Burnout-expert over de (on)zin van niet bellen na de werkuren en 6 andere wereldwijde initiatieven voor meer werkgeluk

Federale ambtenaren mogen vanaf 1 februari niet meer na de normale werkuren worden opgebeld door hun baas, zo heeft minister Petra De Sutter (Groen) beslist. Het kadert binnen een bredere trend: in steeds meer landen is werkgeluk het hoogste goed. Wij bundelden enkele inspirerende initiatieven wereldwijd - van een verrassingsvakantie tot een werkdag van 5 uur. Burn-outexpert Lode Godderis neemt de maatregelen onder de loep. “Een apart verlofstelsel voor menstruatie- of menopauzeklachten lijkt me zijn doel voorbij te schieten.”

Een enquête bij 3,1 miljoen werknemers uit Noord-Amerika, Europa en het Midden-Oosten wees uit dat de gemiddelde werkdag sinds de pandemie maar liefst 48,5 minuten langer is geworden. In een poging om de ‘always-on’-cultuur aan banden te leggen, legde Frankrijk ‘het recht op deconnectie’ al in 2016 wettelijk vast. Deze wet stelt dat een werkgever het gebruik van digitale middelen zo moet regelen dat de rusttijd, de vakantie en het gezinsleven van werknemers gerespecteerd worden. Italië, Spanje en Slowakije volgden later, terwijl Ierland al een gedragscode invoerde. In Nederland en het Verenigd Koninkrijk ligt het onderwerp op tafel. En ook het Europees Parlement pleit voor een Europees wettelijk recht om buiten de werktijd offline (en dus onbereikbaar) te zijn.

Deze week haalde ook ons land het nieuws met ‘het recht op deconnectie’: 65.000 federale ambtenaren zullen binnenkort na de werkuren zonder zorgen hun telefoon aan de kant kunnen leggen. Die maatregel van minister Petra De Sutter kadert in haar “strijd tegen overmatige werkstress en burn-out”.

‘Lead by example’

Prof. Godderis, hoogleraar arbeidsgeneeskunde en burn-outexpert noemt het een mooi signaal, al is er een ‘maar’. “Leg je het e-mailverkeer plat tussen ’s avonds en ’s ochtends, dan maak je het de werknemers lastiger om zelf hun uren te kiezen. En laat autonomie nu net een factor zijn die het werkgeluk verhoogt. Bovendien schiet zo’n deconnectiemaatregel zijn doel voorbij als de workload te hoog is: dan zullen de collega’s elkaar na de uren via WhatsApp of privémail benaderen om hun werk toch maar gedaan te krijgen.”

“Regels zijn handig om op terug te vallen, maar nog belangrijker zijn de maatregelen die op de werkvloer getroffen worden. Maak duidelijke afspraken en spreek verlangens en verwachtingen uit. Er zijn bijvoorbeeld heel wat werknemers die tussen 16 uur en 19 uur met hun kinderen bezig willen zijn, om dan ’s avonds laat nog een uurtje door te werken. En wat de organisaties zelf betreft: lead by example. Wie zijn werknemers tijdens weekends met mails bestookt, geeft natuurlijk allerminst het goede voorbeeld.’

Werkgeluk 

Maar het recht op deconnectie is niet de enige maatregel op de internationale werkvloer om burn-out tegen te gaan. Het werkgeluk staat vandaag de dag hoog op de agenda. Prof. dr. Lode Godderis laat zijn licht ook schijnen op zes andere initiatieven wereldwijd. 

1. De Verenigde Staten: Verrassingsvakantie

Waar Schoenen Torfs een vreemde eend in de bijt was toen het in 2019 een ‘foertdagske’ invoerde, zijn er nu veel firma’s die spontane vakantiedagen – pardon, ‘wellbeing days’ – inlassen. Vooral in de VS is er sprake van een trend: Google en Microsoft doen hun werknemers extra snipperdagen cadeau, terwijl het bedrijf achter de cashback-app Dosh af en toe verlengde weekends invoert. Sociaalnetwerksite LinkedIn en datingapp Bumble gaan zelfs nog een stapje verder: zij sloten recent een week de deuren, zodat hun werknemers even op adem konden komen. “Door offline breinrust in te voeren, willen we collectieve uitval vermijden”, klinkt het bij Bumble. De Britse krant The Guardian spreekt daarom over een ‘burn-out break’. 

“Het afgelopen jaar zijn we nog meer gaan beseffen dat ons werk onze gemoedstoestand beïnvloedt, en vice versa”, klinkt het bij Lode Godderis, hoogleraar arbeidsgeneeskunde, burn-outexpert en CEO van externe dienst voor preventie en bescherming op het werk IDEWE: “‘Wat is voor jou belangrijk op het werk?’, peilde een recente internationale enquête. Niet loon, maar wel welzijn, veiligheid en gezondheid voeren de top drie aan. Er is ook steeds meer wetenschappelijk bewijs dat bedrijven met gelukkige medewerkers beter presteren, een lager ziekteverzuim hebben en minder verloop. Kortom, bij zowel werkgevers als werknemers staat werkgeluk hoog op de agenda, en die ‘wellbeing days’ zijn daar een mediageniek voorbeeld van.”

