Nu alles duurder wordt: zo kick je af van alsmaar geld uit te willen geven. Experts geven 8 tips: “Herken de koopprikkels”

We willen weer leuke dingen doen met ons geld: reizen, festivals. Maar achter de schermen moeten we tegenwoordig opletten om rond te komen. Tijd om af te kicken van alsmaar méér willen, zeggen experts Erik Franck en Malaika Brengman. Want dat kan. “Je kan jezelf leren om aan die aankoopimpuls of prestatiedrang te weerstaan.” Ze delen acht tips om om gelukkiger te zijn met minder. “Wéét dat een aankoopimpuls in de praktijk na een kwartiertje overwaait.”

Wil je een Instagram­gezicht? Een Tesla-aandeel of futuristische laarzen als in The Matrix? Net als je denkt, we hebben alles, wordt er wel iets straffers te koop aangeboden. Alsof onze honger niet gestild raakt. Is het des mensen? “Je kan het terugbrengen tot de ­zogenaamde piramide van Maslow”, verklaart prof. dr. Malaika Brengman, ­expert consumentengedrag. “De filosofie erachter is simpel: als we genoeg eten, drank en een veilig dak boven het hoofd hebben, streven we naar hogere trappen op die piramide.” 

Niemand wil achterblijven in de race op sociale media

“Daar hoort onder andere het sociale aspect bij”, vervolgt Brengman. “Geliefd willen zijn en erbij willen horen, onder andere door datgene te willen wat anderen hebben. ‘Keeping up with the Joneses’ heet dat onofficieel. En die ‘Joneses’ zijn vandaag niet alleen onze buren, vrienden en collega’s, maar ook al onze connecties op sociale media. Op dat vlak is ons vergelijkingsmateriaal alleen maar groter geworden. In een volgende stap op die piramide streven we naar status en respect, waarbij we anderen zelfs willen overtroeven. De feestdagen zijn daar een mooi voorbeeld van. Niemand wil achterblijven in de race naar het origineelste cadeau en het lekkerste kerstdiner. Ook niet op Instagram of Facebook.”

Toch zien we steeds vaker een tegenreactie opduiken: die van het ontspullen en downshiften. Die van: goed is goed genoeg. “Vaak bij mensen die zich al helemaal op de top van de piramide bevinden en eerder op zoek zijn naar zelfverwezenlijking”, bevestigt Brengman. “Zij gaan op zoek naar de essentie van hun levensgeluk, en materiële zaken of een hoger salaris zijn daarbij vaak ­overbodig.”

Sinds de pandemie doen we aan ‘revenge spending’

De pandemie was op dat vlak voor velen een eyeopener, gaat de professor verder. “Mensen waren meer thuis en hadden vaak ook meer tijd om stil te staan bij wat écht belangrijk is. Extra uren met het gezin bleken daarbij harder door te wegen dan de allernieuwste smartphone.” 

Maar de pandemie zorgde ook voor andere consumptieshifts. Brengman: “Ik denk bijvoorbeeld aan de ‘terror management theory’, waarbij we méér geconfronteerd werden met onze eigen sterfelijkheid en ons daardoor net meer met materiële zaken wilden omringen, als een vorm van zelfbescherming. Ook het fenomeen van ‘revenge spending’ (consumeren uit wraak) wijst in dezelfde richting. Dan zag je mensen, zodra ze na de sluiting opnieuw naar de fysieke winkels mochten, compleet uit de bol gaan en massaal spenderen. Met als achterliggende gedachte: de tijd is toch eindig, en dus wil ik me dít en dát nog gunnen. Eveneens een heel menselijke reactie als je toch nog niet op die hoogste trap van die piramide beland bent.”

Ongelukkig zijn lijkt geen optie

Feit is wel dat we het op materieel vlak nooit eerder zo goed hadden, de nog in kaart te brengen gevolgen van corona buiten beschouwing gelaten, pikt gedragswetenschapper prof. dr. Erik Franck erop in. “Dat bewees nog het recente welvaartsrapport van Statistiek Vlaanderen. Maar tegelijk voorspelde de Wereldgezondheidsorganisatie dat ­depressie tegen 2030 de voornaamste oorzaak van ziektelast zal zijn.”

