SOS zomerinsecten: brengen ze virussen over en hoe voorkom je muggen-, wespen- en dazensteken?

Daar zijn ze weer, onze ­zoemende vrienden. Tot ze ­steken of bijten, en de ­vriendschap over and out is. Wie zijn ze en welke zijn nieuw? Hoe ­bescherm je je? Kunnen muggen het coronavirus overdragen? En is de Aziatische hoornaar écht gevaarlijk? Tijd voor een update. “Het is een fabel dat mensen met ‘zoet bloed’ meer muggen zou aantrekken, maar er zijn wel andere factoren die meespelen.”

Het is hoogzomer en je geniet van een ­barbecue met familie en vrienden. Tot ... zzzzzzzz. Wég sfeer. Want zoemende muggen aan je hoofd. Nochtans zijn er van de ongeveer 3.500 steekmuggen slechts een handvol geïnteresseerd in ons, de mens. En steken, dat doen alleen de dames. Zij vinden in ons bloed de broodnodige voedingsstoffen om hun eitjes te laten rijpen. Vandaar: prik. Ook dat steken is niet eerlijk verdeeld. Want op feestjes zijn er standaard winnaars, die een ganse avond geen mug opmerken, en verliezers, die de ene steek na de andere incasseren.

Muggen en zoet bloed

“Er gaan nogal wat verhalen rond over ‘zoet bloed’ dat muggen zou aantrekken, maar dat is een fabel”, steekt Joeri Cortens, insectenkenner en educatief medewerker bij Natuurpunt, van wal. “Eigenlijk hangt je aantrekkingskracht voor muggen af van drie factoren: je lichaamsgeur, de oppervlaktetemperatuur van je huid en de hoeveelheid koolstofdioxide die je uitademt.” 

Een studie van biologen aan het California Institute for Technology in Pasadena bracht ooit de jaagstrategie van een mug in kaart. “Een mug wordt vanaf 10 tot 50 meter afstand gelokt door de CO2 in onze adem, zoekt vervolgens iets wat visueel interessant is en gaat pas dan, vanaf ongeveer 1 meter afstand van een mogelijk doelwit, af op de lichaamsgeur en -warmte.” 

Op de markt is er een ruime keuze aan middelen om zo’n aanval te counteren, het ene al doeltreffender dan het andere: van stekkers en antimuggenpolsbandjes tot apps met hoog ultrasoon geluid en citroenplanten. Bovenaan de lijst staan nog steeds producten met DEET (N,N-di-ethyl-meta-tolueenamide) als ‘efficiëntst’, maar ook citriodiol, afkomstig van de Australische citroeneucalyptusboom, Picaridine/icaridine en IR3535 scoren goed. In veel antimuggenmiddelen zit DEET. Het is vrij te koop in de apotheek of de supermarkt, maar toch is het gebruik ervan niet onomstreden. Zo kan het de huid, ogen en slijmvliezen irriteren en wordt het sowieso afgeraden voor kinderen onder de twee jaar. Ook tijdens de zwangerschap wordt een lager gebruik geadviseerd.

Joeri Cortens: “Probeer waterplasjes in en om huis te vermijden, dek de regenton af en zorg ervoor dat je dakgoot niet verstopt raakt. Heb je een vijver, kies dan voor beplanting die de natuurlijke vijanden van muggenlarven, zoals libellen en kikkers, aantrekt. Horren zijn nog altijd ideaal om muggen buiten te houden en een klamboe, om onder te eten of te slapen, is ook zeer efficiënt.”

Vieze virussen

Of muggen het gevreesde coronavirus kunnen overbrengen, was een recente prangende vraag. Entomologe (insectenkundige) Isra Deblauwe van het ITG (Instituut voor Tropische Geneeskunde) stelt ­meteen gerust: “Een mug die een coronapatiënt prikt en doorvliegt naar een gezond iemand, kan het virus niet doorgeven. Corona overleeft simpelweg niet in een mug, blijkt uit onderzoek.” Ook van andere insecten valt weinig virusoverdracht te vrezen. Wespen en bijen zuigen geen bloed op, en van dazen en horzels is er geen bewijs dat ze virussen overdragen. Oef. Wie wél nauwgezet gemonitord wordt in ons land is de Aziatische tijgermug of de Aedes albopictus. Het is een kleine, zwart-witgestreepte mug die naast pijnlijke steken ook virussen als dengue of knokkelkoorts kan overdragen. De symptomen ervan lijken in eerste instantie op die van griep: hoofdpijn, gewrichtspijn en hoge koorts. Het diertje rukt al een tijd op in Europa. 

