Zij de examens, jij de stress?

Repeteren en studeren; wie zijn best doet, zal het leren. Toch? Dezer dagen is het blokken geblazen, al loopt dat niet altijd van een leien dakje. Vader en moeder staan erbij, kijken ernaar en ... weten zich met de situatie geen raad. Onze expert beantwoordt al je vragen.

'Tijdens hun examens verlangen mijn studenten van 17 en 22 naar 'lekker' eten. Lees: vooral vettig eten. Laat je hen kiezen, dan staat er de hele tijd pizza en friet op het menu. Wat schotel ik hun het best voor?' (Charlotte, 48)

Dorien Jansen, pedagoog en studiecoach bij ctw Balans en vzw Zitdazo: 'Ontspanning, voeding, rust en beweging zijn even cruciaal als goede notities. Hoe vettiger, hoe prettiger? Dat moet ik helaas tegenspreken. Zo'n sappige hamburger of rijkelijk met kaas belegde pizza mag je dan even genot opleveren, veel vitamines en energie zal je er niet uithalen. Zware maaltijden maken je loom, wat niet bevorderlijk is voor je concentratievermogen. Door de snelle koolhydraten die zo'n hap bevat zal je bloedsuikerspiegel even pieken, maar niet veel later volgt het diepe dal en het bijbehorende dipje. Een suffe student die zijn leerstof niet in zijn hoofd krijgt is het gevolg. Tijdens het blokken brengt regelmaat resultaat, op elk vlak. Je hoeft er de klok niet op gelijk te zetten, maar ook in de keuken is het aan te raden om een bepaald patroon aan te houden. Welke maaltijden je precies op tafel zet, kies je uiteraard zelf, als ze maar voldoende uitgebalanceerd zijn en een flinke portie groenten bevatten. En natuurlijk hoef je niet heiliger te zijn dan de paus: een pak frieten met mayonaise kan zo nu en dan een goede beloning vormen.'

'Een goede student kan je mijn dochter van 17 bezwaarlijk noemen. Kom ik haar kamer onverwachts binnen, dan is ze 'toevallig' even aan het pauzeren. Bovendien is ze elke dag al voor het avondeten klaar met studeren. Haar resultaten zijn er ook naar: boven de middenmoot steeg ze nooit uit, terwijl leerkrachten blijven benadrukken dat ze beter kan als ze wil. Als ze in september aan de hogeschool begint, zal ze waarschijnlijk toch een tandje bij moeten steken. Hoe maak ik haar dat duidelijk?' (Yves, 44)

De studiecoach: 'Yves' situatie zie ik regelmatig passeren in mijn praktijk. Niet zelden worden er 'als dit, dan dat'-regeltjes geformuleerd: ouders dreigen de geldkraan dicht te draaien als de punten van zoon- of dochterlief niet naar behoren zijn. Als het zwaard van Damocles boven het hoofd van de student hangt, kan het twee richtingen uit gaan. In het eerste scenario kan de gedachte een laisser-faireattitude triggeren, en redeneert je dochter dat ze maar beter van het mooie leventje kan profiteren zolang het duurt. Resultaat: de motivatie verdwijnt nog voor het academiejaar echt begonnen is en de boeken blijven dicht. In het tweede scenario leidt een dergelijk ultimatum mogelijk tot het andere uiterste, met faalangst en slapeloze nachten boven de notities tot gevolg. Hoe verschillend de reactie ook mag zijn, de eindbalans is in beide gevallen negatief. Ouders horen het niet graag, maar op een gegeven moment moet hun oogappel alleen de wijde wereld in. Fouten maken én daaruit leren is nu eenmaal inherent aan het volwassen worden en zijn. Gun haar daarom wat marge. Voor veel schoolmoeë leerlingen vormt het hoger onderwijs trouwens een verademing. Nieuwe gezichten, een andere omgeving en uitdagendere leerstof: verandering van spijs doet eten, of in dit geval studeren. Laat dat gepieker over tegenvallende resultaten dus nog even achterwege. Uiteraard mag je wel eisen stellen aan je kind, net zoals je mag verlangen dat het af en toe de vaat doet of stofzuigt. Maar zorg er wel voor dat ze haalbaar zijn en eerder gemoedsrust brengen dan onnodige stress.'

