“Sparen lukte me nooit, tot ik ‘kakeibo’ tegenkwam.” Alles over de Japanse manier van budgetteren

Keukenkasten en bankrekeningen hebben meestal één ding gemeen: ze zijn een rommeltje. Terwijl Marie Kondo onze besteklade opruimt, schept kakeibo orde in onze financiën. Auteurs Inge Boot en Marina Steinmann passen de Japanse methode toe. “Het is een financieel dagboek, dat inzicht geeft in je (spendeer)gedrag. Dat geeft gemoedsrust.” Met hun tips krijg je kakeibo onder de knie, en wordt geld sparen vanzelf een pak makkelijker. “Ik kocht vaak spullen in een impulsieve bui. Tot kakeibo me met de neus op de feiten drukte.”

Je zou Hani Motoko de Marie Kondo van haar tijd kunnen noemen: in 1904 introduceerde de Japanse vrouw met kakeibo (spreek uit: ka-ke-bo) namelijk een wereldwijde succesformule. Al moet gezegd worden dat de missie van Motoko lichtjes verschilde van die van opruimgoeroe Kondo: terwijl Marie ons tips verschaft over het opvouwen van was en het uitmesten van kleerkasten, had Hani een meer feministische missie. 

Als eerste vrouwelijke journaliste van Japan wilde ze vrouwen een meer gelijkwaardige rol geven in de maatschappij en in hun gezin. Motoko was van mening dat financiële kennis daarvoor de hefboom bij uitstek was. Daarom bedacht ze een simpele methode om vrouwen meer financieel ­inzicht in geldzaken te geven: het huishoudboekje avant la lettre – want dat is wat ‘kakeibo’ betekent. De basisregel: ­verdeel je uitgaven in categorieën, en ­noteer wat er binnenkomt en buitengaat. Zo wilde ze vrouwen aanmoedigen om spaardoelen te stellen en elke cent ­verstandig te besteden.

Je geld de baas

Hoewel er intussen meer dan een eeuw verstreken is, blijft het invullen van hun kakeibo voor miljoenen Japanse vrouwen (en ondertussen ook mannen) een wekelijkse traditie. Maar ook dichter bij huis zijn er kakeibofans te vinden, zoals de ­Nederlandse Inge Boot en Marina Steinmann. 

Op professioneel vlak zijn beide dames als bedrijfscoach gespecialiseerd in de kunst van efficiëntie, oftewel het ‘lean’-principe. Door inzichten van deze Japanse filosofie toe te passen, helpen ze organisaties om hun bedrijfsresultaten te verbeteren en meer klantwaarde te creëren. Maar op privévlak was er ook bij Inge en Marina zelf nog heel wat ruimte voor verbetering – vooral wat de financiën betreft.

Inge: “Enkele jaren geleden wees een vriendin me erop dat ik ‘best veel geld uitgaf’. Aanvankelijk was ik gepikeerd, maar haar opmerking raakte wel een ­gevoelige snaar. Hoewel er maandelijks best veel binnenkwam, lukte het me nooit om te sparen. Waarom dat niet ging, daar had ik het raden naar. Tot ik toevallig over kakeibo las in een Britse krant. Ik nam de proef op de som, en maakte een lijstje van al mijn inkomsten en uitgaven. Dat was echt een eyeopener: er waren weken waarin ik meer geld ­uitgaf aan cosmetica dan aan eten!”

Marina: “Ik was zo’n typische struisvogel als het over de centen ging: mijn man regelde de geldzaken en daar voelde ik me comfortabel bij. Tot ik via Inge over kakeibo hoorde: het leek me een handige en overzichtelijke manier om onze financiële huishouding op orde te krijgen.”

De Nederlandse bedrijfscoaches ondervonden aan den lijve wat kakeibo voor je bankrekening en je gemoedstoestand kan doen, en brachten intussen zelf een Nederlandstalig kakeibo-boek op de markt. Ze benadrukken dat de methode veel meer inhoudt dan lijstjes maken met inkomsten en uitgaven.

Inge: “Bij veel mensen is hun bankrekening als hun keukenlade: totaal overzichtloos. Marie Kondo helpt je door die wirwar van spullen heen, terwijl kakeibo je mindful naar je geld leert te kijken. Het is een financieel dagboek, dat inzicht geeft in je (spendeer)gedrag en nadelige patronen helpt identificeren. Dat geeft gemoedsrust.”