“Maar als er achter die mooie beloftes geen concreet engagement schuilt, zal zo’n maatregel nul effect hebben op de mentale gezondheid”, waarschuwt de expert. “Een burn-out is een proces, dat wel vijf à zes maanden kan aanslepen voordat iemand finaal op is. Eenmaal opgebrand, heb je langer dan een week nodig om te recupereren. Als preventiemaatregel kan zo’n verrassingsverlof zeker werken, op voorwaarde dat de maatregel kadert in een degelijk beleid dat werknemers naar waarde schat.”

“Iemand die vindt dat ie te weinig in de pap te brokken heeft of zich eenzaam voelt op het werk, zal niet vrolijk achter zijn bureau zitten. Iets wat naar mijn gevoel nog te weinig onderstreept wordt, is het belang van positieve feedback. Er mogen meer complimenten gegeven worden op de werkvloer. En ook het belang van collega’s mag meer aandacht krijgen: informeel contact geeft ons het gevoel dat we gezien én gewaardeerd worden.”

2. Spanje: Zeg niet ‘workation’, maar ‘veranear’

Telewerk heeft natuurlijk ook een mooie kant: je bureau kan voortaan om het even waar ter wereld staan. Werken op verplaatsing en tegelijk vakantie vieren, dankzij de workation kan het. Laptop inpakken en wegwezen? “Waarom niet?”, beaamt Lode Godderis. “Waar je je thuiswerk uitvoert, is eigenlijk niet van belang, als je maar efficiënt werkt en flexibel kan zijn. Daar wringt het schoentje wat verre vliegreizen betreft: klanten bezoeken of fysiek vergaderingen bijwonen is niet zo evident als je aan de andere kant van de wereld zit. Een werkvakantie in eigen land lijkt me wel een interessante piste, al vergt dat wel wat maatschappelijke aanpassingen.”

“Misschien kunnen we het Spaanse voorbeeld volgen. Daar laat een aangepast werkregime het toe om vakantie en werk te combineren tijdens de zomermaanden. Omdat de meeste winkels en kantoren er dan vroeger sluiten, hebben Spanjaarden voldoende tijd om van en naar hun tweede verblijf te pendelen. Ze hebben er zelfs een eigen werkwoord voor, ‘veranear’, wat ‘breng de zomer door’ betekent.”

3. Nieuw-Zeeland: Rouwverlof bij een miskraam

In Nieuw-Zeeland hebben vrouwen en hun partners recht op drie dagen doorbetaald verlof na een miskraam. De wet geldt ook voor ouders die een kind willen adopteren of voor al wie betrokken is bij draagmoederschap. Ook zij hoeven zich bij het verlies van het kind niet langer bij hun werkgever ziek te melden. Deze nieuwe wet is uniek in de wereld. Tot voor kort had Nieuw-Zeeland een gelijkaardige wetgeving als die bij ons, waardoor werknemers na een miskraam of doodgeboorte pas recht hebben op sociale tegemoetkomingen als de zwangerschap al minstens 180 dagen ver was.

De expert: “Ook bij ons is er een soortgelijk wetsvoorstel ingediend – al is het nog even wachten op de concrete invulling ervan. De politieke aandacht ervoor kan het onderwerp uit de taboesfeer helpen halen, al merk ik dat het begrip voor vruchtbaarheidsproblemen en miskraam sowieso toegenomen is op de werkvloer. Een mooie evolutie. Enerzijds omdat het aantal vruchtbaarheidsbehandelingen in de toekomst alleen maar zal toenemen, anderzijds omdat de grote onzekerheid die bij zo’n traject hoort ook weegt op je werkprestaties.”

“Bovendien varen zowel werkgever als werknemer bij begrip. De mensen die met vruchtbaarheidsproblemen of een miskraam geconfronteerd worden, geven aan dat de steun van collega’s en hun leidinggevende hielp in hun verwerkingsproces. Van hun kant ontstond er daardoor een grotere loyaliteit.”

4. Azië: Ongestoord ongesteld

Van buikkrampen en misselijkheid tot migraine en zelfs depressieve gevoelens: veel mensen die menstrueren kampen maandelijks met de bijhorende miserie. Bijna 89 procent zegt dat ze soms tot altijd last ondervinden van hun maandstonden, zo blijkt uit het eerste grote burgeronderzoek van de UAntwerpen naar vrouwelijke gezondheid. Nog zo’n eyeopener: een op de twee vrouwen gebruikt pijnstillers om de regels draaglijk te maken. Eerder becijferden Nederlandse wetenschappers van het Radboud Universitair Medisch Centrum dat mensen die menstrueren door hun menstruatieklachten jaarlijks gemiddeld negen dagen aan geconcentreerde werktijd verliezen. 