“Klopt”, bevestigt Deblauwe. “Ook in ons land zijn al ­enkelingen teruggevonden. Die waren letterlijk met de auto meegelift vanuit Duitsland of Frankrijk, waar ze zich intussen al gevestigd hebben. Of ze kwamen via containers mee met autobanden of sierbamboe.” Zorgen hoeven we ons evenwel niet meteen te maken. “In België is er momenteel nog geen gevestigde ­tijgermuggenpopulatie en is het risico om besmet te worden bijgevolg klein.”

Bijen en hommels: peace & love

In België leven ongeveer 400 soorten bijen. Met de honingbij als de gekendste en de hommel als de harigste. Alle staan geboekstaafd als vredelievende beestjes. Tenminste, zolang je ze niet kwaad maakt. Joeri ­Cortens: “Vooral hommels zijn zachtaardig, die kan je probleemloos op je hand zetten. Thuis hebben we zelfs de traditie om aan hommels een high five te geven. (lacht) Steken doen ze alleen uit zelfverdediging, wanneer je ze slaat of te dicht bij hun nest komt.”

Idem dito voor de honingbij. “Ook hier geldt: leven en laten leven. Word je toch gestoken, schraap de angel dan weg met je vingernagel, de botte kant van een mes of je bankkaart.” Ook in bijenland zijn er af en toe nieuwkomers. “Ik krijg nogal wat mails van mensen die de blauwzwarte houtbij gespot hebben. Het gaat om een grote, zwarte bij met een blauwe schijn en donkere vleugels. Ze zien er wat vijandig uit, maar zijn dat gelukkig niet. Alleen de vrouwtjes steken in uiterste nood.”

Dazen: auw, gebeten!

Dazen zijn venijnige beestjes die vervelende beten achterlaten, waar je vaak enkele dagen last van kan ondervinden. Een pijnlijk en stekend gevoel is standaard, maar soms kunnen ze ook leiden tot zwellingen, huiduitslag en zelfs een algemeen malaisegevoel. Joeri Cortens van Natuurpunt: “In tegenstelling tot bijen en wespen steken ze niet, maar bijten ze hun prooi. Tips ter bescherming? Dazen houden van donkere kleding, die kan je dus beter vermijden. En verder is het op dazenhoogdagen misschien niet slecht om een zebramotiefje te dragen, dat zouden ze namelijk niet echt waarderen. Vraag me alleen niet waarom. Verder wil ik mensen toch graag uitdagen om een daas eens in haar mooie ogen te kijken. Wedden dat je dan tweemaal nadenkt voor je erop klopt? (lacht)”

Kruidnagel en citroen

Bff’s zullen ze niet snel worden, de wesp en de mens. Integendeel. Naderen wespen onze terrastafel, dan pakken we snel de vliegenmepper of bellen we de brandweer om een eventueel nest zo snel mogelijk te verwijderen. Toch heeft zo’n nest ook een meerwaarde, weten experts. Joeri Cortens: “Wist je dat een gemiddeld wespennest tot 80.000 vliegen en muggen per dag uit de lucht haalt?” 

De angst voor een wespensteek is evenwel diepgeworteld. “Eigenlijk zijn het slechts twee soorten die de boel een beetje verzieken: de gewone en de Duitse wesp. Spot je een wesp aan je picknicktafel, dan is het een van de twee.” Gelukkig zijn er heel wat simpele trucjes om een wespensteek te voorkomen. 

“De eerste gouden regel is om niets te doen. Niet bewegen, niet blazen, gewoon verderdoen waarmee je bezig was. De kans is reëel dat de wesp je snel als quan­ti­té né­gli­geable beschouwt. Probeer verder haarlak, zoete parfum of sterk geurende zonnecrème te vermijden. Laat geen open flessen met zoet ruikende drank (bier, cola!) op tafel staan en dek je drankje en zeker blikjes af. Ga niet in de buurt van een vuilniszak zitten en draag liever ook geen kledij in felle kleuren. Zelf zet ik buiten standaard een bakje water met citroen en wat kruidnagel erin geprikt. Dat lijkt wespen op een veilige afstand te houden. Bij extreme overlast kan zo’n ouderwetse wespenvanger, gemaakt van een lege petfles met iets zoets erin, enig soelaas bieden”, weet Joeri Cortens. “Maar helaas zijn er dan vaak ook ‘bijvangsten’, zoals nachtvlinders.”