Marina: “Op zich draait het niet eens om besparen. Wel om grip krijgen op je financiën, zodat jij bepaalt wat je doet met je geld.”

(Be)sparen op z’n Japans doe je zo

Inge en Marina zetten de principes van kakeibo op een rij:

1. De basisvraag: wat wil jij nu écht?

Inge: “Kakeibo gaat eigenlijk over je geld bewuster uitgeven. Voor je met de methode begint, is de ‘waarom-vraag’ dus aan de orde: waar wil jij geld voor opzij gaan zetten? Maak voor jezelf een lijstje met maximaal vijf dingen die je graag zou willen doen of kopen en die nu nog buiten je bereik liggen. Van een handtas van Chanel tot een strandvakantie: alles kan en mag, zolang het maar jouw wens is. Kies bij voorkeur voor dromen die binnen zes maanden tot een jaar te realiseren zijn. Hoe verder weg je doelen lijken, hoe moeilijker het is om vol te houden. Visualiseer ze met een tekening, print een foto uit en hang die zichtbaar op ... Visuele triggers zorgen ervoor dat iets tastbaarder lijkt.”

Marina: “Weten waarom je al die moeite doet, helpt jezelf op lastige momenten. Sta jezelf dus regelmatig toe om te dromen. Zo kom je maand per maand dichter bij het leven dat je wil leiden. En hoewel de methode niet om cijfers an sich draait, is de allergrootste bijvangst dat de financiële stress verdwijnt.”

2. Blik maandelijks terug

Terwijl de meeste apps en huishoudboekjes zich beperken tot het noteren van inkomsten en uitgaven, is kakeibo een maandelijkse denk­oefening. Maak voor jezelf elke maand de balans op: hoever ben je intussen gevorderd? Wat staat je nog in de weg om je tussentijdse spaardoel te bereiken? Vel geen oordeel als er iets fout liep, maar stel je vragen over je eigen gedrag: waarom is het deze maand niet gelukt om je spaardoel te halen? Wat wil je volgende maand anders doen?

3 Stel je plan op

De kakeibo-formule bestaat uit vijf stappen:

1. Hoeveel geld heb je ter beschikking? Kijk naar wat er per maand binnenkomt aan inkomsten.

2. Hoeveel wil je sparen? Noteer daarna welk bedrag je nodig hebt om je droom te realiseren en tegen welke datum je deze som bij elkaar wil hebben.

Marina: “Wees wel realistisch: als het je eerder amper lukte om te sparen, is de kans klein dat je nu plots een groot bedrag opzij kan zetten. Hoe kleiner de tussenstappen, hoe haalbaarder het doel wordt. En zorg ervoor dat je spaarbedrag in het begin van de maand overgeschreven wordt naar je spaarrekening.”

3. Wat zijn je maandelijkse vaste lasten? Maak een lijstje van alle vaste lasten, zoals huur, verzekeringen, abonnementen, gas, water en licht. Vergeet ook je vaste kredietkaartafschrijvingen, bankkosten en lopende opdrachten niet.

4. Sla aan het rekenen. Trek je spaarbedrag en je maandelijkse vaste lasten af van je inkomsten. Zo krijg je zicht op je maandbudget. Deel dat bedrag vervolgens door 4,5 – het ­gemiddelde aantal weken dat elke maand telt. Kakeibo werkt met weekbudgetten, zodat je jouw uitgaven kan bijsturen op korte termijn.

5. Invullen maar. Zorg voor overzicht: maak voor jezelf een weekschema op waarin je bijhoudt hoeveel je per dag uitgegeven hebt. Verdeel je uitgaven niet alleen over de dagen van de week, maar ook in categorieën. Kleine uitgaven kunnen namelijk soms zwaar doorwegen. Pak hiervoor pen en papier bij de hand en laat de apps en Excel links liggen: iets intikken doen we vaak op de automatische piloot, terwijl schrijven denkwerk vereist. Vul je schema dagelijks of minstens wekelijks in. Niet dat je resoluut met elk ‘klein plezierke’ moet breken. Vaak is de bewustwording dat vele kleintjes één grote maken al genoeg om je gedrag om te gooien.

