Wees diabetes te slim af !
Diabetes: 650.000 Belgen lijden eraan, en nog eens de helft loopt ermee rond zonder het te weten. Vooral bij de type 2-variant zijn de symptomen vaag. Nochtans kan je de ziekte voor zijn, aldus onze expert.
Wereldwijd kampen meer dan anderhalf miljard mensen met overgewicht. In België is 47 procent van de bevolking te zwaar. In de leeftijdsgroep van de 55- tot 65-jarigen is zelfs een op de vijf obees, wat betekent dat hun BMI 30 of meer bedraagt. Hallucinante cijfers waarvoor we ooit de rekening gepresenteerd krijgen. Die komt niet alleen in de vorm van een verhoogd risico op hart- en vaatziekten, rug- en gewrichtsklachten of bepaalde soorten kanker. Ook de kans om type 2 diabetes te ontwikkelen stijgt naarmate de kilo’s toenemen. Met een percentage van patiënten dat vandaag rond de zes à zeven procent schommelt en over vijftien jaar op tien procent geraamd wordt, is het een ziekte die allerminst te minimaliseren valt. Gelukkig is er ook goed nieuws, want het tij blijkt te kunnen keren.
Type 1 versus type 2
In de volksmond wordt gezegd dat de diabeet ‘last heeft van zijn suiker’. Hoewel ze wat kort door de bocht is, vat die uitspraak wel simpel samen wat er aan de hand is. Emeritus professor Luc Van Gaal, voormalig diensthoofd Diabetologie in het UZA: ‘Dat wat als ‘suikerziekte’ benoemd wordt, wordt in de realiteit ingedeeld in diverse soorten. Daarvan zijn type 1 en type 2 diabetes de meest voorkomende. Een gemene deler bij alle vormen is een verhoogde aanwezigheid van suiker in het bloed als gevolg van een gebrekkige of ontbrekende aanmaak van insuline. Insuline, een hormoon dat geproduceerd wordt in onze pancreas, zorgt ervoor dat de suiker of glucose uit onze voeding opgenomen wordt in onze cellen, zodat die voldoende energie krijgen. Als er geen of niet genoeg insuline aangemaakt wordt, stapelt het suikergehalte in het bloed zich op, wat schadelijk is voor allerlei weefsels en tot diverse verwikkelingen op lange en korte termijn kan leiden.’ Tot zover de gelijkenis. Typerend voor beide soorten zijn namelijk de oorzaken ervan. De diabetoloog: ‘Bij type 1 diabetes vormt een totale productiestop van insuline de kern van het probleem, met als gevolg dat de lichaamscellen niet meer de nodige energie krijgen en de suiker zich opstapelt in het bloed. Bijgevolg piekt de suikerspiegel pijlsnel. De gevolgen van die acute stijging laten niet lang op zich wachten. De patiënt zal in korte tijd sterk vermageren, een onstilbare dorst krijgen en erg vaak moeten plassen. Over wat er exact aan de basis ligt van het ziektebeeld, is nog onderzoek lopende. Wel staat vast dat het een auto-immuunziekte is: het afweersysteem keert zich tegen de lichaamseigen cellen en stoffen. Zowel erfelijkheid als bepaalde omgevingsfactoren dragen hun steentje daartoe bij.’
