‘Quarantainekinderen’: Wat doet dit pandemiejaar met een kind dat volop in ontwikkeling is?

Dat de coronacrisis en de bijhorende maatregelen op iedereen zwaar doorwegen, staat buiten kijf. Maar hoe zit het met jonge kinderen bij wie de hersenen volop in ontwikkeling zijn? Zullen de isolatie, thuislessen en toegenomen schermtijd op latere leeftijd voor nadelige effecten zorgen? Volgens een Amerikaans onderzoek wel. Wij vroegen het aan Belgische opvoedingsdeskundige Steven Gielis. “Veel jonge kinderen herinneren zich nu al niet meer dat er ook een periode zonder mondmaskers was.”

Neurowetenschapper Philip Fisher van de Amerikaanse universiteit van Oregon stuurde sinds april, het begin van de lockdown dus, uitgebreide vragenlijsten naar ouders van jonge kinderen. Hij wilde weten hoe het met hun kroost ging. Een representatieve groep van duizend ouders noteerde elke week uitgebreid de antwoorden op de vragen en evalueerden hun thuissituatie. Als we de resultaten van Fisher moeten geloven, gaat het helemaal niet goed met jonge kinderen. Maar volgens Belgische opvoedingsexpert Steven Gielis is het nog te vroeg om de langetermijneffecten van de coronacrisis op kinderen te bepalen. En ook: hij is wel hoopvol. 

Het Amerikaanse onderzoek

Dat de pandemie ook voelbare effecten heeft binnen gezinnen, komt niet als een verrassing. Uit het onderzoek van Philip Fisher bleek dat ouders met jonge kinderen het momenteel niet makkelijk hebben. Zo ontving Fisher bijvoorbeeld anekdotes van zindelijke kinderen die weer in hun bed plasten of plots verlatingsangst hadden en moeilijk insliepen. Eén jongetje vond het zo vreselijk dat hij niet meer naar de opvang mocht, dat hij maandenlang ’s nachts de namen van zijn klasgenootjes scandeerde. 

“Kinderen zullen deze ervaringen hun hele leven met zich meedragen", verzucht de Amerikaanse neurowetenschapper. “Na 37 weken pandemie zijn veel Amerikaanse ouders uitgeput. Onderzoek toont al decennialang aan dat stabiele aandacht van (een) ouder(s) cruciaal is voor een gezonde ontwikkeling bij kinderen. Zeker bij jonge kinderen, omdat hun brein ontzettend plastisch is. Ik ben bezorgd om de toekomst.” 

Stressscore vier keer hoger

Ziet het er dan echt zo slecht uit? Belgisch opvoedingsdeskundige Steven Gielis nuanceert de Amerikaanse resultaten. “Het klopt dat de hersenen van jonge kinderen volop in ontwikkeling zijn en voortdurend nieuwe verbindingen maken. Maar het voordeel van die hoge neuroplasticiteit is dat ze zich juist uitermate snel kunnen aanpassen. Veel kinderen herinneren zich nu al niet meer dat er ook een periode zonder mondmaskers was,” stelt Gielis, “maar dat is helemaal niet erg. De effecten van de coronacrisis op jonge kinderen zullen best meevallen, zolang ze thuis een beschermd netwerk en een goed vangnet hebben.”

Om definitieve uitspraken te doen over de effecten op lange termijn, is het volgens Gielis nog te vroeg. “Uiteraard worden kinderen beïnvloed door de pandemie. In het algemeen ligt hun stressscore nu vier keer hoger dan normaal. Ze zijn angstiger, ze ervaren meer stress, ze maken zich zorgen om ziek te worden, iemand te verliezen of iemand te besmetten.” 

“Maar zolang kinderen in een gezonde gezinsomgeving met beschermende ouders zitten, moeten we ons daar niet te veel zorgen om maken. Wat we helaas wel vaststellen, is scheefgroei. Kinderen uit kwetsbare gezinnen zijn nu extra kwetsbaar. Een kind kan niet veerkrachtig zijn zonder goed omringd te zijn. De klachten die Child Focus ontvangt over verwaarlozing en misbruik, stijgen sinds de lockdown even exponentieel als de coronacijfers. Zulke klachten komen het vaakst voor in kwetsbare milieus. Sinds iedereen thuis zit zonder sociale controle, zien we ook een stijgende vraag naar kinderporno, die hand in hand gaat met een toegenomen aanbod. Dat is erg verontrustend”, zegt Gielis. “En wat functionerende gezinnen betreft, krijgt Child Focus ook meer meldingen van interne ruzies, omdat iedereen op elkaars lip zit.”

Meer leerachterstand, minder zelfvertrouwen

Kinderen krijgen dit jaar niet alleen met meer stress en angst te maken, de structuur van hun leven valt ook grotendeels weg. Onderwijsexperts maken zich zorgen over de impact van de crisis op schoolprestaties van kinderen. “De focus ligt momenteel op leerachterstand bij kinderen”, zegt opvoedingsdeskundige Steven Gielis. “Volgens mij valt die achterstand best in te halen, bijvoorbeeld door herhalingslessen in te plannen of zomerschool. Wat mij meer zorgen baart, is de sociaal-emotionele impact op lange termijn.” 

Die impact mogen we volgens Gielis niet onderschatten. “Het wegvallen van lessen zorgt inderdaad voor een achterstand. Maar die leerachterstand kan op zijn beurt voor verminderd zelfvertrouwen zorgen bij kinderen. Wanneer kinderen slecht scoren op toetsen en taken, krijgt hun zelfvertrouwen een deuk, met als gevolg dat ze ook op andere domeinen over zichzelf gaan twijfelen. Leerachterstand bij jonge kinderen gaat zelden hand in hand met goed in je vel zitten. Ik maak mij dus eerder zorgen om dat aspect. ”

En tieners dan?

Het klopt dat het brein van jonge kinderen zich nog volop aan het vormen is, maar volgens Steven Gielis mogen we ook zeker de oudere leeftijdsgroepen niet vergeten. “Tieners hebben dit jaar bijna uitsluitend contactloos onderwijs, waardoor ze hun leeftijdsgenoten veel minder zien. Tijdens hun ontwikkeling spiegelen ze zich enorm hard aan anderen, ze hebben dat sociaal contact dus écht nodig. We zien dan ook dat de hulplijnen roodgloeiend staan van tieners die hulp zoeken.”

Is er als ouder iets dat je kan doen om een jong kind in deze speciale tijden te begeleiden? “Kinderen zijn zich heel bewust van wat er speelt in de media. Het belangrijkste daarbij is dat je de situatie voor hen kadert. Op die manier bescherm je je kind het beste tegen angst en stress. Kijk bijvoorbeeld samen naar Karrewiet en leg uit wat er aan de hand is”, besluit Gielis.