Hoe voorkom je dat ergernissen je relatie vergiftigen? Experts leggen uit: “bij gebrek aan afkoelmomenten groeien heel wat muggen uit tot enorme olifanten”

We zitten al een dik jaar samen in ons kot, al zullen de beloofde versoepelingen daar vast en zeker verandering in brengen. Toch hebben die maanden op elkaars lip een effect op onze relaties. Corona doet scheiden. Hoe voorkom je dat kleine kantjes tot enorme proporties worden opgeblazen? Dat het helemaal fout loopt tussen jullie? Twee relatietherapeuten geven tips. “Ruil het vergrootglas waarmee je jouw partners kleine kantjes onder de loep neemt, voor een telescoop. Die laat je ‘verre’ dingen - in dit geval goede eigenschappen en positieve ervaringen - helderder zien.”

In heel wat landen pieken de echtscheidingscijfers. Ook in België. In 2020 waren er bij ons zo’n 13 procent meer echtscheidingen dan in 2019. De oorzaak daarvan moet je niet ver zoeken: corona. Maanden van lege sociale agenda’s, thuiswerk en gelimiteerde knuffelcontacten: koppels waren op elkaar aangewezen. Alle berichten over lockdownbaby’s ten spijt, in heel wat slaapkamers is het allerminst rozengeur en maneschijn. Dat merken ook relatietherapeuten Chloé De Bie en Sarah Hertens: hun telefoons staan al maanden roodgloeiend. Koppels zitten op elkaars lip, althans nog even, tot de maatregelen vanaf 26 april weer wat zullen versoepel. Welke problemen er vooral opduiken? Daar hebben beide experts wel wat over te vertellen.

Sociale allergenen

Chloé De Bie: “Dat de pandemie voor heel wat koppels een relatietest is, is niet zo vreemd. De vluchtroutes buitenshuis - hobby’s, vrienden, werk - zijn grotendeels afgesloten. Tegelijk vervaagden de grenzen. Van werken op kantoor, sporten in de fitnessclub en gezellig iets drinken op café gingen we naar werken thuis, work-outs voor tv en wijntjes in de zetel.  Kortom, we delen constant dezelfde oppervlakte en daarmee ook non-stop lief en leed. Dat doet de romantiek vervliegen.”

En bij gebrek aan afkoelmomenten groeien ook heel wat muggen uit tot enorme olifanten. De constante blootstelling aan elkaar zorgt ervoor dat onze mindere kantjes zichtbaarder dan ooit zijn. “Bij sommige koppels wekt dat een allergische reactie op”, zegt De Bie. “Niet in de vorm van jeuk , maar als verhitte discussies en ergernis.” Vier soorten ‘allergenen’ die tot zo’n reacties kunnen leiden:

Onbeleefde gewoontes: “Een flinke boer tijdens een romantisch take away-diner, een scheet terwijl jullie aan het knuffelen zijn op de sofa of vuile sokken op de vloer? Voor veel vrouwen zijn het mood-killers van formaat, die voor flink wat gezucht kunnen zorgen.”

Onattente daden: “Beloven dat je de vuilnisbakken zal buitenzetten, maar het niet doen: hét ultieme voorbeeld van dit type allergeen.”

Opdringerig gedrag: “Opdringerig kan je niet alleen zijn in daden - bijvoorbeeld door  aan te sturen op seks, terwijl de ander écht geen zin heeft - maar ook in woorden. Door te blijven doorbomen over het nut van mondmaskers bijvoorbeeld, terwijl de ander duidelijk aangeeft dat de discussie afgesloten is.”

Schending van de normen: “De coronacrisis gaat gepaard met nieuwe regels. Als de ene partner social distancing aan zijn laars lapt en vrienden à volonté blijft knuffelen terwijl de ander net uiterst voorzichtig is, dan volgt er frictie.”

Dit doe je eraan

Zoom in op je eigen gevoel: “Zowel het storend gedrag als de irritatie erover gedragen zich als een gewoonte: het herhaalt zich regelmatig. Ook al omdat de ‘dader’ zich vaak niet bewust is van zijn gedrag of niet snapt wat er nu zo erg aan is. Wacht daarom niet tot de boel ontploft, maar neem je ergernis onder de loep. Sta stil bij wat het gedrag van je partner precies zo storend maakt: waar erger jij je écht aan?"

“Misschien is het niet die boer aan de keukentafel die voor irritatie zorgt, maar wel het idee dat hij dat ook op restaurant gaat doen. Of wil je best luisteren naar complottheorieën, als daar maar nuance tegenover mag staan. Sociale allergenen bestrijd je met de twee allergrootste - maar o zo ware - relatieclichés: doe water bij de wijn  en zoek een gulden middenweg. Soms houdt dit in dat je naar het toilet gaat om een scheet te laten.”