Bij type 2 diabetes blijkt een octet van organen een rol te spelen. Luc Van Gaal: ‘Bij deze soort liggen twee problemen aan de basis. Ten eerste maakt de pancreas nog wel insuline aan, maar in onvoldoende hoeveelheden. Ten tweede is de werking van de aanwezige insuline verminderd. Naast de pancreas spelen nog zeven andere weefsels een rol. Zo maakt de lever ’s nachts te veel suiker aan, scheiden de darm en het vetweefsel bepaalde hormonen en stoffen af die eveneens invloed hebben op de suikerregulatie en ontdekten wetenschappers enkele jaren geleden dat de manier waarop glucose door de nieren verwerkt wordt het ontstaan van de hoge suikerwaarden bij type 2 diabetes beïnvloedt. Daarnaast treedt er ongevoeligheid voor insuline op in het lever-, spier- en vetweefsel.’ Terwijl de diagnose bij type 1 diabetespatiënten vooral valt vóór het veertigste levensjaar, treedt type 2 diabetes meestal op vanaf de leeftijd van veertig à vijftig jaar. Meer dan negentig procent van de diabetici lijdt aan type 2. Bovendien lopen heel wat patiënten nog onwetend rond, aldus de arts. ‘In tegenstelling tot type 1 diabetes manifesteren de klachten zich bij type 2 pas jaren later. Vóór iemand de ziekte ontwikkelt, kan hij of zij vijf tot tien jaar in het prestadium verkeren. Omdat de stijging van de bloedsuikerspiegel zich bij dit type diabetes erg geleidelijk voltrekt, merkt de patiënt er aanvankelijk niets van. Vaak valt de diagnose veeleer per toeval, op basis van klachten die ogenschijnlijk niets met de ziekte te maken hebben. Bijvoorbeeld een slecht genezende voetwonde kan uiteindelijk tot het vaststellen van type 2 diabetes leiden, net zoals ook frequente blaasontstekingen en terugkerende genitale infecties een eerste teken kunnen zijn.’
Risicoprofiel
Type 1 diabetes kan voorlopig niet voorkomen worden. Als het over type 2 diabetes gaat, weerklinkt een heel ander verhaal. Hoewel erfelijke aanleg een rol speelt, hangt het ontstaan ervan tevens sterk samen met de levensstijl. Luc Van Gaal: ‘Een eerste belangrijke opmerking is dat je nooit de ziekte zelf erft, maar de aanleg om ze te kunnen krijgen. Hoe actief de bètacellen – de cellen die de insulineaanmaak regelen in de pancreas – zijn, hangt namelijk voor een stuk van je genen af, alsook de manier waarop glucose in je spierweefsel verbrand en opgestapeld wordt. Maar die diabetes, zien hun kans tot acht keer verhoogd. ‘Daarnaast wordt ook de invloed van medicatie soms over het hoofd gezien. Bepaalde middelen zijn slecht voor het glucosemetabolisme. De bekendste voorbeelden daarvan zijn cortisonen, plaspillen en bepaalde antipsychotica. Herken je jezelf (gedeeltelijk) in dat risicoprofiel, kaart dat dan aan bij je huisarts. Hij kan door middel van een test nagaan of je al in het prestadium verkeert en indien nodig de juiste maatregelen treffen’, adviseert de diabetoloog.
Je levensstijl als medicijn
Luc Van Gaal: ‘Bij de behandeling zijn voeding en beweging aanvankelijk de grote pijlers. Omdat tachtig procent van de patiënten met overgewicht kampt, is het wegwerken van de overtollige kilo’s een must.’ In eerste instantie schrijft de arts dan ook een levensstijlaanpassing voor, die bestaat uit actieve lichaamsbeweging – zo’n halfuur per dag – en het vermijden van vet, snelle suikers, snoep en overmatig alcoholgebruik. Als er daarmee onvoldoende resultaat geboekt wordt, schrijft de arts medicatie voor. ‘De meeste type 2 diabetici nemen dagelijks tabletten die de resterende insuline als het ware aanporren, zodat de suikers uit onze voeding alsnog in de cellen terechtkomen. Recent werden er injecties ontwikkeld met lichaamseigen hormonen die na het toedienen een invloed uitoefenen op enkele weefsels die betrokken zijn bij het ontstaan van type 2 diabetes.’ Dat alleen de consumptie van te veel suiker tot type 2 diabetes leidt, is een hardnekkig misverstand, benadrukt de prof. ‘Overgewicht speelt een centrale rol, maar hoe die kilo’s er gekomen zijn, maakt weinig uit.’ Dat ze er (gedeeltelijk) weer afvliegen wél. Luc Van Gaal: ‘Je kan zelf meer doen dan je denkt. Valt een prediabeet vier à vijf kilo af, dan ziet hij zijn risico op het effectief ontwikkelen van de ziekte met zestig procent dalen. Meer dan voldoende redenen dus om een gezond eet- en beweegpatroon te ambiëren.’
Type 2 diabetes? Maak jezelf beter!
De tijd dat bij diabetes een streng dieet aanbevolen werd, is gelukkig voorbij. Met een paar kleine aanpassingen kom je al een heel eind.
