Waarom sommige mensen altijd te laat zijn, en anderen nooit: “Vroegkomers zadelen je onnodig met stress op”

Arriveer je nooit op tijd? Misschien worstel je onbewust met ‘tijdblindheid’ of misschien ben je gewoon een geboren laatkomer. Hoe het ook zij: er is hoop, zegt journaliste en notoire laatkomer Vera Spaans. Zij kon zichzelf bekeren tot vroegkomer en deelt alle inzichten en praktische trucjes die haar van de slechte gewoonte af hielpen. “Als je ’s ochtends dit nog moet doen, kom je sowieso te laat.”

Volgens een artikel in het Britse ‘Glamour’ hebben steeds meer mensen last van tijdblindheid. Tijdblindheid? Precies. Wie tijdblind is, kan de tijd maar moeilijk inschatten. Het komt in de eerste plaats voor bij mensen met ADHD: zij staan bekend als beruchte laatkomers. “Dat kan zijn weerslag hebben op andere cognitieve processen, zoals je aandacht behouden, dingen beoordelen, beslissen, plannen, slaap en geheugen”, schrijft hersenwetenschapper Erik Scherder in zijn boek ‘Singing in the Brain’. “Het gaat dus om het inschatten van de tijd, de reproductie van hoelang iets duurt en de verwachting van wat er gaat komen.”

Ook als je geen ADHD hebt, kan je tijdblind zijn. Wanneer je een slaapstoornis hebt, worstelt met een depressie, borderline of angsten, rouwt of alcoholverslaafd bent, bijvoorbeeld. Die zaken kunnen een grote impact hebben op onze mentale gezondheid en breinfuncties, en veranderen hoe je de wereld ziet.

Maar er zijn ook veel laatkomers die zich prima in hun vel voelen. Zij die er, zoals ze vaak zelf zeggen, simpelweg niet aan kunnen doen dat ze er wat langer over doen om op de afgesproken plek te raken. Vera Spaans was lange tijd zo’n notoire laatkomer. Zo miste ze ooit een uitreiking van een lintje aan haar stiefvader en de begrafenis van haar oudtante. Ze holde, letterlijk, achter de feiten aan (of sloeg ze zelfs volledig over), tot ze er een boek over schreef: ‘Te laat’. Sinds ze zich verdiepte in het onderwerp, is de Nederlandse journaliste altijd netjes op tijd.

Te laat komen is machtsvertoon

Waarom is de ene steevast te laat, terwijl de ander zelden een minuutje extra nodig heeft? Er zijn natuurlijk culturele verschillen: onze perceptie van tijd hangt gedeeltelijk af van het land dat we onze thuis noemen. Japanners staan er bijvoorbeeld om bekend dat ze superstipt zijn, terwijl tijd in zuiderse landen wordt beschouwd als een flexibel begrip.

Daarnaast is te laat komen een handige tool in een machtsspel. “In de diplomatieke wereld wordt te laat komen bewust ingezet om de andere partij te intimideren”, legt Vera uit. “Neem nu Poetin, hij laat zijn politieke opponenten altijd bewust wachten. Super onbeschoft, maar erg doeltreffend. Je voelt je klein en minderwaardig als je daar, netjes op tijd, met je vingers zit te draaien. En dat speelt in je nadeel als de onderhandelingen van start gaan.”

Ervaren laatkomers tijd anders?

Maar ook aan psychologische onderzoeken over laat- en vroegkomers is er geen gebrek. Tel je ze bij elkaar op, dan kom je uit bij de laatkomer als vrolijke sloddervos, terwijl de vroegkomer gezien wordt als de prestatiegerichte conservatief.

Die stereotiepe benadering is veel te kort door de bocht, zegt Vera Spaans. “Er is daarvoor te weinig sluitend wetenschappelijk bewijs. Het enige wat ik wél met zekerheid kan zeggen, is dat wie de meeste tijdsdruk ervaart, ook denkt dat de tijd sneller gaat dan hij effectief voorbij tikt. Die groep mensen klokten een minuut gemiddeld af op 58 seconden, terwijl een andere groep op gemiddeld 77 seconden uitkwam. Een miniem verschil natuurlijk, tot je het doortrekt naar een uur. Dan heeft de groep die gemiddeld op 77 seconden uitkwam, maar liefst 20 minuten per uur meer tijd nodig dan de andere groep.”

Laatkomer, wees eerlijk met jezelf

1-0 voor de laatkomers: het klopt dat sommigen van nature minder punctueel zijn. Maar om daar zomaar aan toe te geven? Zelfkennis is het begin van alle wijsheid: door extra tijd in te bouwen, kan je daarop inspelen. “Als ik mij moet klaarmaken, weet ik dat er keer op keer tien minuten mysterieus verdwijnen”, zegt Vera. “Daar hou ik nu rekening mee: ik calculeer ze in zodat ik op tijd op afspraken kom.”

