wat echt en wat fake is.”

Onderzoek toont: vrouwen doen botox onder groepsdruk

“Schoonheid is voor vrouwen het concurrentiemiddel bij uitstek. Onderzoek wijst uit dat wanneer je vriendinnen botox gebruiken, de verleiding onweerstaanbaar is om hetzelfde te doen. Je doet dus heus geen botox voor jezelf, maar wel omdat je continu sociale vergelijkingen maakt. Uiteraard is er niets mis met er graag verzorgd uit te zien, maar wanneer je uiterlijk je identiteit wordt, wanneer je het nodig hebt om te kunnen zijn wie je bent, dan wordt het wel degelijk een probleem.”

Los van je uiterlijk is er nog die andere hardnekkige perceptie: zodra je de kaap van de veertig gepasseerd bent, behoor je per definitie tot de categorie ‘middelbare leeftijd’, een levensfase die impliceert dat het vanaf nu alleen nog maar bergaf gaat. Alsof je slechts enkele jaren verwijderd bent van steunkousen en een lichtblauwe watergolf, en ver weg hoort te blijven van rockbands en sneakers.

Prof. Woertman: “Hoog tijd voor een nieuwe feministische revolutie”

Wanneer ik vrouwelijke leeftijdgenoten en vijftigplussers erover aanspreek, geven ze te kennen dat ze zich met ouder worden steeds vaker onzichtbaar voelen: geen fluitende bouwvakkers meer, alleen nog Tinderdates met mannen van minstens tien jaar ouder, kidsplaining à volonté (pubers die volwassenen de les lezen over een onderwerp waar die volwassenen meer over weten), je ­mening die niet meer wordt gevraagd op de werkvloer, genegeerd worden door verkoopsters in een hippe boetiek ... Het is schering, inslag en ontzettend oneerlijk. Op een moment dat onze kinderen geen continue zorg meer nodig hebben en we eindelijk beschikken over tijd, energie, zelfvertrouwen, geld en expertise, lijkt het alsof we niet meer meetellen.

Woertman pleit in haar nieuwe boek ‘Wie ben ik als niemand kijkt’ voor een andere kijk op de ouder wordende vrouw. “Ik stoor me eraan dat je aan een vrouw van veertig niet meer mag zien dat ze veertig jaar is. Vrouwen die ouder worden: het lijkt iets vies, een gebrek, een rare ziekte. Terwijl we het over de helft van de wereldbevolking hebben. Terwijl er nog zoveel mooie jaren volgen na onze veertigste, vijftigste, zestigste ... verjaardag. En terwijl ouder wordende mannen wel naar waarde worden geschat. Er jong en aantrekkelijk moeten uitzien gold vroeger alleen voor adolescenten die op zoek waren naar een partner. Vandaag is het voor vrouwen een levenslange eis geworden. Hoog tijd om een nieuwe feministische revolutie te ontketenen.”

“We hebben als vrouw nog nooit zoveel vrijheid gekend. We kunnen kiezen of we kinderen willen of niet, we zijn doorgaans financieel onafhankelijk, we zijn langer gezond. En toch steken we immens veel geld, tijd en energie in het streven naar schoonheid en jeugd en in ons ongelukkig voelen omdat we een levenloos, statisch ideaalbeeld onmogelijk kunnen evenaren. Doodzonde is het.”

Zoektocht naar échte en oudere rolmodellen

Op de barricade dus, of, als dat niet meer lukt met die stokoude veertigplus botten, handen uit de mouwen. Want er is wel degelijk iets dat we zelf kunnen doen. “We kunnen het tij keren door oudere, vrouwelijke rolmodellen in de media naar voor te schuiven én door onszelf te vergelijken met échte vrouwen om ons heen in plaats van met gemanipuleerde en statische plaatjes online en in magazines”, gaat Liesbeth Woertman verder.

“We hebben de laatste jaren grote stappen gezet op vlak van een betere representatie van vollere vrouwen en van vrouwen van kleur, maar wat ‘oudere’ vrouwen betreft hebben we nog veel werk voor de boeg. Modebladen plaatsen nog steeds uitsluitend jonge modellen op de cover. Terwijl vrouwen van veertigplus die bladen ook lezen én vaker over de mogelijkheden beschikken om de producten die deze bladen aanbieden aan te schaffen.”

Wat ook helpt, is een realistische spiegel voorhouden. In de vorm van je vriendinnen bijvoorbeeld. Woertman: “We worden als vrouw voortdurend beoordeeld op hoe we eruitzien en je moet dus al erg goed in je vel zitten om weerstand te kunnen bieden aan de druk van het schoonheidsideaal. Maar bedenk eens hoe jij naar je vriendinnen kijkt die je pakweg twintig jaar kent. Vaak zie je amper dat ze verouderd zijn. We zien hen in hun geheel en we zien hen graag omwille van heel andere kenmerken dan uiterlijkheden. En zo kijken zij ook naar ons. We zouden dus wat vaker naar onszelf moeten kijken zoals onze vriendinnen, kinderen of onze liefdespartner naar ons kijken. Wanneer je vanuit die warmte naar jezelf kijkt, zal je jezelf onomstotelijk mooier vinden.”

Probeer een leven lang te groeien

“We moeten onze opvatting over oudere vrouwen herzien. We moeten ouder worden aanvaarden als een normaal verschijnsel dat niets zegt over de kwaliteit van iemands leven of over iemands capaciteiten. Jeugd en adolescentie worden quasi uitsluitend omschreven in termen van groei en bloei, dan is er een vrij stabiele periode van volwassenheid, waarna de boel volledig instort eens we zestig worden. Dat klopt dus niet. Een mensenleven is spiraalvormig: in elke fase groeien we, maar nemen we ook ergens afscheid van. Wanneer we leren lopen, dan gaan we nooit meer kruipen. Wanneer onze kinderen ons minder nodig hebben, dan gaan we het moederschap op een andere manier invullen. We kunnen ons hele leven lang ‘groeien’”

Zelf is ze nog lang niet van plan om uit te bollen. “Ook op mijn achtenzestigste zie ik nog zoveel mogelijkheden. Er is nog een zee aan opties na onze vruchtbare jaren: een nieuwe taal leren, van job veranderen, de wereld rondreizen, vrijwilligerswerk ... Pas op, ik ben me ervan bewust dat dit niet voor iedereen opgaat. Je kan uiteraard ziek worden, maar ook op je twintigste blijf je niet noodzakelijk gespaard van ellende.”

“Het gevaar bestaat dat wanneer we jeugd en adolescentie gaan verheerlijken, en veronderstellen dat er enkel kommer en kwel overblijft na de overgang, dat we ons daar ook naar gaan gedragen en dat we onszelf vervolgens onzichtbaar gaan maken. Jammer, want het is een goed bewaard geheim hoe leuk de ouderdom eigenlijk is. Hoog tijd om anderen daar ook van op de hoogte te brengen.” Bij dezen.

Meer lezen? Liesbeth Woertman schreef het boek ‘Wie ben ik als niemand kijkt: Een andere kijk op de ouder wordende vrouw’ (Uitgeverij Ten Have, 20,99 euro).