Tip 1: Extra aandacht voor koolhydraten
In een gezonde diabetesvoeding is wel extra aandacht nodig voor de hoeveelheid ingenomen koolhydraten en de spreiding ervan tijdens de dag. Tegelijk zijn ook de hoeveelheid en het soort vetten en de voedingsvezels van belang. Eveneens is het belangrijk te letten op de energie-inname. Een te hoge inname van koolhydraten zal bij een positieve energiebalans immers leiden tot gewichtstoename. Maar de ‘verpakking’ speelt ook een rol: vooral vloeibare producten rijk aan vrije suikers – zoals frisdranken of fruitsappen – worden, omdat ze minder verzadigend werken, gemakkelijk in grote hoeveelheden ingenomen en worden bovendien snel verteerd. Ook de koolhydraten uit koeken, gebak, snoep ... dragen bij tot een overmatige calorie-inname. Voedingsmiddelen met een hoog gehalte aan voedingsvezels zoals groenten, fruit en peulvruchten geven langer een vol gevoel. Ook volkoren graanproducten en aardappelen zijn een bron van vezels, wat een voordeel biedt naar verzadiging en snelheid van stijging van de bloedsuikerspiegel. Maak dus slimme keuzes in de keuken!
Tip 2: Beweeg meer en zit minder lang stil
Bewegen is voor iedereen goed, maar zeker voor type 2 diabeten een must. Bewegen verbetert de stofwisseling en insulinegevoeligheid. Het verlaagt bovendien de glucosewaarden en zorgt ervoor dat je je energieker voelt. Meteen fanatiek gaan hardlopen hoeft niet per se: je dagelijks halfuurtje beweging kan je eveneens invullen met wandelen, fietsen of joggen. Een duwtje in de rug nodig? Toestellen die je vooruitgang meten – denk aan een stappenteller – houden je gemotiveerd. En onthoud: zitten is het nieuwe roken!
Tip 3: Liever een glaasje minder
Een goed glas is echt niet verboden als je diabetes hebt, maar je dient wel enkele zaken in acht te nemen. Ten eerste leveren alcoholische dranken veel energie. Veel of regelmatig drinken is dan ook slecht voor het gewicht. Bovendien zal alcohol door specifieke inwerking op de lever de eigen suikeraanmaak bemoeilijken. Hierdoor kan tot enkele uren na de alcoholinname een onverwachte hypoglycemie ontstaan. In likeuren, zoete aperitieven, bieren en tal van andere dranken zit behoorlijk wat suiker. Hierdoor veroorzaken ze een snelle bloedsuikerstijging, die niet samenvalt met de bloedsuikerdaling veroorzaakt door de aanwezige alcohol. Betere alternatieven zijn champagne of schuimwijn ‘brut’, rode en droge witte wijn of droge sherry. Ook alcoholvrije bieren drink je liever met mate. Het alcoholpercentage mag dan beduidend lager zijn, ze bevatten nog steeds heel wat koolhydraten.
Tip 4: Werk aan je gewicht
Te veel vetweefsel vergroot de kans op diabetes, vooral als dat vet in de buik zit. Verlies van vet maakt de kans veel kleiner dat je diabetes krijgt en het verbetert ook de bloedglucose bij mensen die al diabetes hebben. Door het bepalen van je body-mass index (BMI) krijg je op een eenvoudige manier een idee of je een gezond gewicht hebt. Daarnaast geeft vooral je buikomtrek een goed beeld van je gezondheidstoestand.
Tip 5: Stop met roken
Voor wie al diabetes heeft, is het extra belangrijk om het roken te laten. Roken versterkt alle gezondheidsrisico’s die gekoppeld zijn aan diabetes. Als je diabetes hebt, zijn de schadelijke effecten van roken immers veel meer uitgesproken. Het is alsof je dubbel zo veel zou roken: het schadelijke effect van een half pakje sigaretten bij diabetes komt overeen met dat van een volledig pakje bij iemand die geen diabetes heeft.
Tip 6: Laat je ondersteunen
Diabetes type 2 is een chronische ziekte die een strikte opvolging vereist. Gelukkig sta je er niet alleen voor. De diabeteszorg is in België zeer sterk uitgebouwd en je kan rekenen op de steun van verschillende zorgverleners. De huisarts vormt de eerste schakel.
