Altijd toevallig ziek als je vakantie hebt? Het kan wel eens de ‘vrijetijdsziekte’ zijn. Een klinisch psycholoog en burn-outexpert leggen uit wat het is
Ken je Kortjakje nog? Die was midden in de week ziek, maar ’s zondags niet. Zo’n drie procent van de vakantiegangers heeft last van het omgekeerde: de vrijetijdsziekte. Ze liggen grieperig op hun strandbedje of sjokken doodmoe langs toeristische trekpleisters. De grote boosdoener? Geen ellendig virus, wel doorgeslagen perfectionisme. Nu de zomervakantie is aangebroken, geven een klinisch psycholoog en burn-outexpert tips om werkstress uit je reiskoffer te bannen. “Stel je out-of-officereply al een week voordat je effectief met verlof gaat in.”
Eindelijk, je favoriete tijd van het jaar: vakantie! Maar in plaats van relaxen in de hangmat met een cocktail in de hand, wordt het uitzieken in bed met een pijnstiller binnen handbereik. Vermoeidheid, vage pijntjes, hoge koorts, een grieperig gevoel of lusteloosheid: komen deze symptomen je bekend voor? Dan zou de diagnose weleens ‘vrijetijdsziekte’ kunnen luiden. Ad Vingerhoets, emeritus professor klinische psychologie deed bij onze noorderburen onderzoek naar het verschijnsel. Minstens drie procent van de Nederlanders zou last hebben van dit ‘omgekeerde kortjakjesyndroom’. Prof. Vingerhoets was er zelf een van: jaren op rij werd hij tussen Kerstmis en Nieuwjaar geveld door ziekte, terwijl hij op werkdagen altijd kiplekker op kantoor verscheen. En hij bleek lang niet de enige te zijn.
Zonder afleiding
Omdat er in de wetenschappelijke literatuur amper iets over dit verschijnsel te vinden was, bracht prof. Vingerhoets de vrijetijdsziekte zelf in kaart. Grosso modo vallen twee soorten klachten te onderscheiden, die elk een verschillende oorzaak hebben. “Enerzijds heb je mensen die zich tijdens de eerste dagen van hun vakantie gewoonweg niet lekker voelen: ze zijn doodmoe, kampen met vage klachten en hebben op diverse plaatsen last van pijntjes.”
Niet de werkdruk zelf, maar het wegvallen ervan ligt waarschijnlijk aan de basis van deze symptomen. “Onze hersenen kunnen maar beperkt informatie verwerken. Als een prangende deadline al onze aandacht opeist, blijft er dus amper capaciteit over om lichamelijke prikkels zoals vermoeidheid of pijn te registreren. Valt de afleiding weg, dan pik je signalen uit je lichaam sneller op. Vergelijk het met joggen: wie naar muziek luistert, houdt dat langer vol dan in stilte. Zonder leuk deuntje in je oren zal je brein namelijk meer aandacht kunnen besteden aan vermoeidheidsverschijnselen.”
Grieperig op het strand
Anderzijds heb je mensen die plots een soort griepje krijgen. In dit geval is werkstress waarschijnlijk wel de boosdoener. “Heel veel mensen trekken in de aanloop naar hun vakantie een denkbeeldig sprintje: er moet nog snelsnel wat afgewerkt worden, de koffers moeten worden gepakt, de out-of-office ingesteld ... We vragen een extra inspanning van ons lichaam, dat als reactie daarop meer van het stresshormoon adrenaline aanmaakt. Op zich niet slecht, want die zorgt voor een extra dosis energie.”
“Dat voordeel verdwijnt echter als de stress maar blijft aanslepen”, vervolgt dr. Vingerhoets. “Bij langdurige werkdruk blijft het lichaam na de werkuren adrenaline produceren, zonder dat daar een directe aanleiding voor is. Daardoor raakt het immuunsysteem van slag en ben je vatbaarder voor infectieziektes zodra de aanmaak van adrenaline weer daalt – op vakantie dus.”
Sport en spiegel
Koorts maken aan de Costa del Sol: er zijn leukere vakantievooruitzichten. Wie loopt er risico om geveld te worden door de vrijetijdsziekte? Prof. Vingerhoets is stellig: “Mensen die menen dat ze niet gemist kunnen worden en een heel groot verantwoordelijkheidsgevoel hebben. Workaholics en doorgeslagen perfectionisten dus. Geslacht speelt hierin geen rol. Wel bleek ‘musturberen’ een belangrijke risicofactor: sommige mensen denken constant in termen van ‘moeten’. Dat is niet alleen nefast voor het vakantieplezier, maar ook voor de gezondheid.”
Voorkomen lijkt in elk geval beter dan genezen. Om niet ten prooi te vallen aan het omgekeerde kortjakjesyndroom, kunnen ‘musturbeerders’ en adrenalinejunkies maar beter twee voorzorgsmaatregelen in acht nemen. De eerste: beweeg! “Sport laat ons ‘unwinden’ of fysiologisch ontspannen: tijdens zo’n flinke work-out kan je lichaam die overtollige adrenaline eindelijk kwijt.”