'Ik merk dat vrienden de examens van hun kinderen heel serieus nemen. De ene vriendin neemt vrijaf en zit bijna constant naast haar studerende kinderen, de andere vriend overhoort zijn dochter van 16 nog altijd. Waar ligt de grens tussen behulpzaamheid en bemoeizucht?' (Rita, 42)

Dorien Jansen: 'Weet dat studeren een individueel gegeven is. De ene student heeft baat bij wat ondersteuning, bij de andere wekt het irritatie op. Maar of je kind nu graag je hulp inroept of niet, er zal een moment komen waarop je het moet loslaten. Een zestienjarige die nog overhoord wordt door haar vader? Waarschijnlijk heeft hij de beste intenties, maar in principe zou ze op die leeftijd de leerstof op haar eentje moeten kunnen verwerken. In de eerste graad kan wat sturing broodnodig zijn; in de derde belemmert het veeleer het zelfstandig leren zijn. Om die reden kan je het studeren op zich beter aan je kind overlaten. Merk je dat het moeite heeft om de hoofd- en bijzaken van elkaar te onderscheiden, dan kan je het met wat tips op weg helpen. Door met iets te veel toewijding zelf met de markeerstiften aan de slag te gaan, ontneem je jouw kind leerkansen. Studeren leer je namelijk met vallen en opstaan. De hulp van mama en papa is het liefst vooral organisatorisch van aard. Samen met je prille tiener een planning maken vormt bijvoorbeeld een mooie springplank naar studeersucces. Welk vak willen ze wanneer inplannen? Hoeveel tijd denken ze ervoor nodig te hebben? En vooral: hoeveel tijd blijft er over voor leuke dingen? In de eerste jaren van het secundair onderwijs kan je hier en daar nog bijsturen; vanaf de tweede graad schroef je je inbreng gaandeweg terug. Zo zal jouw kind echt leren leren.'

'Nu mijn dochter in het vierde jaar middelbaar onderwijs zit en de te blokken leerstof moeilijker en moeilijker wordt, merk ik dat ze moeite heeft met memoriseren. De een zegt dat ze vooral veel moet lezen, de ander raadt haar aan om vooral veel te schrijven. Bestaat er zoiets als de 'juiste' leertechniek?' (Lisa, 38)

De studiecoach: 'Lezen en schrijven zijn beide goede manieren om kennis te maken met je leerstof, maar geen studietechnieken op zich. Je blijft namelijk hangen bij het verwerven, terwijl memoriseren evenzeer om reproductie, inzicht en het leren toepassen draait. Je studeert pas echt als je jezelf uitdaagt om bepaalde informatie opnieuw op te roepen. Daarbij is herhaling van cruciaal belang. Vergelijk het met een hond die altijd op dezelfde plaats door een grasveld loopt tijdens zijn dagelijkse wandeling. Na enkele weken zal zijn spoor zichtbaar zijn. Hetzelfde gebeurt in de hersenen: voldoende herhaling effent het pad naar kennisopname. Een typisch voorbeeld daarvan zijn de tafels van vermenigvuldiging. Omdat je ze vroeger tot vervelens toe herhaald hebt met kaartjes, liedjes en allerlei andere hulpmiddeltjes, kan je nu bijna meteen zeggen hoeveel drie maal twee is. Een deel van het studeren gebeurt dus met de boeken dicht. Je dochter kan tijdens het doorlopen van de leerstof bijvoorbeeld bij elk hoofdstuk vragen noteren die de leerkracht mogelijk stelt. Denkt ze dat ze de materie voldoende beheerst, dan is die zelfgemaakte toets een handig controle-instrument. Pakt ze het liever wat creatiever aan? Dan kan ze haar cursus in een schema of mindmap gieten. Laat haar daar het liefst haar eigen weg in zoeken. Een gulden regel: de cursus blijft gesloten. Anders zal ze snel in de verleiding komen om de inhoud ervan gewoon over te schrijven. Achteraf kan ze met haar boeken ernaast aftoetsen of haar schema volledig is. En onthou: de kunst van het studeren schuilt in het herhalen.'

