“Zwanger worden draait om de juiste timing”: fertiliteitsarts onderscheidt feiten en fabels over vruchtbaarheid

Wat als je zaad- of eicellen niet meewerken? Een op de zes koppels worstelt met vruchtbaarheidproblemen. Wat niet helpt, is dat er vaak met hardnekkige volkswijsheden naar hun hoofd wordt gegooid. ‘Zetelverwarming is slecht voor je zaad’ of ‘zwanger worden draait om timing!’. Kan jij er nog aan uit? Omdat het momenteel de Europese Week van de Vruchtbaarheid is, onderscheidt fertiliteitsarts Guy Verhulst feiten van fictie. “Ook de kwaliteit van een vrijpartij telt mee.”

FEIT: Zwanger worden draait om de juiste timing

Fertiliteitsarts en diensthoofd gynaecologie-verloskunde Guy Verhulst (ASZ Aalst): “Niet zo veel mogelijk vrijen, wel op het juiste moment: daar komt het op aan als je zwanger wil worden. Als vrouw ben je namelijk maar een paar dagen per cyclus vruchtbaar, omdat een eicel maar 24 uur overleeft. Zaadcellen daarentegen kunnen tot vijf dagen in leven blijven. Eén of twee keer vrijen in de twee à drie dagen vóór de eisprong is daarom optimaal. Er bestaan enkele trucjes om te weten te komen wanneer je vruchtbaar bent als vrouw. Je vaginale afscheiding wordt rond de eisprong helder, glanzend en draderig. Een beetje zoals rauw eiwit.”

Maar ...

“Ook de kwaliteit van een vrijpartij telt. Als beide partners opgewonden zijn, is de kans op bevruchting groter. Doordat de vrouw vochtig is, kan het zaad ­namelijk beter voortbewegen. De ritmische samentrekkingen van de baarmoeder tijdens het vrouwelijk orgasme drijven zaadcellen voort. Daarnaast neemt ook de kwaliteit van het sperma toe als de man flink opgewonden is voor hij klaarkomt. Wees dus niet te krampachtig bezig met de timing. Bij vrijen op commando schiet niet alleen de spontaniteit, maar ook het genot er vaak bij in. Terwijl ook dat belangrijk is voor een ­geslaagde bevruchting.”

FEIT: Niet je leeftijd, maar je ovariële leeftijd telt

“De eicelvoorraad van een vrouw wordt al vóór de ­geboorte gevormd. Rond de vijfde maand van de zwangerschap bereikt het aantal eicellen zijn maximum: 7 miljoen. Vanaf dan beginnen eicellen af te sterven. Tegen de puberteit heeft een meisje nog 200.000 tot 400.000 eicellen over. Daar moet ze het mee doen tot aan de menopauze: die breekt aan als je eicelreserve uitgeput is.”

“Het AMH of antimulleriaans hormoon, dat gemeten wordt via een bloedtest, geeft een indicatie van het aantal nog aanwezige eicellen. Hoe lager het AMH, hoe lager je eicelvoorraad, en hoe kleiner je kansen dus zijn om zwanger te ­worden. Genetische aanleg ­bepaalt mee hoe snel de ­voorraad eitjes slinkt. Bij vrouwen die al rond hun veertigste in de overgang belanden – zo’n vijf procent – is er dikwijls sprake van een erfelijke factor: uit navraag blijkt dat hun ­(groot)moeder er ook zo vroeg bij was.”

“Maar ook levensstijl speelt een grote rol, met roken op kop. De schadelijke stoffen in sigaretten putten de eicelvoorraad sneller uit. Er bestaat zelfs een evenredig verband tussen het aantal sigaretten per dag en de snelheid waarmee de eicelvoorraad uitgeput raakt. Zware rokers komen zo’n vier jaar eerder in de menopauze. Zelfs als je stopt met roken, is de schade aan de eicelvoorraad onomkeerbaar.”

Maar ...

“Eierstokken kunnen sneller of trager verouderen dan de rest van een vrouwenlichaam. Het proces dat ervoor zorgt dat de eicelvoorraad geleidelijk aan krimpt, is nog niet helemaal ontrafeld. Wat wel vaststaat, is dat de mate van vruchtbaarheid sowieso daalt met de leeftijd.”

“Niet alleen neemt het aantal eicellen met de tijd af, maar ook de kwaliteit ervan. Je kan dus niet ontkennen dat er een rechtstreeks verband is tussen vruchtbaarheid en leeftijd. Ik zie dan ook heil in een maatschappij waarin een kinderwens een carrière niet langer in de weg hoeft te staan. Het wordt dringend tijd dat we meer rekening houden met de praktische ­besognes van zwangere vrouwen en jonge ­mama’s.”