Wesp XXL

Ze zijn tot twee keer zo groot als een gewone wesp en ogen wat oorlogszuchtig. “Toch zijn de Europese hoornaars (ook wel gekend als paardenwesp, red.) echt niet zo gevaarlijk”, aldus Cortens. “Hun gif is minder krachtig dan dat van een gewone wesp, alleen is de angel iets langer en kan hij dus dieper in de huid dringen. Daardoor kan de pijn iets heftiger zijn. Maar verder blijven ze liever uit de buurt van mensen en hebben ze het vooral op andere wespen en vliegen gemunt.” 

Aziatische hoornaars, iets kleiner en herkenbaar aan hun zwart-gele poten en gele band op het achterlijf, zijn een ander verhaal. “Die komen oorspronkelijk uit China. Sinds 2017 zien we ze ook in Vlaanderen. Blijf je uit de buurt van de Aziatische hoornaar, dan krijg je in principe geen last. Maar kom je te dicht bij hun nest, dan kunnen ze wél agressief reageren en steken. Bovendien zijn ze de schrik van menige imker. Op het einde van de zomer roven ze namelijk bijenkasten leeg. In dat opzicht is elke Europese lidstaat verplicht om hun verspreiding tegen te gaan. Wie een Aziatische hoornaar spot, kan dat melden bij vespawatch.be of de lokale brandweer.” Hoe je zo’n nest herkent? “Er zijn twee soorten. Na de winter maken de wespen een primair nest ter grootte van een voetbal in bijvoorbeeld tuinhuisjes. In de zomer verhuizen ze naar grotere nesten, met een diameter tot een meter en wel 10.000 bewoners. Alleen zitten die hoog in de bomen en is het moeilijker om erbij te raken.”

Eerste hulp bij …

(volgens huisarts Kristel Van Craenenbroeck)

… een muggenbeet

NIET DOEN:

• “Bij elke beet of steek geldt: probeer vooral niet te krabben!”

WEL DOEN:

• “Ontsmet de wonde en leg er vervolgens ijs of een coldpack op om de jeuk te verzachten. Hou het ijs niet rechtstreeks tegen de huid, maar wikkel er eerst een handdoek rond om vriesletsels te vermijden.”

• “Gebruik een zalf met menthol, aloë vera of calendula tegen irritatie.”

• “Wordt de rode plek groter of de klachten heviger, raadpleeg dan je huisarts. Dat kan wijzen op een allergische reactie.”

… een dazenbeet

NIET DOEN:

• “Verse peterselie, een warme theelepel ... : hun werking is niet wetenschappelijk bewezen.”

WEL DOEN:

• “Een dazenbeet kan na enkele dagen vervelender worden, maar als je er meteen ijs op legt, zal de zwelling afnemen.”

… een steek van een bij, hommel, wesp of hoornaar

NIET DOEN:

• “De angel uitzuigen is geen goed idee, hierdoor kan je net een infectie veroorzaken. Met je vingers of een pincet eraan trekken, is dat evenmin, want dan kan je een achtergebleven zakje gif platdrukken.”

WEL DOEN:

• “Schraap de angel weg met bijvoorbeeld een latje of een bankkaart, dat doe je net onder de plaats waar de angel in de huid zit. Spoel aansluitend het gif weg onder stromend water en ontsmet het wondje.”

• “Verwijder ringen bij een steek in de hand, reinig de steek onder stromend water en ontsmet. IJs of een coldpack helpen om de zwelling en pijn te minderen. Idem bij een hoornaarsteek: die is pijnlijker dan van een gewone wesp, maar het gif is minder krachtig.”

• “Belangrijk: werd je in de mond of keelholte gestoken, kreeg je een steek van meerdere bijen of wespen of doet er zich een allergische reactie voor (grote zwelling, slikmoeilijkheden, daling van bloeddruk, misselijkheid, duizeligheid, shockverschijnselen …): raadpleeg dan ­onmiddellijk je huisarts of bel 112.”

Meer lezen? De natuur in: Een jaar vol ontdekkingen, belevenissen en inzichten ­(Natuurpunt CVN, ­25,99 euro)