Wie nu nog graag alcohol drinkt, let maar beter op. Trendwatcher: “De tendens is al een tijdje gaande”

Krijg je ook het gevoel dat alcohol steeds meer in het verdomhoekje zit? Alcoholvrije dranken boomen, ouders passen hun opvoeding aan en op beleidsvlak borrelt er van alles. Trendwatcher Herman Konings schetst wat er nog verandert, van hogere prijzen tot een potentieel verbod. “Hebben jongeren het licht gezien of hebben ouderen een probleem?”

In NINA had actrice Cathérine Kools het over haar leven zonder alcohol.Ook presentatrice Evi Hanssen praat over de vele voordelen sinds ze niet meer drinkt. En actrice Ella-June Henrard drinkt evengoed al een poosje niet meer. Met hen nog heel wat anderen mensen, vooral deze maand van Tournée Minerale. Bekende en minder bekende Vlamingen klinken dus op het feit dat ze geen alcohol meer drinken.

Uit cijfers van ons land komt naar voor dat het vaker jongeren zijn die alcohol afzweren. Zij beginnen pas op latere leeftijd met alcohol, in vergelijking met vroeger. Ook buiten de landsgrenzen is dat zo, klinkt het bij het Expertisecentrum Alcohol en andere Drugs (VAD). Maar los van leeftijdsgroepen daalt het alcoholgebruik in het algemeen in België, volgens VAD.

Hebben jongeren het licht gezien of hebben ouderen een probleem?

Gaat iedereen binnenkort sober door het leven? Om op die vraag te antwoorden moeten we kijken naar de jeugd van tegenwoordig. Als het van hen af hangt, lijkt het van wel, zegt ook bekende trendwatcher en master in de theoretische psychologie Herman Konings. “De tendens naar een alcoholvrij leven is al een tijdje gaande. Wel is er een duidelijk verschil tussen de oudere generaties, vanaf 45 jaar. Die generaties drinken meer dan de millennials (25 tot 39 jaar, red.) en de Gen Z’ers (18 tot 24 jaar, red.). Die laatsten hebben vaak nog geen kinderen en daardoor meer tijd om uit te gaan. Zelfs dan drinken velen van hen aanzienlijk minder, een interessant fenomeen.”

Nog een recent nieuwtje dat de forse generatiebreuk aanstipt? Daarvoor moeten we naar Frankrijk, waar Franse jongeren steeds minder wijn drinken volgens het adviesbureau Wine Intelligence. Het stereotype van de Franse man die elke dag van een glaasje rood nipt, sterft daarmee uit. Een poos terug in het nieuws: het zijn de babyboomers (55+) die problematisch veel drinken, meer dan tien glazen per week.

Konings haalt enkele beweegredenen aan: de eerste is de opvoeding. “De 55-plussers kregen een strenge opvoeding. De moeders, meestal huisvrouwen, lieten hun kinderen niet van tafel voor de spruitjes op waren. Zulke bittere smaken vinden kinderen niet spontaan lekker, dat moeten ze léren. Voor de bittere smaak van een pintje geldt dat ook. Als je op jonge leeftijd genoeg met die bittere smaken in contact komt, nemen je hersenen met hun sponskracht die prikkels op. Als je later op café gaat met vriendjes en je drinkt een pintje, zal je vlotter de smaak van bier waarderen.”

We drinken minder omdat we geen spruitjes eten en in de file staan

De generatie twintigers, vandaag de dag, werd anders opgevoed. “Mama en papa zijn nu vaker tweeverdieners die ook verder van thuis werken, later thuiskomen door toenemende files en langer doorwerken. Ouders hebben minder tijd, dus ook minder tijd om streng te zijn als hun kind bittere groenten, zoals spruitjes, niet wil opeten. Plus, ze voelen zich schuldig omdat ze veel van huis zijn. Om vers eten klaar te maken is er vaak ook tout court geen tijd.”

Gevolg: kinderen herkennen de smaak van bitter wellicht minder op latere leeftijd en verlangen meer naar zoet. “Als ze van een pintje drinken, is de kans dus groter dat ze dat nog steeds niet lekker vinden. Ze kiezen liever voor een zoet alternatief zoals Red Bull. En omdat ook vriendjes dat bittere vaak minder lekker vinden, is er dus minder groepsdruk.” Lees: minder kans om te bezwijken aan alcohol.

Ook is de jongere generatie veel meer bezig met te zeggen waar het op staat, legt Konings uit. “Een veertienjarige is authentieker, meer open en mondiger dan vroeger. Ze hebben geleerd dat over gevoelens praten iets goed is, dus zullen de meesten het makkelijker aangeven als ze iets niet lusten of niet willen.”

