Wanneer je in de menopauze komt, is sterk genetisch bepaald: “De overgang is een symptoom van veroudering, niet de oorzaak ervan”

Vrouwen komen gemiddeld op hun 51ste op een belangrijk kantelpunt: de overgang. Wanneer je precies je laatste menstruatie krijgt, hangt nauw samen met veroudering, blijkt nu. Met andere woorden: de duur van je vruchtbaarheid is genetisch bepaald. Een groot internationaal team van wetenschappers heeft 290 genen gevonden die met die timing samenhangen. “Hoe later vrouwen menopauze ervaren, hoe gezonder ze ouder worden.” 

Opvliegers. Moodswings. Vermoeidheid. Concentratieproblemen. De menopauze is voor veel vrouwen geen lachertje. Overgangsklachten krijgen steeds vaker de broodnodige aandacht.Maar de menopauze is medisch gezien nog om veel andere redenen interessant, vertelt prof. dr. Joop Laven aan dagblad NRC. “Vanaf de menopauze neemt het risico op diabetes en hart- en vaatziekten opeens sterk toe en neemt de botdichtheid af. Over het algemeen geldt dat hoe later vrouwen menopauze ervaren, hoe gezonder ze ouder worden.”

De hoogleraar verloskunde en gynaecologie heeft samen met een groot internationaal team van wetenschappers onderzoek gedaan naar de menopauze: ze onderzochten het genetisch materiaal van ruim 200.000 vrouwen die al in de menopauze waren gekomen, en vonden 290 genetische varianten die invloed hebben op de leeftijd waarop de menopauze begint. Hun baanbrekende resultaten werden gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Nature. 

Reparatie en onderhoud 

Opvallend: vooral de genen voor reparatie en onderhoud van DNA zijn daarbij belangrijk. Ze zijn dus niet alleen heel bepalend voor het verouderingsproces, ook hun rol bij vrouwelijke vruchtbaarheid is bijvoorbeeld veel groter dan aanvankelijk gedacht. Hoe beter die genen hun werk doen, hoe langer een vrouw vruchtbaar is. 

Een vrouw wordt namelijk geboren met een beperkt aantal eicellen. Die kunnen in de loop der jaren schade oplopen, als je rookt bijvoorbeeld of wanneer ze overmatig worden blootgesteld aan straling. Je hebt het dus gedeeltelijk in de hand, maar DNA-schade is deels onvermijdelijk. Elke maand komt één eicel tot volle rijping, de rest sterft af. Wanneer bijna alle eicellen op zijn, vindt de menopauze plaats. Eén plus één is twee: als het lukt om de DNA-schade goed te herstellen, blijven meer ‘goed gerepareerde’ eicellen over en ben je langer vruchtbaar. 

“De veroudering van je lichaam bepaalt dus mee hoe lang de vruchtbare periode zal duren”, concludeert Laven in een artikel van het Rotterdamse Erasmusziekenhuis. “Daarmee vervalt het oude adagium dat je begint te verouderen nadat de menopauze is ingetreden. Het is dus eerder zo dat de menopauze het gevolg is van veroudering en dat veroudering vooraf gaat aan de menopauze. De start van de menopauze is als het ware een verklikker voor hoe goed DNA wordt gerepareerd en onderhouden.” 

Bewijs in Lapland 

De nieuwe conclusies sluiten aan bij eerdere bevindingen bij de Sami, de inheemse bewoners van Lapland. Dr. Laven wilde met collega-wetenschappers het verband onderzoeken tussen hoe lang een vrouw vruchtbaar is en hoe gezond ze oud wordt. Maar in westerse landen, waar anticonceptie alomtegenwoordig is, bleek dat onmogelijk. Sami-vrouwen laten anticonceptie daarentegen achterwege, en vormen dus de ideale groep om de samenhang tussen natuurlijke veroudering en vruchtbaarheid te bestuderen. 

En ja hoor, de vrouwen die nog kinderen kregen op latere leeftijd – tussen de 40 en 45 jaar – werden vaker negentig jaar of ouder.

Genetische risicoprofielen

Britse collega’s focusten zich voor de Nature-studie op twee DNA-reperatiegenen. Ze deden testen bij muizen: door de genen uit te schakelen of net een extra impuls te geven, konden ze de vruchtbaarheid van de muizen sturen. Of we dat dan ook bij mensen gaan doen? “Daarvoor is het nog veel te vroeg”, nuanceert dr. Laven aan NRC. “Daarvoor moeten we de relatieve bijdrage en de functie van die 290 genen eerst nog preciezer uitzoeken.”

De hoogleraar gynaecologie heeft het liever over genetische risicoprofielen: artsen zouden dan de vruchtbaarheid van vrouwen veel beter in kaart kunnen brengen. “Aan de hand daarvan kun je vrouwen adviezen geven over het al dan niet uitstellen van zwangerschap. En over levensstijl. Stoppen met roken en afvallen helpen écht als het gaat om je vruchtbaarheid. En dus ook om gezond ouder worden.”