Opgegroeid als oudste dochter? Dat blijf je heel je leven voelen. Experts: “Het verklaart soms fysieke klachten”
Werd jij strenger opgevoed dan je broer? Of moest je vaak babysitten op je zus? Dan ondervind je misschien wel het ‘oudstedochtereffect’. Online stapelen getuigenissen zich op: eerstgeborene zijn is zwaar en tekent je volwassen leven. Twee gezinstherapeuten verhelderen hoe, en leggen uit hoe je omgaat met de druk. “Oudste kinderen kunnen moeilijk ‘nee’ zeggen of hun grenzen stellen.”
“De oudste dochter zijn is een onbetaalde stage voor de rest van je leven.” Die tweet ging onlangs viraal en riep de hashtag #EldestDaughterSyndrome tot leven. Wat er volgde was een golf aan online getuigenissen van oudste kinderen, vooral dochters, die vertellen over de druk die ze ervaren als eerstgeborene.
“The Eldest Daughter Syndrome of het Oudste Dochter Effect verwijst naar dochters, maar geldt ook voor zonen”, vertelt familietherapeut Veerle Wullaert. “Beide ervaren druk als eerste kind, omdat zij een nieuw tijdperk inluiden. Maar de druk op een oudste dochter is intenser. Wanneer een tweede of derde kind zich aankondigt, kruipt een dochter nog altijd onbewust in een soort van ‘zorgrol’.” Gezinstherapeut Tessa De Jonck speelt daarop in. “Dat komt door de genderrollen in onze maatschappij. Het is ook al jaren eigen aan onze cultuur dat oudste dochters de grootste verantwoordelijkheid dragen wanneer het op de zorg van de familie aankomt.”
“Uit onderzoek blijkt dat mama’s daarom liever eerst zwanger zijn van een meisje”, aldus Wullaert. “Ze voelen zich zekerder bij de komst van een meisje, omdat ze zelf een vrouw zijn. Het geeft hen vertrouwen voor de toekomst. Al vallen oudste dochters daarom wel vaker ten prooi aan die zware druk op hun schouders, vandaar dus het Oudste Dochter Effect.”
Dit is het moment waarop het effect optreedt
“Het Oudste Dochter Effect speelt vooral op wanneer een tweede kindje in huis komt”, gaat Wullaert verder. “Als eerste kind ben je vaak enkele jaar bewust alleen. Je bent lang bevoorrecht, wordt geapplaudisseerd bij elke stap die je zet. Maar plots moet je je plek delen en val je van je troon, of dat denk je althans. Als oudste ga je vanaf dan alles perfect willen doen om de aandacht van jouw ouders weer op te wekken, of het hen minder moeilijk te maken. ‘Vragen zoals: ‘Ik ben toch braver dan mijn kleine broer hé?’, hoor je dan wel eens vallen. In die uitspraak voél je die druk op de schoudertjes van dat oudste kind.”
Daarnaast stelt het effect zich ook omdat ouders, onbewust, hun oudste kind anders opvoeden dan de rest. “Bij een eerste kind willen ouders het perfect doen”, aldus De Jonck. “Ze lezen zich in, gaan af op het ideaalbeeld dat sociale media schept. Ze hebben een idee, of zelfs een droom, van hoe zij als ouder willen zijn. En dat projecteren ze op het oudste kind. Bij een tweede, derde of vierde kind hebben ouders al die eerste keren al achter de rug en gaan ze net opvoeden vanuit een buikgevoel, niet volgens een boekje.”
Het gevolg is dat oudste kinderen dat merken. Ze vinden dat ze veel verantwoordelijkheid moeten dragen, ouders hen strenger opvoeden en aan hogere eisen moeten voldoen. 16 jaar? Dan zoek je een studentenjob. Studies? Mik maar zo hoog mogelijk. “Dat klopt”, stelt De Jonck. “De lat bij oudste kinderen lígt hoger. Dat komt ook doordat ouders hun eerste kind, vooral dochters dan, vaak betrekken bij de zorg van de jongsten. Het is voor de ouders de perfecte manier om de aandacht over beide kinderen gelijk te verdelen. Maar ook die ‘Kom je even helpen?’ of ‘Toon maar eens dat je een goede zus bent’ zorgt er indirect voor dat oudste kinderen een bepaalde druk voelen.”
Oudste kind = derde ouder
De oudsten van de kroost zijn daarom vaak geparentificeerde kinderen. “Ze hebben heel erg het gevoel dat ze moéten zorgen. Sommigen vinden zelfs dat ze hun jeugd moeten opgeven om hun ouders te vervangen. Ze zijn een soort van derde ouder binnen het gezin. Wanneer mama het bijvoorbeeld moeilijk heeft, zijn zij de eersten die haar een deken brengen”, aldus De Jonck.