Hoed je voor het kassa-effect: “Bij het afrekenen in de supermarkt lijk ik er áltijd de traagste rij uit te kiezen. Heel wat mensen zullen nu knikken: ik heb dat ook! Statistisch gezien kan het natuurlijk niet dat iedereen altijd de verkeerde kassa uitkiest. Dit gevoel komt voort uit een productiefout in ons brein, en is een selffulfilling prophecy. Als het vlot gaat aan de kassa, zal je brein dat niet registeren, omdat er niets  je aandacht triggert. Heel anders vergaat het je hersenen als je idee bevestigd wordt: ‘Weer iemand met kleingeld!’ Alle alarmbellen gaan af, en je ergert je blauw.”

“Hetzelfde effect genereren verwijten met 'nooit’ en ‘altijd’. Die ergernis omdat je wéér de langste rij uitgekozen hebt en de frustratie omdat je partner wéér de vuilniszakken vergeten is? Ze draaien om hetzelfde: selectieve herinneringen. Nadruk op het negatieve vernauwt je blik. Door te focussen op wat wél goed gaat, zet je de zaken in perspectief en creëer je een rooskleuriger beeld. Noteer per dag een aantal dingen waarvoor je je partner dankbaar bent, of probeer wat meer gemeende complimentjes te geven. Zo worden die ‘nooit’ en ‘altijd’ ‘soms’ en ‘af en toe’.”

Onevenwicht tussen autonomie en verbinding

“In het begin werd er nog samen en apart gewandeld, maar dat is iedereen intussen beu. (lacht) Deze disbalans doet heel wat wrijvingen ontstaan: de ene voelt zich verstikt, de ander niet gezien. Dat uit zich in dagdagelijkse ergernissen, maar kan ook tot een negatieve dynamiek leiden: die van de aanklamper en de terugtrekker. Bij emoties als jaloezie, het Calimero-effect of agressie speelt dit negatieve interactiepatroon een bepalende rol.”

Jaloezie, het groene monster

“Jaloezie wordt altijd afgedaan als een kinderlijke, onredelijke emotie, terwijl het een basisinstinct is dat optreedt als we ons angstig of bedreigd voelen”, zegt Hertens. “Mensen die veel nood hebben een erkenning van hun partner, voelen zich onveilig en onzeker als hun behoefte aan verbinding niet wordt ingelost. Dat werkt aanklampend gedrag in de hand: ‘Zie je mij nog graag? Vind je mij nog de allermooiste? Bewijs het!’ De terugtrekker - die eerder nood heeft aan autonomie - zal zich versmacht voelen, en neemt daardoor nog meer afstand. Waarop de aanklamper alleen maar meer begint te twijfelen en nog bezitteriger wordt.”

Agressie: slaande deuren en lelijke woorden

“We hebben allemaal een window of tolerance, de zone waarbinnen iemand kan omgaan met stressvolle gebeurtenissen. Zo lang je binnen dit kader zit, lukt het je om moeilijkheden en frustraties te
verdragen. Loopt de stress te hoog op of duurt het te lang, dan wordt de rode knop ingedrukt en neemt ons reptielenbrein het over.”

“Dan raakt alle rationaliteit zoek, en reageren we vanuit onze emoties. Er zijn drie soorten reacties: vechten, vluchten of bevriezen. De vechtreactie steekt vaak de kop op bij aanklampers: zij vervallen in verbale agressie en overdreven kritiek, slaan met deuren, gooien servies op de grond... Ook hier draait het vooral om machteloosheid en angst.”

Corona-Calimero

“Zij zijn groot en ik ben klein en dat is niet eerlijk”, zei Calimero. Vertaald naar coronatijden: “Jij mag dat wel, en ik mag dat niet. En daar kan ik niet mee om!” Sarah Hertens: “De coronamaatregelen zetten de verhoudingen tussen partners op scherp, en daar ergeren heel wat koppels zich aan. Zo heb ik een koppel in therapie waarvan de vrouw het ontzettend druk heeft, omdat ze in de zorg werkt. Haar man werkt van thuis uit, en staat nu ook in voor het huishouden en de kinderen. Bij hen zie je heel sterk hoe het verstoorde evenwicht tussen verbinding en autonomie voor ruis zorgt: als zij thuiskomt van haar werk, wil ze rust. Terwijl hij, die de hele dag niemand gezien heeft, wil dat zij tijd maakt voor hem en mee voor de kinderen zorgt.”

