Kind zijn in crisistijd? Bikkelhard, blijkt uit onderzoek. Expert: “De pandemie heeft onze kinderen diep geraakt”

Als het over de pandemie gaat, wordt er steeds vaker naar kinderen gewezen. Want wat doet covid eigenlijk met onze kleinsten? Drie kindjes delen hun ervaring, en een onderzoek van JeugdOnderzoeksPlatform probeert die vraag ook te beantwoorden. “Dat het effect van de pandemie op onze kinderen zo groot zou zijn, hadden we niet verwacht.” Gezinspsycholoog Nina Mouton en neuroloog Steven Laureys geven tips over hoe jij je kind in deze periode kan steunen.

Jonge kinderen voelen zich minder goed in hun vel, hebben minder vertrouwen in de toekomst en zijn minder tevreden over hun leven. Dat blijkt uit het onderzoek van het JeugdOnderzoeksPlatform, een samenwerking van UGent, VUB, KU Leuven en HOGENT, dat meer dan 2.400 scholieren uit het vierde tot zesde leerjaar bevroeg naar de impact van Covid-19.

“Terwijl het welbevinden van kinderen meer dan tien jaar lang stabiel bleef, duikt het nu op alle vlakken duidelijk naar omlaag”, zegt dr. Jef Vlegels, onderzoeker aan de UGent. “Kinderen hebben minder energie, voelen zich minder blij, zijn vaker verdrietig of verveeld. De pandemie heeft hen duidelijk diep geraakt. Dat het effect zo groot zou zijn, hadden we niet verwacht. Je zou denken dat meer thuistijd de banden helpt aanhalen, maar ook over de gezinssituatie blijken kinderen minder tevreden dan in 2018, toen we een soortgelijke enquête rond welzijn deden.”

“Dat kan allerlei redenen hebben. Denk aan de combinatie van thuiswerk en thuisonderwijs, die stresserend kan zijn. Spanningen die al langer aanwezig waren, kunnen door vaker thuis te zijn extra voelbaar worden. Vast staat dat kinderen in kwetsbare gezinnen – met financiële moeilijkheden of waar sprake is van verbaal, psychisch of fysiek geweld – het nog moeilijker hebben. 14 procent van de kinderen gaf aan dat er tijdens de lockdown niet elke dag voldoende eten was. Voor 23 procent lukte het thuis niet of slechts een beetje om te studeren en 18 procent voelt zich thuis niet serieus genomen. We zouden toch bijzondere aandacht moeten besteden aan kinderen in moeilijke thuissituaties.”

Effect op lange termijn

Kinderen zijn veerkrachtig, roepen de positivo’s onder ons. “Maar hoe sterk jonge kinderen ook zijn, maatregelen die hun sociale leven on hold zetten raken aan hun mentale welbevinden. Dat kan diepgaande effecten hebben. De lagereschooltijd is een cruciale periode waarin kinderen hun sociale netwerk buiten het gezin ontwikkelen. Leeftijdsgenoten, maar ook bijvoorbeeld leerkrachten of sporttrainers worden alsmaar belangrijker voor hun geluk. Als aan die contacten geraakt wordt, hoeft het niet te verbazen dat dit ten koste van het mentale welzijn gaat.”

“Sociale netwerken zijn ook belangrijk voor andere aspecten van je leven. Heb je bijvoorbeeld moeite met een bepaald schoolvak, dan weten we uit onderzoek dat vrienden met wie je daarover kan praten en van wie je kan leren heel belangrijk zijn. Wie minder vriendschappen opgebouwd heeft, kan het tijdens latere studies moeilijker krijgen. Het kan een zelfs gezondheidseffect hebben, omdat je minder gezien hebt hoe leeftijdgenoten met voeding en beweging omgaan.”

Vriendschappen als troef

Gelukkig lijken vriendschappen de coronacrisis wel goed te doorstaan. “Ons onderzoek toont aan dat jonge kinderen er doorgaans goed in slagen om vriendschappen te onderhouden én er ook steun uit halen. Meer dan 80 procent heeft een eigen smartphone, tablet of ander toestel waarmee ze in contact staan met leeftijdgenoten. Off­line contact blijft uiteraard belangrijk, maar als dat niet mogelijk is, bieden online kanalen een goed alternatief.”

