Vrouwen sterven vaker aan hartziektes dan mannen. Cardioloog: “Op deze drie momenten moet je naar de dokter”

Bij een hartinfarct denken we spontaan aan mannen. En tóch sterven er in België elk jaar 3.000 méér vrouwen aan hart- en vaatziekten dan mannen. Het treft zelfs steeds vaker jongere vrouwen. Cardiologe Sofie Gevaert beschrijft waarom vrouwen meer risico lopen en wat je kan doen om er op tijd bij te zijn, vóór en als een hartaanval zich aandient. “Ga je naar de dokter voor een anticonceptievoorschrift, dan is dat al het moment voor een eerste check-up.”

Hart- en vaatziekten zijn, nog vóór borstkanker, de belangrijkste doodsoorzaak bij vrouwen: 31 procent van de sterfgevallen onder vrouwen in ons land zijn eraan te wijten. En de ziekte slaat alsmaar jonger toe: in de laatste vijftien jaar is het percentage vrouwen onder de 50 jaar met een hartaanval verdrievoudigd.

Daarom zette de Belgische Cardiologische Liga de campagne ‘Het Hart van de Vrouw’ op poten. Er moet meer bewustwording komen en minder taboe, vinden ze, zeker als je weet dat 80 procent van de hart- en vaatziekten verband houdt met levensstijl.

Het verschil tussen mannen- en vrouwenhart

Zowel qua anatomie als functie is ons hart uniseks, op één verschil na: de grootte ervan. Omdat vrouwen doorgaans een kleiner postuur hebben en dus over minder hartspiermassa beschikken, is hun hart vaak iets kleiner, met smallere bloedvaten. Details in de marge, zou je denken. Maar de sterftecijfers tonen een minder verwaarloosbaar genderverschil: in België ­sterven elk jaar 14.000 mannen aan ­hartziekten, tegenover 17.000 vrouwen. Daarmee zijn hart- en vaatziekten de belangrijkste doodsoorzaak bij Belgische vrouwen. Ongeveer één op de drie vrouwen overlijdt eraan, in vergelijking met één op de tien aan borstkanker.

“Bij het interpreteren van de cijfers is enige nuance wel op zijn plaats”, zegt cardiologe Sofie Gevaert (UZ Gent). “De hoge sterftecijfers bij vrouwen worden deels beïnvloed door hun levensverwachting: vrouwen worden gemiddeld gezien ouder dan mannen. Bovendien manifesteren hartproblemen zich bij hen doorgaans een tiental jaar later. Terwijl mannen vooral tussen 48 en 65 jaar risico lopen, duiken hartproblemen bij vrouwen eerder tussen 56 en 72 jaar op. En hoe ouder de patiënt op het ogenblik van de hartaanval is, hoe hoger de kans op overlijden. Bij vrouwen zijn hart- en vaatziekten dus veel vaker een eindelevensziekte dan bij mannen.”

“Tegelijk blijft het idee dat jonge vrouwen geen hartziekten hebben een gevaarlijke misvatting”, vervolgt ze. “Hoewel deze groep maar een klein deel van de sterftecijfers uitmaakt, worden hun problemen wel het vaakst miskend. Bij een hartinfarct is hun overlevingskans vandaag zelfs kleiner dan bij mannen.”

Zo voelt een hartaanval als je een vrouw bent

Voor wie erdoor getroffen wordt, lijkt een hartaanval plots te ontstaan. In werkelijkheid gaat er meestal een lang en sluipend proces aan vooraf: slagaderverkalking. “En factoren als een hoge bloeddruk, verhoogde cholesterol, overgewicht, gebrek aan beweging, roken, diabetes, langdurige stress en familiale geschiedenis veroorzaken dat. Maar sommige van die factoren wegen zwaarder door bij (jonge) vrouwen. De voornaamste zijn roken — zeker in combinatie met de anticonceptiepil —, een hoge bloeddruk en diabetes. De kleinere vrouwelijke bloedvaten vormen vermoedelijke de verklaring. Omdat ze een iets smallere diameter hebben, zouden ze bij aderverkalking sneller dichtslibben en dus sneller symptomen veroorzaken.”

