Is karma echt een ‘bitch’? Een filosoof legt uit: “Positiviteit trekt doorgaans ook positiviteit aan”

Je belazert een dierbare en hopla, je fiets wordt gestolen. Bad karma. Of omgekeerd. Je helpt je buurvrouw om haar boodschappen naar binnen te dragen en krijgt even later een mooi professioneel voorstel in je mailbox. Karma is alomtegenwoordig. Tenminste, dat geloven we toch graag. Filosoof en hoogleraar wijsbegeerte Johan Braeckman over de oorsprong van karma en waarom we er ons zo graag op beroepen. “Het geloof dat een goede daad van nature goede gevolgen zal hebben, en een slechte daad slechte gevolgen, zorgt voor een zekere ­gemoedsrust. Het komt ooit wel in orde, oef.”

Belogen door je baas? Bedrogen door je partner? Karma is on its way. Maar waar komt dat hele karmaverhaal nu eigenlijk vandaan? Even terug in de tijd. Oorspronkelijk komt het woord ‘karma’ uit het Sanskriet en betekent het ‘actie’ of ‘handeling’. Iemands karma komt dan overeen met het totaal van zijn of haar daden op aarde én de gevolgen die daaruit voortvloeien. Niet alleen in dit leven, maar ook in alle volgende levens. Pas in de negentiende eeuw kwam ‘karma’ ook naar onze westerse regionen overgewaaid. “In lang vervlogen tijden wisten we nog niet wat we met ziekte, dood en lijden moesten aanvangen”, steekt professor Braeckman van wal. “In dat opzicht is het geloof in karma, als in een soort van overzichtelijk straf- en beloningssysteem, ­begrijpelijk. Een mens zoekt van nature nu eenmaal naar verklaringen.”

Eigen verantwoordelijkheid

‘Karma’ is een bijzonder breed begrip. “Algemeen zou je het kunnen omschrijven, als alles wat je meesleept naar een volgend bestaan, maar ook hierin is er geen eenduidigheid”, gaat de professor verder. In de westerse interpretatie van de karmatheorie ligt de nadruk eerder op het feit dat je zélf verantwoordelijk bent voor de omstandigheden waarin je je bevindt door je gedrag in het verleden én zelfs in je vorige levens. Je weet wel, doe goed en je krijgt goed terug. “Daardoor lijken we weer wat vat te krijgen op ons eigen leven, en dat is best een aantrekkelijk idee”, aldus professor Braeckman.

Het komt ooit wel in orde

Heb je de ‘instant karma’-filmpjes op YouTube al eens gezien? Iemand snijdt iemand anders de pas af, en loopt even later met zijn neus tegen een verkeerslicht. Onder het motto: God straft onmiddellijk. “Ik vermoed dat karma bovenal voortkomt uit ons geloof in een soort ‘bovenaardse’ rechtvaardigheid in deze wereld. Alsof moraliteit niet alleen door mensen bedacht wordt. Zo lijkt ons denken over goed en kwaad onderbouwd”, stelt Johan Braeckman vast. 

“Het eeuwenoude geloof dat de goeden beloond worden in het hiernamaals en de slechten gestraft, sluit hierbij aan.” Een voorbeeld: “Stel, op je werk is er die volstrekt asociale collega, die het eigenlijk gewoon verdient om een mep op zijn gezicht te krijgen, maar in de praktijk fluitend door het leven gaat. ‘Niet eerlijk’, vind je. Wel, de overtuiging dat die persoon daar óóit de prijs voor zal betalen – het geloof in ‘bad karma’ dus – kan op zo’n ogenblik troost bieden. Ook een boek als The Lord of the Rings of de vele films met een happy end zijn gebaseerd op die ‘boontje komt om zijn loontje’-overtuiging. Op het einde komt de slechterik pijnlijk aan zijn einde of belandt hij minstens in de cel. Als lezer of kijker ervaar je dat als ‘eerlijk’. Karma werkt identiek. Het geloof dat een goede daad van nature goede gevolgen zal hebben, en een slechte daad slechte gevolgen, zorgt voor een zekere ­gemoedsrust. Het komt ooit wel in orde, oef.”

Rechtvaardige dieren

Het gevoel voor recht- en onrechtvaardigheid zit bij de mens diep ingebakken. “Geef je het ene kind een snoepje en het andere niet, dan zal het tweede kind allicht luid protesteren. Ook kapucijnaapjes hebben zo’n rechtvaardigheidsgevoel. Zet je namelijk twee van die aapjes in verschillende kooien, waarin ze elkaar zien, en je beloont de ene met een druif en de andere met een stuk komkommer, dan merk je dat de tweede dat bijzonder oneerlijk vindt. Datzelfde gevoel – dat ook aan de basis ligt van onze westerse karmagedachte – is essentieel om het samenleven in onze maatschappij mogelijk te maken.”