“Vooral oudste dochters vertonen dit gedrag”, gaat Wullaert verder. “Zéker in gescheiden situaties. Dan nemen ze het verdriet van de jongsten er vaak nog bij. Het zijn in de meeste gevallen dan ook de aanspreekpunten van zowel de broers en zussen, als van de ouders. De druk op die oudste dochters in zulke situaties is waanzinnig groot”, aldus Wullaert. “Zulke kinderen zijn veel te vroeg ‘hands on’, waardoor ze te snel opgroeien.”
Gevoeliger voor burn-outs
Ook op lange termijn bepaalt die druk op het oudste kind, en dus vooral op dochters, hun karakter. “Oudste kinderen zijn erg beschermend, zorgzaam, plichtsbewust en perfectionistisch. Ze voelen zich geregeld schuldig wanneer iets niet loopt zoals het hoort, zijn baziger en erg gevoelig voor stress”, aldus Wullaert.
De Jonck gaat verder: “Oudste kinderen investeren en geven ook enorm veel, zowel in relaties als in vriendschappen. Ze willen de beste partner en vriend(in) zijn en doen er alles aan om tegemoet te komen aan de noden van de ander. Wanneer die persoon niet evenveel moeite terug doet, zijn ze vaak erg teleurgesteld.”
“Oudste kinderen kunnen daarbovenop moeilijk ‘nee’ zeggen of hun grenzen stellen. Ze werken vaak te veel en te lang, maar zijn in contrast dan weer erg succesvol in hun carrière. 100 procent ergens voor gaan, is voor hen niet voldoende. Alles moét perfect zijn, waardoor hun lat in allerlei situaties torenhoog ligt. Wist je trouwens dat Oprah Winfrey, Gwyneth Paltrow en Beyoncé ook oudste dochters zijn?”
Helaas is er ook één kanttekening. “Oudste kinderen zijn gevoeliger voor een burn-out op latere leeftijd”, zeggen zowel Wullaert als De Jonck. “Er gaat ooit een moment zijn dat je niét alles perfect kan doen en je niet aan jouw hoge lat geraakt. En dan wordt het moeilijk omdat je, alles wat je ooit leerde als oudste, niet meer kan toepassen”, verduidelijkt Wullaert. “Ik zie ook vaak klachten zoals CVS (chronisch vermoeidheidssyndroom, red.) of fibromyalgie”, aldus De Jonck. “Dat zijn onverklaarbare klachten van vermoeidheid. Maar als je dan in de diepte met die personen praat, passen zij vaak in het hokje van een oudste dochter of geparentificeerd kind.”
Fierheid speelt ook mee
“Weet vooral dat ouders die druk niet bewust op de schouders van de oudste leggen. Ze doen het eigenlijk uit een soort van fierheid. ‘Kijk, dit is mijn oudste dochter’, hoor je nog steeds”, vertelt Wullaert. “Al zijn ouders tegenwoordig wel bezig met het fenomeen. Ik zie er tegenwoordig veel in de praktijk die zelf het oudste kind waren, en hun opvoeding totaal anders willen aanpakken.”
“Dat klopt”, beaamt ook De Jonck. “Ik zie meer ouders die een-op-een momenten inlassen met hun oudste. Dat is een ideaal moment om eens te vragen hoe die zich voelt in die rol. Bewaak als ouder ook dat je oudste kind voldoende kind kan zijn. Vraag gerust eens of het komt helpen met jouw jongste, maar maak er geen gewoonte van. Gaat jouw oudste kind plots ander gedrag vertonen, zoals erg gesloten of plots zeer boos zijn, kan dat een signaal zijn dat er te veel druk bij hem of haar ligt.”
Daarnaast is communicatie natuurlijk ook key. Wullaert: “Ik had ooit een case waarbij een jong meisje een briefje in de agenda van haar moeder verstopte, waarop ze schreef: ‘Mama, ik mis jou.’ Dat was een harde boodschap voor die moeder, maar wel één met effect. Wordt de druk je als oudste te zwaar? Praat er dan over.”
Ga af en toe eens op verlof
Mocht je intussen al volwassen zijn, en je jezelf in het Oudste Dochter Effect herkennen, heeft Wullaert nog een tip. “Ga eens in gesprek met je broers en zussen over jullie ‘plek’ in de familie. Vertel hoe jij je voelt als oudste en vraag ook hen eens hoe zij jou zien. Dat kan echt een eye-opener zijn. Wie weet prijzen ze jou wel voor jouw jarenlange steun, of lachen ze met dat ze telkens jouw schoenen moesten vullen op school, waar de leerkrachten hen jaarlijks confronteerden met jouw voorbeeldfunctie.”
En … “Ga af en toe eens op verlof”, lacht Wullaert. “Laat je verantwoordelijkheden los en geef de organisatie van het jaarlijkse kerstfeest eens aan jouw broers of zussen. Veel oudsten geven veel te weinig uit handen, puur uit die verantwoordelijkheidszin en het gevoel dat de ander het niet even perfect zal doen. Maar wees niet bang, die stempel van oudste dochter raak je nooit kwijt (lacht). En vergeet die titel ook niet als een eer te zien, want jij bent de persoon die van jouw ouders, ouders maakte.”