Nieuwe vriendschappen smeden blijkt in coronatijden wel moeilijker. “Dat baart ons zorgen. En ook over de groep kinderen die geen toegang tot online media heeft, zijn we bezorgd. 6 procent van de 10- tot 12-jarigen onderhield tijdens de lockdown geen enkel contact met vrienden. Dat doet de sociale ongelijkheid alweer toenemen. Jongeren komen regelmatig aan het woord, maar lagereschoolkinderen zijn nog niet mondig genoeg om naar de pers te stappen en zich te roeren tegen de maatregelen. Met ons onderzoek hopen we groepen die buiten de schijnwerpers blijven een stem te geven.”

Mediteren als mentale gymnastiek 

De coronacrisis is een extreme uitdaging waarmee we moeten leren omgaan. “Ook kinderen”, zegt neuroloog Steven Laureys. “Terugkoppelen naar ons mens-zijn is in deze tijden belangrijker dan ooit. Technologie biedt tal van voordelen, maar volgens een recente ­studie brengen kinderen elke dag gemiddeld acht uur voor schermen door. Dat is dubbel zoveel als voor corona en omvat niet eens de onlinelessen.”

“We staan voor de belangrijke taak om kinderen niet alleen te leren omgaan met die overvloed aan info, maar ook om in te zetten op wat ons onderscheidt van technologie. Verbanden leggen, voelen, knuffelen… Terugkoppelen naar de simpele dingen in het leven: daar hebben kinderen (en volwassenen) meer dan ooit nood aan. Ik pleit dan ook al jaren voor meer aandacht voor emotioneel welzijn op scholen.”

Kinderen zijn zenmeesters

“Tijdens wandelingen valt het me op hoe jonge kinderen opgaan in de kleinste details. Kinderen zijn van nature ‘zenmeesters’, maar leren dat stelselmatig af, op school en later ook op het werk. Wanneer ik op scholen spreek, schrik ik er telkens van hoeveel kinderen positief antwoorden op de vraag of ze soms nood aan stilte hebben of moeilijk in slaap geraken. Zij kennen die eindeloze gedachtemolen ook. Gelukkig is dat iets wat je kan afleren.”

“Vanuit onze expertise weten we dat kinderen veel beter in staat zijn om nieuwe hersenverbindingen te maken. Mindfulness kan dat effect nog vergroten. De positieve invloed van meditatie op het brein is bij hen nog groter dan bij volwassenen. Mediteren is mentale gymnastiek. Het is geen magie die alles in een-twee-drie oplost, maar de wetenschap leert ons dat meditatie hen kan helpen om anders om te gaan met stress, meer gefocust te zijn, creatiever te worden, verdraagzamer te zijn naar anderen, maar ook zachter te zijn naar zichzelf toe.”

Voor ieder kind

Mediteren kan volgens Laureys zelfs terwijl je rondspringt. “Het ene kind houdt van lopen, het andere van zwemmen. Met meditatie is het net zo: er bestaat een waaier aan mogelijkheden. Met simpele oefeningen proberen we ouders in ons boek ‘Zacht: Het no-nonsense meditatieboek voor kinderen’ op weg te helpen. Mijn vrouw, die als psychologe mindfulnesstraining geeft aan jongeren, bedacht de oefeningen. Ik hoop dat ouders er ook iets van opsteken. Het heeft weinig zin om het boek voor te lezen wanneer je gestresseerd bent. Kinderen zijn sponzen. Maar er samen mee aan de slag gaan, kan zeker verbindend werken. Mediteren is echt niet moeilijk. Af en toe je hand op de buik leggen en door de buik ademen, kan je kinderen al vrij jong aanleren. Probeer het, doe wat je kan en beleef er plezier aan!”

Wat vinden de kleinsten er zelf van?

Julie (9)
“Zonder corona was het leven zoveel leuker. Geen prikkende handgel, geen jeukend mondmasker en geen irritant nieuws dat ik van papa moet bekijken. Tijdens de lockdown was het nog tof. Het leek eventjes vakantie! En die onlinelessen vielen ook goed mee. Wist ik het antwoord op een vraag niet, dan kon ik altijd zeggen dat de wifi niet goed werkte. Mijn vriendinnen sprak ik in de chat of zag ik online. Ik vond het veel leuker dan met mondmaskers in de klas zitten. Ik versta amper wat de anderen zeggen!”

“Alles is nu zo anders. Een echt verjaardagsfeestje heb ik al twee jaar niet gehad. Met mijn grootouders knuffel ik nog steeds langs de rug. Ik snap het allemaal wel en ik wil niet dat mijn familie ziek wordt, maar leuk is anders. Het stopt gewoon niet. Mijn grootste wens is dat corona eindelijk voorbij is!”

