Kop op, joh! Waarom we ‘toxic positivity’ moeten mijden in deze tijden: "Sussen werkt averechts”

De coronacrisis stelt zelfs diehard positivo’s op de proef. Negatieve gevoelens nemen vaker de bovenhand en niet iedereen vindt het luisterende oor waar hij naar zoekt. En hebben we dan eens nood aan iemand die gewoon luistert naar onze problemen, dan worden onze negatieve emoties vaak toegedekt met de mantel der positiviteit. Ofwel, toxic positivity. Psycholoog Filip Raes vertelt hoe dat blinde optimisme een averechts effect kan hebben. “Zeg niet zomaar: het komt wel goed." 

“Kan erger. Jij hebt toch niet te klagen? Kop op!” Kreeg je ook al eens zo’n antwoord? Dan had je te maken met ‘toxic positivity’. Toxic positivity gaat ervan uit dat je, ondanks emotionele pijn of moeilijkheden, altijd op het positieve moet blijven focussen. Het gevolg? Negatieve emoties krijgen geen gehoor. Angst, twijfel en verdriet worden als inherent slecht aanzien, terwijl ze evengoed bij het leven horen als hun positieve tegenpolen. Met alle gevolgen van dien. 

#goodvibesonly

Toxic positivity is overal, maar is vooral op sociale media makkelijk te herkennen. Alleen al op Instagram is de hashtag #goodvibes goed voor 100 miljoen hits.  En dat is maar eentje uit de lange rij van #goodvibesonly, #staypositive en #keepgoing. Vergeet ook niet dat elk van de hashtags gepaard gaat met een dikke smile, een tropische vakantiefoto of de zoveelste inspirerende quote.

Sociale media duwen toxic positivity in our face. Het lijkt prominenter aanwezig dan ooit, zeker in deze coronacrisis, waarin het ‘echte’ leven even tot stilstand komt. Daarbij ervaren we door de pandemie ook gewoon vaker negatieve gevoelens. Tijdens de eerste lockdown bestempelde bijna de helft van de Belgen zijn emoties als negatief.

Toch denkt hoogleraar psychologie Filip Raes (KU Leuven) niet dat toxic positivity door de coronacrisis of door sociale media meer speelt dan anders. “Het is nu wel belangrijker dan ooit dat mensen durven spreken en dat er naar hen geluisterd wordt.”

Gekend probleem

De term toxic positivity wordt naar Raes’ weten niet professioneel gebruikt, maar het fenomeen is hem maar al te bekend. “We hebben het allemaal al eens meegemaakt. Iemand uit zijn probleem en de ander antwoordt meteen met goedbedoelde commentaar. Maar soms hebben mensen gewoon nood aan een luisterend oor, en dat vergeten we nog te vaak.”

Het is een probleem met meerdere lagen, vertelt Raes. “Het is zo dat heel wat Vlamingen zich niet goed in hun vel voelen. Op dat vlak doen we het slechter dan onze buurlanden. Het ligt ook in onze aard om die negatieve gevoelens voor onszelf te houden. Daar probeert de Vlaamse gezondheidszorg met sensibiliseringscampagnes verandering in te brengen.”

“Maar wat merken we? Als mensen dan uiteindelijk hun negatieve gevoelens durven te uiten, weet de ander vaak niet hoe te reageren. Want ook dat ligt niet in onze aard, we zijn het niet gewoon. Een eerste reactie is dan vaak om meteen te sussen met goedbedoelde woorden als ‘het komt wel goed ’of ‘het is niet zo erg’. Maar dat werkt net averechts.”

“Zo’n commentaar zorgt ervoor dat mensen zich niet gehoord voelen. Het geeft de boodschap dat je niet over negatieve gevoelens mag spreken”, vertelt Raes. Velen gaan zich daardoor schamen voor hun negatieve gevoelens, wat de berg aan negatieve gevoelens alleen maar doet toenemen. Terwijl het toelaten en accepteren van negatieve emoties op lange termijn net voordelig is voor onze gezondheid. Zo wijst onderzoek uit 2018 uit dat wie moeilijkere emoties niet erkent, zich aan het einde van de rit vaak nog slechter voelt.

Every cloud has a silver lining

Niemand wordt blij op commando en dus doe je iemands donkere gedachten niet opklaren met zinnetjes als ‘every cloud has a silver lining’ of ‘just think happy thoughts’. Uiteindelijk hebben we gewoon iemand nodig die luistert. Niets meer, niets minder. Maar net zoals we moeten leren praten over onze negatieve gevoelens, moeten we ook leren luisteren. 

Raes geeft alvast enkele tips. “Laat de persoon uitspreken, laat hem rustig zijn verhaal doen. Luister rustig en onbevooroordeeld, laat merken dat je luistert. Op deze manier geef je hem het gevoel ‘oké, ik mag er zijn. Hier mag ik praten over wat er speelt.’ Zeg niet ‘het komt wel goed’, maar uit je bezorgdheid. Spreek hierbij vanuit jezelf, zeg welke signalen je opvangt van de ander en wat die met jou doen. Stel open vragen en bevestig de goede stappen van je gesprekspartner door hem bijvoorbeeld te bedanken voor zijn openheid.”

Voor meer concrete tips verwijst Raes graag door naar de nieuwe app 'Houvast’ van het Rode Kruis. “Het is een gratis app vol tips over hoe je op een goede manier kan luisteren. Je leert ook signalen herkennen die aangeven dat iemand slecht in zijn vel zit en leert hoe je best een gesprek aanknoopt.” Via de sectie ‘Zelfzorg’ helpt de app je ook jezelf niet uit het oog te verliezen.

Leer luisteren zonder oordeel met deze tips

- Neem de tijd om te luisteren. Zoek niet te snel naar oplossingen.
- Laat ruimte voor stiltes.
- Herhaal of vat samen wat je gesprekspartner je vertelt.
- Bekijk de situatie vanuit het perspectief van je gesprekspartner.
- Vermijd onderbreken.
- Begin niet over jezelf te spreken.
- Vermijd dat je zijn gevoelens of problemen minimaliseert.
- Ga niet in discussie over wat je gesprekspartner denkt of voelt.
- Uit geen kritiek of beschuldigingen.

Meer tips? Download hier gratis de ‘Houvast’-app.