“We doen enorm veel om asociale types of profiteurs tegen te werken. Daar hebben we wetten, gevangenissen, verkeersboetes en nog zoveel meer voor bedacht”, zegt Braeckman. “In dezelfde lijn vinden we het oké, als sommige mensen het voor het zeggen hebben: een stamhoofd, een groep van ouderlingen, een president. Ze mogen leiding geven en streng zijn, zolang ze maar rechtvaardig blijven. Zodra iemand zich als een tiran begint te gedragen, pikken we het niet meer. Om die reden werd bijvoorbeeld iemand als ­Caesar ooit vermoord.”

“Bij chimpansees zie je hetzelfde ­mechanisme. Zodra een alfamannetje te veel vrouwtjes en macht begint te krijgen, wordt hij uitgeschakeld. Kortom, in sociale gemeenschappen heb je enerzijds de alertheid voor ‘Is dit wel fair’?’ en anderzijds mechanismen om daarmee om te gaan.” Een heel concreet dilemma ter illustratie. “Vraag je aan tien werknemers met exact dezelfde job en inzet: ‘Wat kies je: honderd euro boven op je loon, maar dan ­krijgen je collega’s elk tweehonderd euro extra? Of liever ­vijftig euro extra loon, dan krijgen je collega’s eveneens ­vijftig euro?’ Wat blijkt? De meeste mensen zullen toch voor die vijftig euro kiezen. Omdat de andere optie als ­onrechtvaardig aanvoelt. Het is een gevoel dat ook de rol van karma verklaart. Als een soort van ­hulpmiddel om de rechtvaardigheid in onze wereldorde in ­evenwicht te houden.”

Roulette

Voor wie nu hoopt op een intrinsiek rechtvaardige ­wereldorde én bijbehorend karma: helaas. “Maak je geen illusies, het universum trekt zich weinig van ons aan. Stel, jij hebt al meerdere relaties gehad die telkens fout afliepen, ­terwijl het je vrienden op liefdesvlak wél voor de wind gaat. Jij zou daardoor kunnen denken: nu is het mijn beurt, true love will find me at the end. Maar die gedachte is jammer genoeg een illusie. Zo werkt het in de praktijk nu eenmaal niet. Ook mensen aan de roulette zijn vatbaar voor deze gedachtegang. ‘Het balletje is nu tien keer op rood gevallen, nu wordt het zeker zwart.’ Niet dus. De kans dat het balletje op zwart valt, blijft een op twee. Het is een soort van redenering die ons ook bij het geloof in karma parten kan spelen: er is me onrecht aangedaan, dus… Daar moeten we alert voor blijven.”

Good karma

Maar dat is gelukkig niet alles. “Als je je in een sociale gemeenschap vooral empathisch en altruïstisch gedraagt, in plaats van asociaal en hufterig, dan zal je op lange termijn gemiddeld genomen meer kans hebben om aan de goede kant van het spectrum te staan. Omdat positiviteit doorgaans ook positiviteit aantrekt. Niet omdat de wereldorde daarvoor zorgt, maar omdat je ernaar handelt. Dat is eigenlijk gewoon hetzelfde als het feit dat je meer kans hebt om langer te leven als je gezonder eet, meer sport en niet drinkt of rookt. Maar heeft diezelfde persoon ook meer kans om de Lotto te winnen? Voilà.”

Transformatie coach Martine Huybrechts (51), gelooft in Karma

“Ik geloof rotsvast in karma. Niet in de zweverige, maar in de pure vorm ervan. Doe goed – vanuit een oprechte intentie – en je krijgt goed terug. En omgekeerd. Heb je écht slechte bedoelingen, dan krijg je dat vroeg of laat terug in je gezicht. ‘Boontje komt om zijn loontje’: het is voor mij een soort van houvast. Het basisprincipe is simpel. Lach je naar iemand op straat, dan krijg je een lach terug. Maar ik zag jobsgewijs ook al mensen die het écht niet goed voorhadden met hun collega’s of werknemers en die later ontslagen ­werden of aan lager wal raakten. Heeft dat te maken met hogere krachten? Goh, ik zie het eerder als een natuurlijke chemie tussen mensen, die je voor een deel zelf kan beïnvloeden: positiviteit trekt positiviteit aan.”

“En voor negativiteit geldt hetzelfde. Twaalf jaar geleden, in 2008, gaf ik mijn vaste job op om coach te worden. Op papier geen gouden zet, want we zaten toen midden in een wereldwijde bankencrisis. Maar toch is het gelukt, omdat ik heel dicht bij mezelf gebleven ben en eerder naar opportuniteiten kijk dan naar wat niet kan. Wie vanuit zijn passie leeft en die trouw blijft, die trekt mensen aan die op dezelfde manier in het leven staan. En daardoor vergroten dan ook weer je kansen op geluk.”

Tekst: Sandra Genijn