'Mijn dochter (20) is erop gebrand om kinesiste te worden. Motivatie en wil is er genoeg, maar helaas botsen al haar goede bedoelingen met de dikke cursussen en moeilijke leerstof. Huilbuien en paniekaanvallen zijn het gevolg. En hoewel ze écht hard studeert, rendeert het niet echt: ze moest vorig jaar heel wat examens in tweede zit doen en slaagde ook daar niet voor alles. We zijn bang dat ze op termijn haar moed zal verliezen en op die manier al haar studiepunten verspeelt, waardoor ze aan het einde van de rit misschien zonder diploma én andere opties eindigt. Wanneer wordt het tijd om een andere studierichting, bijvoorbeeld ergotherapie, te overwegen?' (Jeroen, 48)

De studiecoach: 'Neem in elk geval geen overhaaste beslissingen. Aangezien je dochter zo gemotiveerd is, lijkt het me beter om de situatie eerst grondig te analyseren door middel van een gesprek. Dat het aanvankelijk niet van een leien dakje loopt, hoeft niet meteen te betekenen dat kinesitherapie niet voor haar weggelegd is. Sommige studenten zijn als het ware door hun middelbareschool-periode gefietst. Leuk voor hen, maar daardoor hebben ze nooit echt leren leren, wat zich wreekt zodra ze het hoger onderwijs aanvatten. Mogelijk hanteert je dochter dus gewoon de verkeerde studietechniek. Is dat daadwerkelijk het probleem, dan kan ze het best een keertje bij een studiecoach of studentenbegeleider aankloppen. Blijft ze elke keer opnieuw steken bij bepaalde vakken, of geeft ze zelf aan dat haar schema wat te vol zit om zich toegewijd met elke cursus bezig te kunnen houden? Ook dan is een bezoekje aan de dienst studentenbegeleiding aangewezen. Een ingreep in het studieprogramma kan de opleiding wat draaglijker maken voor je dochter. Een programma van zestig studiepunten is standaard, maar niet per se de te volgen norm. Heel wat studenten zijn gebaat bij een programma dat de studielast wat meer spreidt, ook al doen ze er dan een jaartje extra over. Zo vergroot je de slaagkansen en voorkom je demotivatie. Het studieaanbod opnieuw onder de loep nemen is een andere optie. Kinesitherapie is een opleiding op masterniveau. Niet elke prille twintiger is echter meteen rijp voor een universitaire studie. Voor heel wat studenten loont het om eerst het pad te kiezen dat hun wat meer praktijk biedt, om dan ouder en wijzer in de aula van de universiteit te belanden via een schakelprogramma. De bachelor ergotherapie is dus zeker het overwegen waard. Zo wordt jouw angst ook meteen in de kiem gesmoord. Als zij deze weg naar haar droomberoep zelf als mogelijk acht, tenminste. Zegt ergotherapie haar niks, dan kan je dit plan beter laten varen. Meer nog dan de cursusinhoud is het namelijk de motivatie van de student in kwestie die de slaagkans bepaalt.'

