Gaslighting: wat doe je als je partner je constant subtiel manipuleert?

Hij verdraait de waarheid dat je aan jezelf begint te twijfelen. Gaslighting is dé manipulatietechniek in narcistische relaties, maar zo subtiel dat je het vaak niet door hebt. “Keer op keer weerlegt een gaslighter jouw realiteit en gevoelens”, zegt psychotherapeut Karen Bolders. Nathalie (37) kan ervan meespreken, zij leefde twintig jaar samen met zo’n manipulator. Hij kon zo op haar inpraten tot ze geloofde dat alles haar schuld was. “Steven is charmant, ziet er super uit en draait iedereen rond zijn vinger. Velen trappen zo in zijn verhaaltjes.” Hoe herken je gaslighting en wat kan je zelf doen? 

Nog nooit van ‘gaslighting’ gehoord? Psychologen gebruikten de term voor het eerst in de jaren zestig. Het fenomeen dankt zijn naam aan de psychologische thriller ‘Gaslight’, uit 1944, waarin een man zijn vrouw probeert te doen geloven dat ze gek is. Hij dimt de gaslampen in huis en houdt vol dat het licht normaal is, zodat de vrouw aan zichzelf begint te twijfelen.

Wat is gaslighting?

‘’Gaslighting is een vorm van manipulatie, typisch voor relaties met een narcist”, zegt Karen Bolders, psychotherapeut bij praktijk ‘Terug in je kracht’ en expert in destructieve relaties. “Een gaslighter wil controle en voelt zich sterker naarmate de ander zwakker wordt.” Dat doet hij door dingen die gebeurd zijn, glashard te ontkennen. Keer op keer weerlegt een gaslighter jouw realiteit en gevoelens. Hij is rotsvast overtuigd van zijn eigen realiteit – waar hij uiteraard goed uitkomt – en probeert die aan jou op te dringen. Uitspraken als ‘jij bent gek’ of ‘jij bent overgevoelig’ zijn typisch. Een gaslighter legt de schuld altijd bij de ander, subtiel of heel direct. Slachtoffers beginnen op den duur aan zichzelf te twijfelen, waardoor ze steeds minder grenzen stellen. Daardoor kunnen gaslighters hun misbruik doorzetten.”

“Slachtoffers zien vaak niet wat er aan de hand is en zoeken de schuld bij zichzelf. Gaslighten ondermijnt je zelfvertrouwen. Sterke vrouwen (of mannen) veranderen in onzekere, afhankelijke wezens. Maar een relatie met narcistisch misbruik kent vaak ook mooie momenten. Ik hoor dikwijls: ‘Als het goed gaat, is het fantastisch.’ Hij geeft je dan het gevoel dat hij je op een voetstuk plaatst en doet zich voor als je soulmate. Dat wowgevoel maakt het extra verwarrend en moeilijk om weg te gaan. Slachtoffers van gaslighten zijn vaak mensen die zichzelf snel wegcijferen voor anderen en heel empathisch zijn.”

Het leven met een narcist

Leven met een gaslighter is moeilijk. “Een narcist kan je niet veranderen”, weet Karen Bolders. “Een groot stuk ervan zit in de opvoeding, maar ook trauma’s kunnen een rol spelen. Hoe dan ook: gaslighters zoeken het probleem niet bij zichzelf en zonder zelfinzicht heeft therapie geen zin. Samenleven met een narcist kan alleen, als jij je blijft aanpassen. Sommigen kiezen op een bepaald moment toch voor zichzelf. Anderen vinden niet de kracht om weg te gaan.” 

“Uit zo’n relatie stappen vraagt veel moed. Gaslighters halen vaak ook je sociale netwerk onderuit. Als de narcist de enige in je leven is, is het veel moeilijker om jezelf ervan los te maken. Een goed vangnet is ontzettend belangrijk. Ook therapie kan helpen om weer te ontdekken wie je bent en waar je grenzen liggen. Informeer jezelf en praat met anderen om inzicht te krijgen in wat de ander met je doet en waar jouw (onterechte) schuldgevoel ­vandaan komt.”

Hoe herken je een gaslighter?

Karen Bolders: “Bij een uitgesproken narcist als Trump is het overduidelijk, maar verborgen narcisten zijn moeilijker te herkennen. Ze gaan subtieler te werk. De buitenwereld ziet hen als charismatisch. Gaslighters hebben vaak een grote aantrekkingskracht. Precies dat maakt het zo moeilijk voor slachtoffers. Hun verhalen stroken niet met het beeld dat anderen van hun partner hebben en ze worden niet geloofd. Daarom is het belangrijk dat het fenomeen beter bekend raakt.”

3 belangrijke alarmsignalen:
• Je partner wil heel snel gaan
• Anderen waarschuwen je
• Je partner overschrijdt grenzen

Nathalie (37) leefde twintig jaar samen met een manipulator: “Hij speelde met mijn hoofd”

“Twintig jaar lang heb ik Steven op een piëdestal geplaatst. Een deel van hem is fantastisch, maar hij heeft ook een heel donkere kant. Die kwam al snel naar boven. De eerste weken van onze relatie droeg hij me op handen. Hij was de meest geweldige man op deze planeet. Maar bij een banale ruzie gooide hij vlak naast mijn hoofd een vaas stuk. Iedere vrouw zou compleet in shock zijn, maar op de een of andere manier slaagde hij erin om zichzelf in de slachtofferrol te duwen en mij sorry te doen zeggen.” 