Een contradictio in terminis? “Het zal wel je eigen schuld zijn”, hoor je dan weleens. De mogelijkheden en keuzes zijn eindeloos, zowat alles is te koop. En dus is ongelukkig zijn geen optie. Een tijd geleden zat ik in de wachtzaal bij de dokter. Op het tafeltje lagen drie stapels met magazines, waarvan telkens het bovenste mijn aandacht trok. Op de ene cover las ik ‘Zo krijg je het perfecte lichaam’, de tweede beloofde me ‘De allerbeste motor van het jaar’ en de derde ‘De perfecte sfeer in huis’. 

Op een dienblad kreeg ik aangeboden wat ik moest doen om het perfecte leven te leiden, en toch voelde ik me er absoluut niet gelukkiger door. Integendeel. Hoe ondankbaar was ik! Want als al dat geluk in hashtags en life­hacks uit de lucht kwam gevallen, dan zou het vast aan mij liggen dat ik er toch niet in slaagde om ‘voldaan’ in het leven te staan. Snap je hoe het mechanisme werkt? Ik zie er in mijn praktijk heel wat mensen mee worstelen. Nochtans kan het, hoor, blij leren zijn met wat je hebt, en daar ook in berusten.”

“Je job, je auto: stop met je blind te staren op die buitenste laag van je leven”

Hoe doen we dat, ons oprecht ‘voldaan’ voelen, zonder die drang naar materiële welvaart? Erik Franck: “Laten we eerst en vooral afkicken van slogans als ‘Life begins at the end of your comfort zone’. Alsof je geen leven hebt als je niet uit je comfortzone komt. Onzin. Veel eerlijker is het motto: ‘Het is niet omdat het kan, dat het ook moet’. Je moet niet altijd het maximale uit dingen halen. Je hoeft niet mee te zijn met alle trends. En ja, dat is soms moeilijk. Want op elk moment van de dag en met slechts één klik, scrol of swipe kunnen we onszelf vergelijken met een eindeloze stroom van mensen, die zich steevast van hun beste kant laten zien. Superverleidelijk is dat.” 

“Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt alvast dat sociale vergelijking op Facebook vaak leidt tot piekergedrag, ontevredenheid over het leven en zelfs depressie. Een vicieuze cirkel, want mensen met depressieve symptomen zouden bovendien meer geneigd zijn om aan sociale vergelijking te doen. Een verlies-verliessituatie, zeg maar.”

Voor Franck is er maar één uitweg: ownership nemen over je leven. “Zoveel mensen staren zich dagelijks blind op de buitenste laag: ‘Wat doe je als job?’, ‘Met wat voor auto rijd je?’, ‘Wat staat er op je bankrekening?’… Wat we bereiken, wordt een manier om onze identiteit te vormen. Terwijl het dus ook anders kan. Door je niet langer op die buitenste laag te concentreren. Zodra je dat consequent toepast op je eigen leven, is de kans reëel dat qualitytime je een pak dierbaarder wordt dan pakweg een nieuwe designsofa. Het loont alvast op lange termijn. Bovendien is het opmerkelijk hoe jongeren zich daar vandaag al veel meer bewust van zijn.”

‘Time billionaire’ of FIRE-aanhangers geven het goede voorbeeld

Over naar de volgende generatie, de zogenaamde time billionaires van deze ­wereld. Zij die nog een miljard en meer seconden op de teller hebben en bij uitbreiding tijd waardevoller achten dan het geld op de rekening. Brengman: “Hier speelt duidelijk de tijdsgeest. Terwijl oudere generaties vaak hard werkten en veel spaarden voor later, hechten jongere generaties meer belang aan die balans en willen ze niet meer al hun tijd aan hun werk spenderen. In plaats van toekomstig fortuin na te jagen, willen ze vooral genieten van het ‘nu’, desnoods met wat minder geld.”

“Ze zijn daarbij extra spaarzaam en stellen de huidige consumptiegewoontes in vraag. Zo hoeven ze vaak geen eigen auto. Iemand als Greta Thunberg is daar een mooi voorbeeld van. Zij hekelt onze wegwerpmaatschappij, en zet alvast vanuit ecologische motieven heel wat mensen aan het denken. In welke wereld leven we, en is dat minimalisme op consumptievlak geen heilzamere optie?”

Ook de zogenaamde FIRE-aanhangers (financial independence, retire early) volgen (ongeveer) dezelfde filosofie. Zij proberen door slim te sparen en te beleggen financieel onafhankelijk te worden, om vervolgens al op relatief jonge leeftijd te kunnen stoppen met werken.