“Ook is er sprake van een soort coronajaloezie, omdat de partner wél nog buitenshuis kan werken, nog wel persoonlijk contact heeft met collega’s. In tegenstelling tot bij ‘gewone’ jaloezie speelt het gedrag van de partner hier geen rol. Het gaat puur om een gemis in jezelf, dat je projecteert op de ander.”

Dit doe je eraan

Neem een time-out: “Als je allebei overloopt van de emoties, is er geen ruimte voor een rationeel gesprek. Kijk in de eerste plaats naar wat je allebei nodig hebt om tot rust te komen. En gun elkaar dat ook: weglopen wordt vaak gezien als een afwijzing, terwijl het voor veel mensen een manier is om af te koelen.” 

“Zodra de woede bekoeld is, kan je het conflict ontmijnen. Laat verwijten achterwege, maar kijk naar de onderliggende dynamiek: wat heeft geleid tot deze ruzie? Welke woorden of daden deden jou op je paard springen, en vice versa? Dit geeft je zicht op de onderliggende behoeftes. Van daaruit kun je  de balans tussen verbinding en autonomie proberen herstellen.”

Kader het in de context: “Ik zeg het tegen al mijn koppels: verlies de context niet uit het oog. We zitten nu eenmaal in een abnormale situatie die lang blijft aanslepen. Onze veerkracht is laag, en net daardoor wegen ergernissen en frustraties zwaar door. Ook belangrijk: besef dat het niet de fout of schuld is van één iemand, maar probeer te achterhalen wat er achter de dynamiek van aanklamper en terugtrekker zit. Op welke manier versterken jullie elkaars negatieve gedrag, en wat zijn daar mogelijke verklaringen voor? Hiervoor heb je een soort ‘helikopter’ nodig, van waaruit je de situatie kan aanschouwen zonder oordeel. Als je vastzit in een negatieve spiraal, kan professionele hulp voor zo’n overkoepelende kijk zorgen.”

Van lollig naar lullig

Dat mensen altijd op hun tegenpool vallen, berust voor een groot deel op een misverstand, zegt Chloé De Bie. “Relaties zijn het duurzaamst als er genoeg gemeenschappelijke basis is. Tegelijk heeft ieder individu natuurlijk zijn eigen karakter. Meestal zijn het de meest uitgesproken persoonlijkheidskenmerken die iemand zo begeerlijk maken: zin voor avontuur, ambitie, spontaniteit, humor, impulsiviteit, ... Zo lang we nog door de roze verliefdheidsbril kijken, vinden we het fantastisch dat zij zo opgaat in haar werk en hij de hele avond moppen tapt.”

“Tot de roes is uitgewerkt en de realiteit je met de negatieve kant van zijn of haar gedrag confronteert: dat Mevrouw Zelfzeker heel dominant uit de hoek kan komen, en Meneer Spontaniteit zich aan geen enkele afspraak kan houden. Net datgene wat ons eerst zo aantrok in onze partner, wordt later vaak een afknapper van formaat. ‘Fatal attraction’, noemt de Amerikaanse sociologe Diane Felmlee dit fenomeen. Volgens  Felmlee kan zo’n eigenschap van iets positiefs naar iets negatiefs veranderen doordat kwaliteiten en valkuilen heel dicht bij elkaar liggen. Dat iemand altijd lollig wil zijn, kan best lullig worden tijdens serieuze aangelegenheden.”

Dit doe je eraan

Denk terug aan toen: “Dat wat je irriteert, hangt sterk samen met wat je ooit aantrekkelijk vond. Daarom helpt het om terug te spoelen naar het verleden. ‘Hoe heb je elkaar gekocht?’ vraag ik koppels wel eens. Akkoord, goede afspraken maken goede vrienden - of in dit geval: koppels. Maar een blauwe vaas wordt niet ineens roze. Soms moet je accepteren dat je partner nu eenmaal ‘zo’ is. Met een ambitieuze partner kan je afspreken dat hij of zij bepaalde avonden voor jullie reserveert. Dat is iets anders dan eisen dat je geliefde elke dag om klokslag vijf uur thuis komt. Je kunt nu eenmaal niet alles in één persoon hebben.”

Bekijk je partner door een telescoop: “Wat je aandacht geeft, groeit. Met ergernis is dat hetzelfde: hoe meer je het negatieve benadrukt, hoe aanweziger het wordt. Ruil het vergrootglas waarmee je jouw partners kleine kantjes onder de loep neemt, voor een telescoop. Die laat je ‘verre’ dingen - in dit geval goede eigenschappen en positieve ervaringen - helderder zien.”