De tweede: zelfreflectie. “Met de vrijetijdsziekte wil je lichaam je iets duidelijk maken: het heeft rust nodig. Grijp deze wake-upcall aan om te ‘ont-moeten’. Van wie moet je altijd de beste en altijd bereikbaar zijn? Waarschijnlijk van jezelf! Probeer je prioriteiten te herschikken. Voor mij heeft dat in elk geval gewerkt en is de vrijetijdsziekte verleden tijd.”
Burn-outexpert Lode Godderis bespreekt werkstress in de reiskoffer: “Een derde van de werknemers blijft werken tijdens het verlof”
Als je mensen vraagt waarom ze op vakantie gaan, noemen de meesten ‘ontspanning’ als belangrijkste motief. “Dat vakantie je mentaal tot rust doet komen, is een open deur intrappen”, legt arbeidsgeneesheer en burn-outexpert Lode Godderis uit. “Al beperken de gezondheidsvoordelen van verlof zich zeker niet tot het psychologische aspect. Ook je fysieke gezondheid leidt onder een gebrek aan ontspanning: uit onderzoek blijkt dat mensen die amper vakantie nemen meer risico lopen op hart- en bloedvataandoeningen.”
Toch zit er een addertje onder het gras: heel wat werknemers nemen hun werkstress gewoon mee in hun reiskoffer. Prof. Godderis: “Ongeveer veertig procent van de werknemers keert gestrest terug van vakantie door de hoeveelheid werk en e-mails die op hen wacht bij terugkomst. Eén derde van de werknemers blijft daarom werken tijdens het verlof om zo de werkdruk de baas te kunnen. Tachtig procent van die groep beantwoordt regelmatig berichten. Ongeveer de helft beantwoordt telefoontjes. Een kleine tien procent gaat zelfs naar kantoor.”
Ook de vrijetijdsziekte is voor hem geen onbekend fenomeen. Of je nu werkt op vakantie of de eerste dagen geveld wordt door kwaaltjes, op zich is de oorzaak dezelfde: een gebrek aan degelijke planning. “De meeste mensen nemen in de weken voor hun vakantie extra hooi op hun vork: van een berg deadlines op de job tot inpakstress thuis. En ook het vertrek zelf is vaak nog een hectische bedoening. Kortom, we zijn als wagens die ineens van vierde naar eerste versnelling moeten gaan. Dat lukt niet zomaar, met vakantiestress, kofferkoorts of de vrijetijdsziekte tot gevolg. De oplossing ligt in de omschakeling tussen hard werken en ontspannen: je vakantie begint eigenlijk al op de werkvloer.”
Exit stress: 4 tips om écht vakantie te kunnen houden
1. Breng de mood erin
“Hoe beter je voorbereid bent op je vrije weken, hoe vlotter de omschakeling zal verlopen. Werk dus naar je vakantie toe door je workload te verminderen, in plaats van nog zo veel mogelijk gedaan te willen krijgen. Stel vooraf een plan van aanpak op, en selecteer daarbij zorgvuldig wat écht af moet. Het werkt trouwens stressverlagend om geen afspraken in te plannen tijdens de laatste werkdagen.”
2. Rek je ‘out-of-office’
Het automatische afwezigheidsbericht: veel werknemers denken er pas aan tien minuten voordat ze daadwerkelijk out of office gaan. Nochtans hoort ook je afwezigheidsbericht bij je plan van aanpak, legt prof. Godderis uit. “Stel je out-of-officereply al een week voordat je effectief met verlof gaat in. Zo geef je jouw collega’s, medewerkers of klanten de kans om op je vakantie te anticiperen en vermijd je een laattijdige takentsunami: de kans is namelijk groot dat je op het laatste nippertje nog een aantal ‘dringende vragen’ binnenkrijgt.”
3. Lang leve de rustdag(en)
“Onze hersenen hebben twee à drie dagen nodig om de klik van werk naar ontspanning te maken. Direct van kantoor naar de luchthaven racen is dus geen goed idee: door de plotse verandering van ritme loert een vrijetijdsjetlag om de hoek. Voer de verandering liever geleidelijk in. Zo vermijd je kofferkoorts, oftewel de stress die last minute inpakken kan opleveren."
4. Uit het oog, uit het hart
“De vrije weken zijn bedoeld om de batterijen op te laden en dat lukt niet als je stiekem toch met je werk bezig bent. Maar als je de ongelezen e-mails ziet oplopen in je smartphone-app of je je laptop constant in je buurt hebt, is de verleiding natuurlijk erg groot om toch even stiekem je inbox te checken. Vergelijk het met een dieet: als je weet dat er snoep in huis is, is het des te moeilijker om eraf te blijven. Verwijder daarom alle werkprikkels uit je omgeving.”