Marina: “De ‘klassieke’ kakeibo deelt uitgaven standaard op in vier categorieën: ‘overleven’, ‘optioneel’, ‘cultuur’ en ‘extra’. Boodschappen in de supermarkt zijn volgens die visie dan levensnoodzakelijk, terwijl een restaurantbezoek een vorm van luxe is, en dus optioneel. Die visie vinden wij wat betuttelend: jij kiest waaraan je je geld spendeert. Baken dus gerust zelf je eigen categorieën af. Zelf kocht ik geregeld spullen in een impulsieve bui. Tot ik dankzij de categorie ‘impulsaankopen’ zicht kreeg op mijn gedrag. Kakeibo drukt je echt met je neus op de financiële feiten.” (lacht)

4. Doe Kaizen

Kaizen is een Japanse veranderfilosofie, waarbij je door kleine stapjes te zetten jezelf continu verbetert. Dat principe zit ook in kakeibo vervat: elke maand kom je een stapje dichter bij je doel, zonder je oude gewoontes (direct) volledig op te geven. Zo vermijd je dat je na een fanatieke eerste week terug in je oude shopgewoontes vervalt, omdat stoppen met kopen toch niet lukt.

Systematisch kleine bedragen sparen werkt trouwens motiverend: wie zichzelf resultaat ziet boeken, krijgt beloningsprikkels en is geneigd om dat positieve resultaat te herhalen.

5. Kijk ook vooruit

Start je een nieuwe maand? Blik dan telkens vooruit: is er iets gewijzigd in je vaste lasten? Zijn er grote aankopen gepland die een hap uit je budget nemen? Staan er speciale gelegenheden (en dus extra kosten) op het programma?

Verjaardagen, huwelijksfeesten, geboortes, vakanties in het buitenland ... In een jaar zijn er altijd maanden of weken waarin je meer geld uitgeeft dan gewoonlijk. Anticipeer daarop met een jaarkalender. Door feestelijke gelegenheden en het daarvoor voorziene budget alvast vast te leggen, ben je je er meer bewust van en kan je er (financiële) ruimte voor vrijhouden. Het helpt om geld dat je niet elke maand standaard ontvangt (zoals een dertiende maand, een bonus of vakantie­geld) apart op je spaarrekening te zetten voor dergelijke uitgaven.

Kasticket tegen betaalpijn

Afrekenen? Doe maar met de bancontactkaart, beslissen steeds meer Belgen. Het is een feit: papieren geld wordt vervangen door bankkaarten en slimme apps. Handig, dat wel: door weer en wind naar de bankautomaat hollen is verleden tijd. Toch is er een keerzijde: neurologisch onderzoek toont namelijk aan dat er zoiets als ‘betaalpijn’ bestaat: je hersenen beleven bij het uitgeven van geld een soort van ‘pijn’, zo bevestigen MRI-scans.

Maar de intensiteit ervan verschilt naargelang het gebruikte betaalmiddel. Wie cash over de balk gooit, wordt het hardst getroffen. Want dat is het tastbaarst. Onze hersenen zullen er namelijk alles aan doen om zo’n ­pijnsensatie te vermijden. Wie wil besparen, kan dus beter naar de winkelstraat trekken met briefgeld op zak. Je zal ­onbewust kritischer naar potentiële aankopen kijken. Elektronische aankopen krijgen we wat makkelijker over ons hart en ons hoofd. Tenzij je een controlemechanisme als kakeibo inbouwt: dan zie je het geld opnieuw visueel ‘verdwijnen’. Door je kasticketjes te bewaren en ze op een vaste plek in huis te stockeren, versterk je dat bewustwordingsproces, tippen Inge en Marina. “Je ziet de stapel dan letterlijk groeien, en dat draagt bij aan de gevoelswaarde van je uitgaven. Wedden dat je kritischer gaat nadenken over je volgende aankoop?”

Meer info: Inge Boot en Marina Steinmann voorzagen de kakeibo-filosofie van een eigentijdse update. In hun boek staan zelfreflectie en -ontplooiing centraal. 
Kakeibo. Financieel groeien, mindful geld uitgeven, Inge Boot & Marina Steinmann (Nau Uitgeverij, 24,50 euro).