Het zijn straffe cijfers, die het debat over menstruatieverlof weer aanzwengelen. Pionier daarin is Japan, waar het recht erop al sinds 1947 wettelijk vastligt. Intussen volgden andere Aziatische landen als Indonesië, Zuid-Korea en Taiwan, en ook in India en China gaan steeds meer werkgevers en ­regio’s overstag. In Italië kwam het idee even op de politieke agenda, maar bleef het bij een wetsvoorstel. Dichter bij huis zijn het vooral individuele bedrijven die het menstruatieverlof in hun interne gedragscode opnemen, zoals het Franse La Collective en het Britse Coexist. Sportgigant Nike is ­veruit de bekendste.

5. Scandinavië en Spanje: minder werken werkt

In Scandinavië wordt al langer geëxperimenteerd met kortere werkdagen of -weken. Zo maakte IJsland in juli van dit jaar de resultaten van een grootschalig proefproject rond verminderde werktijd bekend: bij de 2.500 werknemers die vier jaar lang minder uren moesten kloppen (maar voltijds betaald werden) ging het mentale welzijn en de productiviteit er aanzienlijk op vooruit. Intussen wil Spanje als eerste land ter wereld de vierdagenwerkweek testen op grotere schaal: zo’n 200 bedrijven zullen deelnemen aan het proefproject, dat drie jaar zal lopen.

Ook verschillende bedrijven, waaronder Toyota, experimenteren al langer met kortere werkdagen. Bij het marketingbedrijf ­Rheingans zweren ze bij de vijfurige werkdag. Vijf uur werken en net zoveel gedaan krijgen – en verdienen – als in acht uur: volgens CEO Lasse Rheingans is er een simpel recept voor. Het heet minimale afleiding: op werkcomputers staan alle notificaties af, e-mails worden maar twee keer per dag gecheckt en meetings duren geen uren meer, maar een kwartier.

Lode Godderis: “Ook bij ons staat een gezonde(re) werk-privébalans al lang op de agenda. Een voorbeeld daarvan is de ­opmars van het glijdende werkrooster: verplicht werken van 9 tot 5 wordt in steeds meer bedrijven vervangen door de redenering ‘als het werk maar gebeurt’. Daarom lijkt een shift naar een vierdagenwerkweek me ook in België niet ondenkbaar... Maar in de praktijk is er nog wel wat werk aan de winkel. Onderzoek wijst bijvoorbeeld uit dat mensen die deeltijds werken net meer stress ervaren dan bij een fulltimebaan. Enerzijds omdat hun werkpakket vaak niet in verhouding is, anderzijds omdat er thuis meer van hen verwacht wordt op huishoudelijk vlak.”

“Bovendien denken we in Vlaanderen nog te vaak dat hard werken gelijkstaat aan veel uren kloppen. Zelfs op onze vrije dag voelen we ons vaak verplicht om mails te beantwoorden. Terwijl de resultaten van de Scandinavische proefprojecten het tegendeel bewijzen: wie minder werkt, werkt efficiënter. Misschien moeten we al beginnen met onze werktijd beter af te bakenen, in plaats van louter oog te hebben voor de prestaties?”

6. Het Verenigd Koninkrijk: de menopauze­vriendelijke werkplek

In een studie van de Britste hr-organisatie CIPD geeft 59 procent van de werkende vrouwen tussen 45 en 55 aan dat menopauzale klachten hun werkprestaties negatief beïnvloeden. Tegelijkertijd schaamt meer dan een derde van hen zich voor hun symptomen. In een poging om het ziekteverzuim aan te pakken en het taboe te doorbreken, voeren steeds meer Britse bedrijven een ‘menopause policy’ in. Onder andere telecombedrijf Vodafone, televisiezender Channel 4 en financiële dienstverlener HSBC werkten er een beleid rond uit. Zo hebben vrouwen er het recht op medische hulp tijdens de werkuren, mogen ze hun werktijd flexibeler indelen en kunnen ze gratis een beroep doen op menopauzecoaches. Londens burgemeester Sadiq Khan kondigde al aan dat hij alle openbare instellingen in Londen wil omvormen tot ‘menopauzevriendelijke werkplek’.

Lode Godderis: “Een apart verlofstelsel voor menstruatie- of menopauzeklachten lijkt me zijn doel voorbij te schieten. Voor mij is het zowat het equivalent van een ‘mijn dochter heeft haar regels’-briefje tijdens de zwemles op de middelbare school: vrouwen worden aan de kant gezet, net omdat ze vrouw zijn. Terwijl mannen ook niet altijd even productief zijn op de werkvloer. Of het nu aan de hormonen, je mentale welzijn, een slaaptekort of andere perikelen ligt: eens een mindere dag hebben is des mensen. Laten we stoppen met daarvoor verantwoording te eisen van werknemers, en in plaats daarvan op zoek gaan naar wat wel werkt in zo’n situatie. Van thuiswerk tot flexibele uren, ik denk dat er vandaag de dag al heel wat mogelijkheden zijn om werk werkbaarder te maken voor iedereen.”