En er is nog een goede reden om je eigen gedrag eens grondig onder de loep te nemen. “Te laat komen heeft vrijwel altijd te maken met prioriteiten stellen”, zegt Vera. “Daarom zijn sommigen zelden op tijd als ze met vrienden hebben afgesproken, maar hebben ze tegelijk nog nooit in hun leven hun vlucht gemist. Studies bewijzen dat ook. Neem nu het klassieke sollicitatiegesprek. Uit onderzoek blijkt dat hoe meer status de job heeft, hoe korter de kandidaten moesten wachten. Bovendien mochten kandidaten met een beter CV sneller binnengaan dan hun (theoretisch gezien) zwakkere tegenstanders. Dat heeft natuurlijk niets te maken met de biologische klok van de manager: hij wil de bekwaamste vis uit de zee binnenhalen.”

Vera Spaans: “Wees dus eerlijk met jezelf. Stel dat je altijd te laat bent op een afspraak met een vriendin, omdat je nog mails moest verzenden bijvoorbeeld of omdat je de duur van de fietstocht niet goed hebt ingeschat. Is dat dan niet omdat je die vriendin stiekem een beetje saai vindt? Zijn die taken die je nog moest afvinken écht zo belangrijk? Of sta je simpelweg niet te springen om uren met haar door te brengen?

Ook best ironisch: veel laatkomers zijn te laat omdat ze niet willen wachten. “Wat werkt, is de voorziene wachttijd gewoon alvast invullen”, aldus Vera. “Neem een boek mee, een flesje water, snacks en een externe batterij voor je telefoon, zodat je die paar minuten alleen zinvol en comfortabel kan besteden.”

Wat doen als je te laat komt? Of veel te vroeg?

Vera benadrukt: te laat komen is onbeleefd, maar te vroeg komen is zeker niet zaligmakend. “Voor vroegkomers heb ik de tip: doe het subtiel. Want je zadelt de ander met onnodige stress op. Een voorbeeld: je hebt een professionele afspraak en de receptioniste meldt twintig minuten voor het aanvangsuur dat die persoon al in de wachtruimte zit. Dan volgt er een vervelende situatie: werk je eerst nog even dat ene dossier af? Of leg je alles neer en start je de afspraak dan maar wat vroeger?”

“Wat je als vroegkomer wél kan doen, is even laten weten dat je al in de buurt bent”, vervolgt Vera. “Zeg dat je je gerust in je eentje kan bezighouden, maar dat je ook al eerder kan afspreken, moest dat beter uitkomen. Dat is het mooie aan deze tijd: je hebt de tools op zak om mensen te verwittigen dat je eerder of - en vooral - later bent. Als je weet hoelang je moet wachten, kan je je eigen gedrag daaraan aanpassen: je zal minder snel geïrriteerd raken.”

Arriveer je eindelijk op je bestemming, houd je dan in met verontschuldigingen. Vera Spaans: “Begin je niet uitgebreid te excuseren, zeg liever één keer gemeend ‘sorry’. Je hebt de aandacht al een keer op je gevestigd door te laat te komen, je doet het na aankomst opnieuw door goede en minder gefundeerde excuses in het rond te spuien. Dat is niet alleen vervelend voor de anderen, je zet jezelf ook nog eens extra in een slecht daglicht.”

Zo wordt een laatkomer een vroegkomer

Wil je je net als Vera Spaans bekeren tot vroegkomer? De Nederlandse journaliste geeft nog enkele praktische tips die je leven heel wat makkelijker (lees: punctueler) maken.

Klok hoelang je routines duren. “Noteer eens hoelang je doet over alle routines die je hebt. Hoelang het echt duurt voor je van je voordeur tot in de fitness komt, of op je werk, of op je training. En klok ook meteen even hoeveel tijd er zit tussen het moment dat je denkt dat je klaar bent om te vertrekken en dat je daadwerkelijk de voordeur uitgaat.”

Maak een stappenplan. “Breek alles wat je moet doen voor je de deur uit moet op in kleine stukjes. Het is zo simpel als het klinkt. In 2003 vroegen Amerikaanse psychologen proefpersonen in te schatten hoeveel tijd ze nodig hadden voor meer en minder complexe klusjes. Hoe gedetailleerder proefpersonen voor zichzelf in kaart brachten wat ze allemaal moesten doen om de klus te klaren, hoe langer de tijd die ze dachten ervoor nodig te hebben, en hoe dichter ze bij de realiteit kwamen. Want iedereen, behalve de notoire laatkomer, weet: dingen duren nu eenmaal altijd langer dan je denkt.”

Houd de ander op de hoogte. “Deel voor je de deur uit gaat je locatie met degene met wie je hebt afgesproken. Dat kan permanent, via allerlei apps of Google Maps, of voor een kwartier, een uur of acht uur via WhatsApp. Degene met wie je je locatie deelt, kan jou dan op zijn telefoon zien naderen.”

Vind voor alles een voorspelbare plek. “Zorg dat in de avond alles is opgeruimd en op de voorspelbare plek ligt. Als je in de ochtend overal nog jassen en boeken vandaan moet plukken, kom je gegarandeerd te laat.”

Laat de techniek voor je werken. “De tip: stel je telefoon, je horloge of je agenda zo in dat je precies op de momenten die voor jou relevant zijn om op tijd te komen, een seintje krijgt.”