Manu (7)
“Corona is wel een gekke tijd. Ik zou graag eens naar het ziekenhuis gaan om te kijken hoe het er is. Veel kinderen zijn nu besmet met corona. Onlangs moest mijn klas in quarantaine. Dat was echt niet leuk. We kregen superveel taakjes. Mama en papa hielpen me wel, maar ze moesten ook werken. En mijn juf weet natuurlijk veel beter hoe het moet. Ik ben liever in de klas, bij mijn vriendjes om mee te spelen! Ik zie hen nu veel minder en we moeten altijd voorzichtig zijn. Af en toe geeft mijn opa me stiekem een kus of knuffel, maar eigenlijk mag dat niet. Gelukkig kan ik wel gewoon blijven voetballen en moeten we door corona niet meer douchen na de training.”

Lewis (10)
“Weet je wat ik niet snap? Als kinderen een mondmasker kunnen dragen, waarom zie ik dan zoveel volwassenen met het masker onder hun neus? Iedereen moet wat voorzichtiger zijn. Dan verdwijnt corona hopelijk ooit eens. Een spuitje doet echt geen deugd, maar ik zou me wel laten vaccineren. Ik wil mijn grootouders niet besmetten. Ik zie hen nu zo weinig. En als ik hen zie, mag ik niet knuffelen of kussen. Dat vind ik vervelend, want soms heb ik echt wel een knuffel nodig. Met mijn vrienden spreek ik ook minder af dan vroeger. Ik ben wel blij dat ik een gsm heb. Eigenlijk mocht dat pas in het zesde leerjaar, maar door corona kreeg ik hem wat vroeger.”

TIPS OM JE KINDEREN TE STEUNEN

Gezinspsycholoog en auteur Nina Mouton: “­Ouders vertellen me hoe hun kinderen niet meer alleen durven te slapen of niet naar school willen. Jonge kinderen zullen zelf niet aangeven dat ze bang of droevig zijn, maar uiten dat in een zekere gelatenheid.”

“Het lijkt alsof hun plezier in het leven verdwijnt. We mogen de gevolgen van deze crisis op het emotionele en psychische welzijn van onze kinderen niet onderschatten. Sommigen zullen er veerkrachtig mee om kunnen, anderen zullen met schuldgevoelens, een haperend zelfvertrouwen, angsten of depressies worstelen. En daartussenin ligt nog een heel breed spectrum.”

1. Leg de verantwoordelijkheid niet bij je kind
“Op sociale media wordt hevig gediscussieerd over de impact van de coronamaatregelen op onze kinderen. De polarisatie is groot. Ouders gooien met verwijten naar elkaar, terwijl je echt geen mak schaap bent als je de regels volgt en geen tegenwind biedt. Maak je eigen beslissingen en sta ook stil bij de impact op je kind. Want als jij je kind thuislaat of zonder mondmasker naar school stuurt, dan komt je kind in een lastig parket terecht. Probeer je eigen angsten en noden niet bij je kind te leggen. Klaagt je kind niet over het mondmasker? Praat het dan ook geen probleem aan.”

“Anders krijgt je kind naast de crisis ook nog eens de verantwoordelijkheid voor mama en papa over zich heen. Kinderen willen van nature goeddoen en kennen de regels zeer goed. Iets ‘fout’ doen, kan dan voor schuldgevoelens zorgen. Vooral kinderen met een sterk verantwoordelijkheidsgevoel en een perfectionistische aanleg kunnen daar sneller in vastlopen. Dan kan het zinvol zijn om professionele hulp in te schakelen.”

2. Ga naar buiten
“Maakt cocoonen je blij? Prima! Maar als de donkere dagen op het gemoed werken, is het belangrijk om licht en zuurstof op te zoeken en actief te blijven. Buiten zijn is cruciaal voor het mentale welzijn, voor jong en oud.”

3. Ga in gesprek
“Vaak proberen we kinderen te sussen met ‘Het is maar voor even’ of ‘Zo erg is het niet’, terwijl het net belangrijk is om hun gevoelens te erkennen. Je kan als ouder niet alles ­oplossen, maar je kan wel ondersteuning bieden. Luister naar je kind en ga van daaruit op zoek naar handvatten. Mist je kind sociaal contact? Kijk dan hoe je dat kan faciliteren. Online én offline. Een afspraak met de klasbubbel op het speelplein, een heen-en-weerboekje met de grootouders … Ga op zoek naar een speelse vorm van contact die bij je kind past. Mijn dochter houdt met mijn zus een ‘coronadagboekje’ bij, waarin ze ­elkaar via tekeningen boodschappen doorgeven.”

Meer lezen?

Zacht: Het no-nonsense meditatieboek voor kinderen, Borgerhoff & Lamberigts, 19,99 euro.