“Een tijd later draaide hij tijdens een discussie mijn arm om, tot die letterlijk brak. Ik had hem zover gedreven … Twintig jaar lang heb ik gezwegen en gedacht dat het mijn schuld was. Tot mijn psychologe me vertelde dat het nooit je eigen schuld is, wanneer iemand je arm breekt. Net zoals het ook nooit jouw schuld is dat je man een affaire heeft. Ik was net zwanger, toen ik ontdekte dat hij me bedroog. Even ben ik naar mijn moeder gegaan, maar hij had amper een halfuur nodig om me terug in zijn web te halen. ‘Maar, schat, jij was altijd misselijk en kon me geen aandacht geven … Ik dacht alleen aan jou.’ Ik raakte ervan overtuigd dat het eigenlijk wel lief was. Hij probeerde me te ontzien en ik gaf hem niet wat hij verdiende. Kan je dat geloven?”

“Leven met Steven was zoals uit een vliegtuig springen. Ik had totaal geen grip op de situatie en werd overspoeld door tegenstrijdige informatie. Ik kan honderden voorbeelden geven van zijn manipulatie. Vaak was het subtiel. Vroeg ik hem om pannenkoeken te bakken en verbrandde hij zich aan de pan, dan draaide hij het zo dat ik me excuseerde. Ik had tenslotte om pannenkoeken gevraagd. Om dan achteraf in het bijzijn van anderen te zeggen: ‘Maar, Nath, daar kan jij toch niks aan doen.’ Had ik hem dan toch verkeerd begrepen? Hij speelde met mijn hoofd.” 

“Op den duur twijfelde ik aan mezelf, dus ben ik de dingen beginnen op te schrijven. Maar ook dat wimpelde hij weg. ‘Maar, Nath, waarom zou ik zoiets zeggen? Je bent de graafste vrouw ter wereld’ of ‘Nath, je bent een beetje gek. De mensen beginnen trouwens stilaan ook te zeggen dat je wat doordraait’. Hij deed me twijfelen aan mijn eigen verstand.”

“Tegelijkertijd was er ook zijn fantastische kant. Slechte periodes wisselden af met periodes waarin hij me ophemelde en me zelfs deed geloven dat de agressie niet bestond. Ik wilde heel graag thuisblijven voor de kinderen. Dankzij hem lukte dat. Hij vond het geweldig dat ik het huishouden zo op orde had, dat hij thuis écht man kon zijn. Dat jarenvijftigplaatje beviel hem enorm. Anderzijds herinnerde hij me er wel regelmatig aan dat hij alles betaalde en heel hard werkte. Meer en meer kwam ik in een onderdanige positie terecht. Wilde ik eens uitgaan met vriendinnen, dan klonk het: ‘Wil je bij me weg?’ Zo ben ik heel erg geïsoleerd geraakt. Zelfs het contact met mijn moeder verwaterde. Zij had al langer in de gaten dat er iets niet klopte. Maar Steven deed me geloven dat het probleem bij haar lag. Ik heb haar uiteindelijk een hele tijd niet gezien.”

“Het was een goede vriendin die me voorzichtig de ogen geopend heeft. Ze vond dat Steven vaak vreemd reageerde. Ze maakte zich zorgen over mijn gedrag: hoe ik alles liet vallen als hij me belde. Hoe ik alleen maar over hem sprak. Eind mei heb ik eindelijk de stap gezet. Toen hij mijn keel dichtkneep en ik de blik in mijn dochters ogen zag, besefte ik dat we weg moesten. Ik ben aangifte gaan doen met de woorden: ‘Hij is echt een goede man hoor …’ Het heeft lang geduurd voor ik zag dat ik niet de schuldige was. Steven is uiterst charmant, ziet er super uit en draait iedereen rond zijn vinger. Velen trappen zo in zijn verhaaltjes.”

“Twintig jaar lang heb ik mezelf én anderen ervan overtuigd dat we het perfecte huwelijk hadden. Blijkbaar is dat typisch. Een vrouw die alleen maar over haar man praat, daar zit vaak iets achter. Maar het maakt ook dat het voor de buitenwereld moeilijk is om mijn verhaal nu te geloven. Gelukkig hebben sommigen het wél gezien en ben ik niet alleen. Eigenlijk zou ik alle contact met hem moeten verbreken, maar dat kan ik nog niet. De liefde blijft. Ik ben nog steeds verslaafd aan zijn aandacht. … Ik hunker naar zijn bevestiging. Eigenlijk ben ik zelf ziek. Gaslighting is een complete mindfuck. Nochtans was ik vroeger echt een sterke vrouw. Ik heb nog een lange weg te gaan, maar ik kom er wel. Stap voor stap.”