“Vervang je tampon om de 4 uur”: dit moet je weten over toxischeshocksyndroom

Enkele weken geleden overleed in ons land een 17-jarig meisje door toxischeshocksyndroom (TSS), een infectie die in uiterst zeldzame gevallen kan leiden tot overlijden door orgaanuitval. Wij vroegen aan gynaecoloog dr. Hans Verstraelen van het UZ Gent wat TSS is, en hoe je het kan voorkomen. 

Wat is toxischeshocksyndroom? 

Verstraelen: “Het toxischeshocksyndroom komt meestal voor bij jonge vrouwen in relatie met tampongebruik.  Meestal wordt het veroorzaakt door een bepaalde bacterie, de stafylococcen. Die bacterie is een frequente bewoner van onze huid en het slijmvlies en wil zich het liefst zo veel mogelijk vermenigvuldigen, om zich zo van een plaatsje in ons lichaam te verzekeren. Om dit te doen gebruiken bacteriën toxines of eiwitten. In het geval van TSS gaat het om een toxine die tracht het immuunsysteem te omzeilen.”

“In bepaalde omstandigheden wordt het aanmaken van die toxines bevorderd door tampongebruik. Bij het toxischeshocksyndroom omzeilt de aangemaakte toxine ons immuunsysteem en wordt er een gigantische reactie in ons lichaam en bloed veroorzaakt. Dat is meteen ook de reden waarom TSS zo ernstig is, en mogelijk zelfs een fatale afloop kent.”

Wie loopt het meeste riscio om TSS te krijgen? 

Verstraelen: “Jongere meisjes of vrouwen lopen het grootste risico. Ons lichaam zit vol bacteriën, en het is sowieso bewezen dat die beter gedijen wanneer vrouwen hun maandelijkse bloeding hebben. Wat je wel moet weten is dat ons lichaam, net omdat deze bacterie zo vaak voorkomt, een zekere immuniteit ertegen opbouwt. Dat vooral jongere meisjes slachtoffer worden van TSS heeft er in dit geval mee te maken dat die immuniteit vaak nog niet of onvoldoende is opgebouwd. Noem het dus vooral een ongelukkig lot uit de loterij trekken.”

Wat zijn de symptomen? 

Verstraelen: “Een echte toxische shock kan je niet missen: die gaat gepaard met een plotse bloeddrukval, het verliezen van het bewustzijn en hoge koorts. Het probleem bij TSS is echter dat het vaak begint met nogal vage symptomen zoals koorts en spierpijn. Daardoor kan een arts denken aan eerder banale aandoeningen. De meer dringende en specifieke symptomen komen dus soms pas in tweede instantie.”

Hoe wordt het syndroom behandeld?

Verstraelen: “Eens de diagnose gesteld is, krijgt de patiënt specifieke antibiotica voorgeschreven en volgt er een opname op intensieve zorgen. Daardoor kan de bloeddruk nauwgezet gevolgd worden en kan orgaanfalen hopelijk ook voorkomen worden.”

Hoe vaak komt TSS voor? 

Verstraelen: “Het toxischeshocksyndroom als gevolg van tampongebruik komt absoluut niet vaak voor. Om je een idee te geven: ergens tussen de 0,03 en 0,5 per 100.000 vrouwen komt ermee in aanraking. Ik denk zelfs dat de meeste artsen dit in hun carrière nooit in de praktijk zullen tegenkomen. Dat is natuurlijk ook een deel van het gevaar, omdat er vaak ook gewoon niet aan gedacht wordt.”

Wat kan je zelf doen om het te voorkomen? 

Verstraelen: “Je tampon regelmatig vervangen is zowat het belangrijkste advies dat ik kan geven. Het krachtige absorberende vermogen van de vezels van een tampon zorgt er immers voor dat je hem lang kan inhouden, al is dat uiteraard niet de bedoeling. Hoewel er op de verpakking van vele tampons staat dat ze om de 8 uur vervangen moeten worden, raad ik toch aan om dat veel sneller te doen. Denk hierbij aan een nieuwe tampon om de 4 uur. Gebruik daarnaast een tampon met een lage absorberingsgraad. Net omdat een tampon vaak moet vervangen worden, is het niet de bedoeling om hem ook ’s nachts te dragen. Gebruik dan bij voorkeur een maandverband en kies alleen voor tampons tijdens de hevigste momenten van je cyclus. Verder, en dat spreekt voor zich, was je natuurlijk ook gewoon je handen voor je een tampon inbrengt. Al zou ik daaraan nu ook geen harde preventieve kracht durven te koppelen.”

Gebruik je beter een alternatief, zoals een menstruatiecup?

Verstraelen: “Niet noodzakelijk. Er zijn immers ook gevallen gekend waarbij TSS ontstaat na het gebruik van de menstruatiecup. Het is dus niet zo dat je het risico op een toxische shock elimineert door het gebruik van zulke cups. Meer zelfs: de siliconen waaruit zo’n menstruatiecup bestaat zijn vaak zelfs een betere basis voor stafylococcen om zich te vermenigvuldigen. Bijkomend probleem is dat een menstruatiecup herbruikbaar is. Dat is enerzijds het mooie aan dit product, maar anderzijds is het ook niet zonder gevaren om hem keer op keer opnieuw te gebruiken. Een aantal in-vitrostudies toont aan dat het in het geval van een menstruatiecup waarschijnlijk ook beter is om hem na gebruik te steriliseren of af te koken, in plaats van hem gewoon uit te wassen met water en eventueel wat zeep.”