Zo ben je die aankoopimpuls te slim af

Voor wie nog dacht, ownership of niet, het is sterker dan mezelf, die drang naar meer: er is hoop. “Net zoals je je spieren kan trainen, kan je jezelf ook aanleren om die aankoopimpuls of prestatiedrang te weerstaan”, stelt de consumptie-­expert gerust. “Neem er even afstand van, wees dankbaar voor wat er wél is en zorg ­ervoor dat het streven naar het ene doel – bijvoorbeeld die carrière – het ­andere niet in de weg staat – bijvoorbeeld voldoende tijd met je kinderen. En wéét dat een aankoopimpuls in de praktijk na een kwartiertje overwaait.”

Wat ook helpt: áls je een keuze maakt, berust er dan ook in. “Dat is helaas niet voor iedereen even gemakkelijk. In consumentengedrag zien we namelijk twee types van mensen: maximizers en satisficers. Terwijl een satisficer al snel tevreden is en nooit lang hoeft na te denken om keuzes te maken, is dat voor een maximizer veel moeilijker, omdat hij de beste opties nastreeft en nadien vaak nog steeds niet tevreden is met de gemaakte keuze, omdat het beter kan. Die levenshouding maakt deel uit van ­iemands persoonlijkheid, daar kan je niet onderuit. Toch kan je jezelf wel degelijk aanleren dat een ‘minder goeie’ keuze niet het einde van de wereld betekent, en dat continu perfectie nastreven vooral heel vermoeiend is. Die mindset valt echt te trainen.”

“Vooral wanneer de kloof tussen je ideale zelfbeeld en je actuele zelfbeeld groot is, zal de omgeving je sneller triggeren om actie te ondernemen én zal je ook sneller kiezen voor een quick fix – zoals een impulsaankoop – om je tijdelijk beter te voelen”, pikt Erik Franck er tot slot op in. “Jezelf, je waarden en ambities zo realistisch mogelijk inschatten, is een belangrijke stap om meer te genieten van wat er is.”

Mag het iets minder zijn? 8 praktische tips

1. Ik herhaal...
“Wie dagelijks even uitzoomt en positieve affirmaties (als in: ‘Ik kom niks tekort’) herhaalt, komt in een mindset die je gedachten ondersteunt. Meditatie en mindfulness kunnen ook heilzaam zijn.” (Brengman)

2. Supermarkt
“Uit testen blijkt dat wie vermoeid of hongerig is, sneller te verleiden is tot impulsaankopen. Je aankopen ’s ochtends doen en doordacht op voorhand plannen, kan je helpen om alleen het nodige te kopen.” (Brengman)

3. Overvloed troef
“Abundance-denkers gaan nog een stapje verder. Probeer in plaats van in tekorten of beperkingen te denken, ervan uit te gaan dat er van alles – liefde, geld, succes … – genoeg is. Voel eens wat er gebeurt wanneer je veel geeft (van attenties tot complimenten).” (Brengman)

4. Mechanisme
“Een koopverslaving gaat meer over koopprikkels en de aankoopdaad dan de gekochte producten op zich. Je bewust worden van dat mechanisme (wat heb ik daar écht aan?) kan helpen om je aankoopdrang het hoofd te bieden.” (Brengman)

5. Zelfcompassie
“Op social media, televisie, in de media … krijg je vaak het perfecte plaatje voorgeschoteld, terwijl in de echte wereld ‘mislukken’ meer voorkomt. Dat aanvaarden begint met zelfcompassie, een belangrijke voorwaarde om jezelf geen tekorten kwalijk te nemen.” (Franck)

6. Bye Bye Facebook
“Probeer af en toe een social-media-luwe periode in te lassen. Wie minder aankoopimpulsen krijgt én minder vergelijkt, zal ook minder geneigd zijn om overbodige zaken te kopen.’” (Franck)

7. Open air
“Wandelen in de buitenlucht is een ideale manier om je stresshormoon cortisol af te breken en letterlijk te vertragen. Ideaal om de drang naar meer om te buigen naar ‘het is oké zo’”. (Brengman)

8. Verbaasde kabouter
“Bekijk de wereld eens vanuit een ander perspectief. Stel dat je een nieuwe auto overweegt, kijk dan met verbazing naar dat voornemen, vraag je af waar het vandaan komt en of het terecht is.” (Franck)