Wordt alcohol het nieuwe roken? “Gek dat je afhankelijk bent”

“Nu kan iemand zich nog verstoppen achter de wet van de grote getallen, want de meerderheid drinkt alcohol”, stelt Konings. “Maar als die aantallen dalen, ga je vroeg of laat tot een minderheid behoren.” Zullen we ons dan gaan schamen wanneer we met een kater wakker worden? “Als je uiteindelijk tot de minderheid van drinkers behoort, vraag je je misschien af waarom het jou niet lukt om van de alcohol af te blijven. Dat kan gepaard gaan met schaamte. Er zal meer polarisatie zijn tussen de twee groepen. Zij die alcohol afzweren en de groep die we meer als verliezers zullen zien, de groep die wel nog verslaafd zijn aan een drug.”

Want ja, alcohol wordt steeds meer als drug gezien. “Vroeger was dat niet zo, toen kreeg je de boodschap dat een glaasje geen kwaad kan. Ouderen groeiden op met alcohol, ze linkten het aan plezier en fijne herinneringen. Nu horen we meer de alarmerende boodschap: ‘Trap niet in de val van verslaving, het maakt meer kapot dan je lief is.’”

En dan is er ook ons gezondheidsbewustzijn. “We leren al in het onderwijs dat alcohol ongezond is, er zijn radioprogramma’s en podcasts over. Dat helpt allemaal en was er vroeger niet. Jongeren denken op de lange termijn: ze kennen de effecten van alcohol op het lichaam.”

Kijken we dan neer op de alcohol nuttigende mens? Konings: “Moeilijke vraag, want kijken we neer op mensen die roken? Ik vermoed wel dat we ze als machtelozen zullen zien die een onnatuurlijke high nodig hebben om zich te kunnen amuseren of socialer te zijn. Nuchter gezien is het gek dat je afhankelijk bent van iets om in de stemming te komen, een argument dat je vaak hoort. Mensen die niet drinken zien zichzelf meer als winnaars die wel volhouden en geen hulpmiddel voor een prettig leven nodig hebben.”

De hamvraag: is alcohol het nieuwe roken? “We zullen minder alcohol verbruiken, maar veel meer dan roken komt alcohol ook met sociaal genot. En het aantal gelegenheidsdrinkers is groter dan het aantal gelegenheidsrokers. Zij zouden zich verzetten tegen een alcoholverbod, meer dan een gelegenheidsroker dat zal doen bij een rookverbod. Drinken zal dus niet hetzelfde taboeparcour volgen als roken, maar we zullen zeker enkele gelijkaardige evoluties zien. Bijvoorbeeld: stijgende prijzen.”

Wat zal er veranderen?

- Minder reclame

“Het lijkt me een logische evolutie dat reclame en het promoten van alcohol aan banden wordt gelegd. De meeste beslissingsnemers, politici, lobbyisten, mensen uit de industrie behoren tot de groep vijftigers. Daarvan drinkt de meerderheid. Over tien en twintig jaar komen de jongeren die alcohol vaker afzweren eraan en krijgen zij het zeggenschap. Ze vinden een alcoholvrij leven belangrijker, vanzelfsprekender en gezonder. Ze zullen het daardoor makkelijker inperken.”

- Meer accijnzen

“Ik verwacht ook hogere accijnzen, net om dezelfde reden als een verbod op reclame. Bij sigaretten zagen we hetzelfde gebeuren én dat had effect. Natuurlijk zijn hogere prijzen niet het enige wat werkt om het volk minder alcohol te doen drinken: het is een combinatie van dat plus het besef dat het de gezondheid schaadt. Om de groep verslaafden in te perken, zal er meer nodig zijn dan een hogere prijs voor een fles drank.”

- Waarschuwende boodschappen

“De waarschuwende afbeeldingen of teksten zoals we die op een sigarettenpakje zien, komen wellicht niet op onze fles wijn te staan. Een alcoholfles heeft immers vaak een decoratieve functie. Hij siert je feesttafel, bijvoorbeeld. Het siert je feesttafel, bijvoorbeeld. Ook niet-alcoholdrinkers vinden het gezellig en de appetijt wordt met zo’n boodschap aangetast. Dat zou op groot bezwaar onthaald kunnen worden.”

Keuze zat aan drankjes die je nuchter houden

Ook non-alcoholische dranken zitten in een stroomversnelling. “We zitten zelf al zo ver dat sommige dranken moeilijk te onderscheiden zijn van de originele. De interessantste alternatieven zijn misschien wel schierwijnen. Dat is water aangevuld met de schillen van druiven, waardoor je een hint van wijn proeft. Je denkt bijna dat je een merlot drinkt, want je proeft die druif.” Een voorbeeldje dat Konings aanhaalt is O.Vine.

“Bovendien zitten er vaak antioxidanten of toegevoegde vitamines in zulke dranken, win-win. Het lijkt wel een apothekersdrankje en tegelijk zijn het fancy mocktails voor jouw vrijdagavond. In 2022 is de productie van die functionele drankjes in België op één jaar tijd met een kwart gegroeid, tot 9,4 miljoen liter. Marktonderzoekbureau Euromonitor verwacht dat het op jaarbasis zal blijven stijgen, elk jaar met 8,5 procent.”