Door zulke risicofactoren kan in de loop der jaren de binnenkant van de slagaders beschadigd raken. Als gevolg van een ontstekingsreactie ontstaat er een verdikking in de vaatwand, die ook wel ‘plaque’ genoemd wordt. De plaque in de ader kan scheuren, waarna er een bloedstolsel ontstaat en het bloedvat helemaal afgesloten raakt. Met een hartinfarct tot gevolg.

“Bij een ‘typisch mannelijke’ hartaanval situeert de vernauwing van de kransslagader zich op één welbepaalde plaats. Bij vrouwen, zeker wanneer ze iets ouder zijn, zien we eerder een diffuus patroon. Bij hen zit de aderverkalking vaak niet op één plek, maar overal een beetje”, verduidelijkt prof. Gevaert. “We zien dan meer verspreide, kleinere vernauwingen in de kleine vertakkingen van de kransslagaders. Er ontstaat dan een functioneel probleem, waardoor er minder zuurstof naar het hart kan vloeien.”

Ook de symptomen kunnen wat verschillen tussen mannen en vrouwen. “Het belangrijkste en dominantste symptoom van een hartinfarct blijft de olifantenpoot op de borst: beide geslachten signaleren meestal een hevige, drukkende pijn die uitstraalt naar de armen of nek.”

“Tegelijk merken we dat vrouwen dat typerende symptoom iets minder vaak signaleren en iets vaker last hebben van atypische klachten als pijn in de rug, zweten of hartkloppingen. ­Bovendien zijn ze ook geneigd om hun pijn anders te interpreteren of te formuleren dan mannen. Vaak zoeken ze zelf een verklaring voor hun klachten, die niet zelden ‘stress’ luidt. Ook dat zorgt ervoor dat een cardiovasculair probleem soms over het hoofd wordt gezien.”

Waarom gezonde jonge vrouwen soms een hartaanval krijgen

Meestal ontstaan de klachten pas als een slagader erg vernauwd is, wat verklaart waarom het gros van de hartpatiënten door de band genomen ver boven de vijftig is. Met uitzondering van een onderbelichte aandoening: spontane coronaire arteriële dissectie of SCAD, een type hartaanval dat voornamelijk jonge vrouwen zonder risicofactoren voor hart- en vaatziekten treft. Net daardoor bleef de hartkwaal lang onder de radar van ­patiënten én artsen. “Pas zo’n tien à vijftien jaar geleden kwam SCAD in het medische vizier, nadat cardiologen zich vragen begonnen te stellen. Hoe kwam het toch dat heel wat gezonde jonge vrouwen op het einde of kort na hun zwangerschap een hartaanval kregen?”

“Toen is het duidelijk geworden dat het mechanisme achter SCAD verschilt van een gewone hartaanval. Het gaat hier om een hartinfarct veroorzaakt door een spontane scheur of bloeding in een gezonde bloedvatwand.” In België doet prof. Gevaert er al enige tijd onderzoek naar. “We weten nu dat een kwart van de infarcten onder de leeftijd van vijftig jaar veroorzaakt wordt door SCAD. Negentig procent van alle patiënten is een vrouw, tien procent van hen is zwanger of net bevallen. ­Intense fysieke inspanning, zoals persen tijdens de bevalling en extreme emotionele stress lijken triggers te zijn.”

Prof. Gevaert benadrukt dat het om een zeldzame aandoening gaat, waarnaar volop onderzoek wordt verricht. “Hier in het UZ Gent zien we zo’n drie à vier gevallen per jaar. Door alle SCAD-gevallen te bundelen in een Europees patiëntenregister, hopen we aanknopingspunten te vinden die ons kunnen helpen om de ziekte beter te herkennen.”

Gelukkig worden tests gevoeliger

In navolging van de Verenigde Staten en Canada gaan er ook bij ons stemmen op om meer in te zetten op genderspecifieke zorg. Dat vrouwen zo lang behandeld werden alsof het kleine mannen waren, heeft vaak tot verkeerde diagnoses en behandelingen geleid.

“Bij ons is het doktersprofiel de laatste decennia gelukkig erg vervrouwelijkt en mede daardoor is er ook meer aandacht voor vrouwspecifieke kwalen, symptomen en zorg”, zegt Prof. Gevaert. “Neem nu de diagnostiek van acute hartaandoeningen. Om een hartinfarct op te sporen, meten we standaard de concentratie troponine in het bloed, een eiwit dat hartschade kan verraden. De laatste jaren hebben we echter ontdekt dat de hoeveelheid troponine bij vrouwen die een hartaanval kregen minder hoog oploopt dan bij een man. Daardoor bleef een infarct in het verleden weleens onder de radar. Nu zijn die tests veel gevoeliger geworden, waardoor vrouwen sneller geholpen worden.”