Feit: Met social freezing druk je op de pauzeknop

“Eenmaal de 35 gepasseerd, gaat je kans om zwanger te worden met rasse schreden achteruit. Dit kan je vandaag omzeilen met social freezing of AGE-banking, een procedure waarbij rijpe eicellen via een punctie worden vergaard, en ingevroren. Daardoor wordt het verouderingsproces van de eicellen gestopt. Vóór gebruik worden de ingevroren eicellen ontdooid om via ivf met een zaadcel bevrucht te worden. Daarna wordt het embryo teruggeplaatst. Stel dat je jouw eicellen op je dertigste laat invriezen en op je veertigste ­gebruikt, dan heb je theoretisch gezien dezelfde ­zwangerschapskansen als een dertigjarige.”

Maar ...

“In theorie kan een vrouw van zestig zo nog zwanger worden. Vandaar dat er wettelijke limieten verbonden zijn aan terugplaatsing. Ingevroren eicellen kunnen tien jaar bewaard worden, of tot de vrouw 47 is. Een transfer van embryo’s kan tot net voor de 48ste verjaardag. Met de leeftijd stijgt namelijk de kans op zwangerschapscomplicaties, ook met een jongere eicel. Social freezing biedt dus geen garantie op een kind. Bovendien staat er ook een deadline op het invriezen. Wettelijk gezien moet de eicelpick-up vóór je 40ste gebeuren.”

FABEL: Menstrueren = vruchtbaar

“Het is een misvatting dat je zwanger kan worden zolang je je maandstonden hebt. De vruchtbaarheid stopt al zo’n zeven jaar vóór de menopauze.”

FEIT: SOA's kunnen de vruchtbaarheid aantasten

“Ongeveer 25 à 30 procent van de vruchtbaarheidsproblemen bij vrouwen is toe te schrijven aan afwijkingen aan de eileiders. Zo’n blokkade is veelal te wijten aan een infectie, die vaak veroorzaakt wordt door een soa. Vooral chlamydia: deze bacteriële infectie kan vanuit de vagina opstijgen naar de eileiders en er verlittekening en verklevingen veroorzaken.”

“Soms kan je vage klachten ondervinden, zoals vaginale afscheiding, pijn in de onderbuik, bloedverlies na seks, pijn tijdens het vrijen of plasproblemen. Maar meestal blijft zo’n infectie symptoomloos, waardoor vrouwen niet merken dat ze besmet zijn. Een tijdige diagnose kan verstoppingen van de eileiders voorkomen. Want eenmaal aangetast, is de schade ­onomkeerbaar. Hetzelfde geldt voor gonorroe, een soa die je eveneens kan krijgen en doorgeven zonder dat je het merkt. Vandaar dat we blijven hameren op het ­belang van sensibilisering.”

Maar ...

“In de praktijk merk ik nog te vaak dat ‘veilig vrijen’ voor jongeren gelijkstaat aan ‘niet zwanger worden’. Pilgebruiksters laten het condoom vaak achterwege. Nochtans is chlamydia de meestvoorkomende soa bij vrouwen onder de 25 jaar. Tot voor kort zat het aantal infecties trouwens in stijgende lijn. Pas recent was er een daling, met dank aan de corona-epidemie.”

NIET BEWEZEN: Zetelverwarming is slecht voor het zaad

“In ons land bedroeg een zaadlozing zo’n vijftig jaar geleden nog gemiddeld 100 miljoen zwemmers per milliliter sperma. Tien jaar geleden was dat aantal al meer dan gehalveerd. Weten­schappers schatten dat mannen per jaar 1,6 procent minder zaadcellen produceren. Hoe dat komt? Daar zijn al bladzijden over volgeschreven.”

“Aan de zetelverwarming in auto’s, die voor een tijdelijke temperatuursverhoging in de zaadballen zorgt, wordt weleens een negatieve invloed toegeschreven. Ook strakke broeken of zittende beroepen kunnen zo’n temperatuurstijging tot gevolg hebben. Maar die beweringen kunnen niet wetenschappelijk hard gemaakt worden. Dat de kans op zwangerschap daadwerkelijk verbetert als je zorgt dat de temperatuur in je teelballen laag blijft, is ­namelijk nog niet voldoende onderzocht. Idem voor wat de invloed van smartphones in de broekzak betreft.”

Maar ...

“Bewezen oorzaken voor de dalende zaadkwaliteit zijn: roken, alcohol- en druggebruik. We worden ons ook steeds meer bewust van hormoonverstoorders. Deze chemische stoffen – zoals ftalaten, dioxines en bisfenolen – lijken qua structuur sterk op het vrouwelijk hormoon oestrogeen. Zo kunnen ze de mannelijke hormoonhuishouding in de war sturen. Het effect is het grootst als vrouwen die zwanger zijn van een jongetje, met deze stoffen in contact komen: hormoonverstoorders hebben een negatief effect op de teelballen in ontwikkeling, en de latere zaadkwaliteit. Ook voor mannen kan contact met hormoonverstoorders nadelig zijn, maar in mindere mate. Hormoonverstoorders hebben wellicht ook invloed op de vrouwelijke vruchtbaarheid, alleen is die nog niet voldoende bestudeerd.”