'Mijn kind (15) klaagt elke ochtend voor een examen over stress en buikpijn. Welke natuurlijke middeltjes kunnen soelaas bieden?' (Ann, 39)

Gilbert Denys, apotheker: 'Er zijn heel wat planten en kruiden te vinden die stress en bijbehorende klachten op een natuurlijke manier kunnen verhelpen. Zo bevatten homeopathische middeltjes tegen examenvrees weleens Gelsemium sempervirens of gele jasmijn, wat preventief werkt tegen een anticipatieangst als examenvrees. Ook sporters met presteerdrang of acteurs met plankenkoorts grijpen soms naar Gelsemium, omdat het je meteen kalmer maakt, de faalangst doet dalen en stressklachten als buikpijn meteen verlicht. Vertrekt je kind vooral enorm opgefokt naar het examen en vertoont het slapeloosheid? Dan kan een dosis Aconitum Napellus 200K of blauwe monnikskap soelaas bieden. Slaat de stress vooral op de darmen, met diarree tot gevolg, dan zal een sterk verdunde zilvernitraatoplossing verlichting bieden. Ook Bach Rescue, een samenstelling van vijf soorten bachbloesems wordt frequent gevraagd door blokkende studenten, net als Sedatif PC van Boiron. Daarnaast zijn er heel wat homeopathische middelen die je je kind in de aanloop van het examen kan geven. Hoewel ze geen onmiddellijk merkbaar effect hebben, brengen ze kalmte en bevorderen ze het concentratievermogen. Zo werkt Tilia tomentosa D1, een extract van jonge knoppen van de zilverlinde, rustgevend, maar het effect is slechts merkbaar bij een dosis van een veertig druppels per dag. Valeriana officinalis of kattenkruid, een kruidenmiddel dat vaak ingezet wordt tegen nervositeit, stress en slapeloosheid, is eveneens een optie, al moet hier de kanttekening gemaakt worden dat je het zeker tien dagen moet nemen voor je het effect ervan zal merken. Daarom zou ik dit niet als last minute stressverlichter aanraden vlak voor een examen. Wil je kind na de examens eens goed ontspannen? Dan vormt een bad met etherische oliën als lavendel, mandarijn, kamille, marjolein of ylangylang de ideale ontstresser. Sommige etherische oliën worden ook op een suikerklontje gedruppeld en dan oraal ingenomen. Dat zou ik echter niet meteen adviseren. Niet elk middel is namelijk geschikt voor oraal gebruik.'

'Mijn zoon van 22 studeert aan de universiteit en doet regelmatig een nachtje door tijdens de blok, zogezegd omdat hij zich goed wil voorbereiden. Is een goede nachtrust niet minstens even belangrijk?' (Liesbeth, 46)

Dorien Jansen: 'Een nachtje doorblokken met energiedrank en koffie aan je zijde, het is een typisch studentenfenomeen. Gezond of slim is het allerminst. In dromenland verwerk je namelijk de leerstof die je overdag in je hoofd gestopt hebt. Beknibbel je op slaap of zie je die nacht je bed helemaal niet, dan is de kans op oververhitting in de vorm van black-outs zeer reëel. Zonder nachtrust kunnen er namelijk geen linken gevormd worden in je hoofd. Die connecties zijn nochtans broodnodig bij het reproduceren van kennis. Krijg ik een jongere over de vloer die dergelijke studeermarathons houdt, dan gaat er bij mij vrijwel meteen een alarmbelletje af. Zo'n nachtje boven je boeken hangen doe je doorgaans niet voor de lol. Vaak blijkt een achterliggend probleem de boosdoener. Mogelijk kampt je zoon met een planningsprobleem of overschat hij zijn eigen studeervaardigheden telkens. Is dat niet het geval, dan loert faalangst of perfectionisme misschien om de hoek. Wat er ook aan de hand is, er valt zeker wat aan te doen. Een open gesprek vormt sowieso de eerste stap. Geeft hij toe dat hij alles tot op het laatste moment liet liggen, waardoor de cursusinhoud ondoordringbaar werd? Veroordeel hem dan niet, maar steek de hoofden bij elkaar en werk samen een haalbare planning uit. Is er sprake van diepgewortelde faalangst, dan biedt de interventie van een studentenbegeleider of professional vaak soelaas. Heel wat gespecialiseerde centra bieden dergelijke trainingen aan. Benadruk in dat geval dat je in hem gelooft en altijd klaarstaat met raad en daad. Weet trouwens dat een herexamen ook niet het einde van de wereld is. Sterker nog, het is weer een nieuwe leerkans.'