En of je nu een vrouw bent of niet, als patiënt heb je heel wat preventiemiddelen zelf in handen. “Een gezonde levensstijl kan tachtig procent van de hart- en vaatproblemen voorkomen. Dan gaat het om drie dingen: gezonde voeding, voldoende beweging en voldoende ontspanning”, besluit de ­cardiologe.

Laat dit aan je hart komen: 3 sleutelmomenten

1. Eerste anticonceptie = eerste check-up

“Er zijn een aantal momenten waarop er best eens stilgestaan wordt bij het vrouwenhart. Komt een jonge vrouw bij de dokter voor haar eerste anticonceptievoorschrift, dan is een goede bloeddrukcontrole en een cholesterolbepaling sowieso aangewezen. Vooral een te hoge bloeddruk wordt bij tieners of twintigers weleens over het hoofd gezien.” 

“Hoewel anticonceptiepillen steeds lichter worden, zorgen ze er nog steeds voor dat het bloed meer vrouwelijke hormonen gaat bevatten”, vervolgt prof. Gevaert. “Bij de overgrote meerderheid gaat dat amper gepaard met een verhoogd tromboserisico, maar er zijn uitzonderingen. Daarom moet een arts eerst een aantal risicofactoren in kaart brengen. Zitten er tromboses of erfelijke hartkwalen in de familie? Rookt de patiënt, of kampt die met obesitas? In bepaalde gevallen kan de pil minder geschikt zijn als anticonceptiemiddel.”

2. Zwangerschap = de stresstest bij uitstek

“Een zwangerschap vormt de ultieme stresstest voor het vrouwenhart. Het moet negen maanden lang harder werken: het volume bloed dat uitgepompt wordt per hartslag is hoger en de hartslag gaat omhoog. Heel wat vrouwen doorstaan deze test met glans, maar een aantal ontwikkelt zwangerschapsdiabetes, zwangerschapsvergiftiging of bevalt te vroeg. Wetenschappers vermoeden dat we deze zwangerschapscomplicaties als een alarmsignaal moeten beschouwen dat een al bestaand risico aan de oppervlakte brengt: we zien namelijk dat het verhoogde risico op hart- en vaatproblemen nog lang na de bevalling blijft aanhouden. Daardoor is (zelf)monitoring en tijdig ingrijpen bij deze vrouwen noodzakelijk.”

3. Menopauze = blijvend aandachtspunt

“Vanaf het moment waarop een vrouw in de menopauze komt, daalt de oestrogeenproductie drastisch, terwijl juist dat vrouwelijk hormoon enorm beschermend zou werken tegen hart- en vaatverkalking. Dat resulteert vrij snel in verhoogde cholesterolwaarden en vanaf vijf à tien jaar na de overgang zien we ook een flink verhoogde kans op een hoge bloeddruk. Vrouwen die voor hun vijfenveertigste in de overgang komen, lopen daardoor een verhoogd cardiovasculair risico.”

“Tegelijk blijven hart- en vaatziekten voor alle vijftigplussers — zowel voor mannen als vrouwen — een aandachtspunt. Ik adviseer hen om rond de leeftijd van vijfenveertig à vijftig jaar een cardiovasculair risicoprofiel te laten opmaken door hun arts. Op basis daarvan kan vastgesteld worden wat voor soort opvolging vereist is.”

Meer weten?

• Hoe komt het dat juist vrouwen zo vaak rondlopen met onbekende klachten en ­onjuiste diagnoses? Journaliste Mirjam ­Kaijer spit de problematiek samen met ­diverse experts uit in het boek ‘Ik ben geen man!’ (Uitgeverij Lucht, 23,99 euro, hier te koop).

• AudioCollectief SCHIK en documentairemaakster Sofie Peeters nemen de man-vrouwverschillen in de geneeskunde onder de loep in de podcast ‘Geen kleine man’ ­(gratis te beluisteren via o.a. Spotify en Apple Podcasts).